Нийт уншигчдад хандсан ил захидал

Эх орноо аварцгаая!

Яаж харийн луйварчдыг хөөж явуулах вэ?

Өнөөдөр ашигт малтмалын тухай их яригдаж байна. Дарга нар ямар нэг орд, дэлхийн уул уурхайн тухай эцэс төгсгөлгүй, эмх замбараагүй, гуйвуулж мушгисан өгөгдлүүдийг хөврүүлж, ард түмнийг төөргөдүүлэх, залхаахыг оролдож байна. Ийм юм яриад хэрэггүй.
Яг өнөөдөр нэг л юм ярих хэрэгтэй байна. Тэр нь юу вэ гэвэл, «Яаж харийн луйварчдыг энэ салбараас, эх орноосоо хөөж явуулах вэ, яаж неоколоничлолоос чөлөөлөгдөх вэ, яаж монголчууд ашигт малтмалдаа эзэн болох вэ?» гэж. Товчоор бол: «Харийн түрэмгийлгэчдээс яаж эх орноо чөлөөлөх вэ?».
Эх оронд үхлийн аюул нүүрлээд байна. Бүгд эх орноо чөлөөлөх ариун үйл хэрэгт нэгдэж, эрслэн босох хэрэгтэй болов. Эсбөгөөс, хүзүүндээ «Мануухай» гэсэн пайз зүүгээд ногооны газар гараа алдлаад зогсох нь шулуун.

Дарга нар харийн олборлогчдын ашгийн 10-15 хувийг авдаг

«Хөрөнгө оруулагч Монголыг тоохгүй байсан, ЗГ ямар ч болзлыг чинь зөвшөөрнө шүү гэж гуйдаг ажилтай байв» гэж урвагч нар хуцдаг. Янхан эмсийн ажил хий гэж тэднийг томилоогүй байлтай.
ВНР Монголыг тоохгүй яваад өгсөн л гэсэн. Өөрсдөө л авлига нэхээд хөөгөөд явуулсан юм байхчивлээ.
«Та нарт зүгээр бэлэглэчихье, харин биднийг сайн зууч гэж үзэж, ашгийн 10-15 хувийг өгч байх хэрэгтэй» гэсэн болзлыг дарга нар тавьдаг байж. «Хожим толгой цусдах ийм луйварт оролцохгүй ээ» гээд зарим нь явсан аж. Зарим нь «Энэ улс орныхон хязгааргүй мунхаг тэнэг болж таарлаа. Тэрийг нь далимдуулаад, үлгэрт гардаг шиг баяжиж болох нь» гээд зөвшөөрсөн.
Хэрэв дарга нар үүрэгт ажлаа хийгээд, шаардлага хангасан гадаадын хөрөнгө оруулагчидтай хуулийн дагуу ажиллах аваас, цалингаа аваад л явах шүү дээ. Монголчуудад шунахай болзлоо тавибал: аягүй бол хэрэг нь илэрнэ, задарна, манайхан тэгээд ч глобал том үйлдвэр байгуулахгүй тул «10-15 хувь» нь гэж харьцангүй бага юм ирнэ. Ингэхлээр хязгааргүй сувдаг бэрд, чөтгөр шулам дарга нар маань харийнханд Монголын бүх баялгийг бэлэглэлгүй яахав дээ (10-15 хувиа мартахгүй нь мэдээж).
Гадаадын хөрөнгө оруулагчидтай ажиллах жишиг байгаагүй юм биш. Манайх 49 хувийг нь эзэмшээд, дээрээс нь татвар төлбөрөө аваад, өчнөөн хүнээ ажлаар хангаад, хот суурин босгуулаад явдаг байсан «Эрдэнэт», «Монросцветмет»-ийн жишиг байсан. Энэ жишиг нь шударга бус гэж шүүмжлэгдсээр, Монголын тал 51 хувийг нь эзэмших болсон. Ингэж л эзэмших хувиа өсгөх чиг хандлагатай явах учиртай.
Ашигт малтмалын тухай хуулинд 51-ээс бага хувийг яавч зааж болохгүй байв. Учир нь, 51:49-ийн харьцаатай хамтарсан үйлдвэрүүдээ шууд алдах нэгэн үндэслэл байсан. Тэнэг хуулиас болж, оросууд «бидэнд шударга бус хандаж байна, хуулиа дагахгүй байна» гэж гомдол мэдүүлж байгаа.
Түүнээс гадна, Монгол улсын ашигт малтмалын салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалт шаардлагагүй юм. Хөрсөн дорх ашигт малтмал өөрөө хөрөнгө. Yүн дээрээ суурилаад зээл хөрөнгө босгож, хэрэгцээтй бол гадаадын мэргэжилтэн, компанийг хөлслөн ажиллаж, ашигт малтмалын салбарын ашиг дээр суурилсан олон салбарт эдийн засгийг цогцлоох хэрэгтэй байв.
Гэвч, малгай өмссөн малнууд төрд байж ирэв. Хулгайч дээрэмчид эзэгнэж ирэв. Зөвлөлтийн колоничлолд хүчин зүтгэдэг колонийн урвагч тшмэдүүдийн колонийн сэтгэлгээтэй, урвагч гахай нохой хүүхдүүд ноёлж ирлээ дээ.

«Орост төлөх их өр» шиг хэмжээний мөнгийг хоёрхон бага харийн компани манайхаас дээрэмдчихсэн

«Харийнханд хамаг ашигт малтмалаа бэлэглэхгүй байгаагаас болж, өдөрт Монгол улс сая доллар алдаж байна» гэж солиордог. Хэрвээ бэлэглэчихвэл дэлхийд байхгүй, дэлхий зүүдлэхгүй их долларыг алдана. Харин олж авах юм гэвэл ядуурал, өлсгөлөн, байгалийн гамшиг.
Юун сая доллар тэд яриад байна? Дарга нар өөрсдийнхөө хувь болгож авах сая долларыг л яриад байгаа юм. Монголд, нууцаар харийнханд ашиглагдаж байгаа хэдэн зуун ордуудаас, тэдний авах 10-15 хувь гэж өдөр бүр сая сая доллар халаас руу нь орж байдаг. Нэмж сая саяыг халааслахыг ч тэр хомхой хулгайч нар хүсэж байгаа.
«Бороо Гоулд» тогтвортой байдлын гэрээ /ТБГ/ гэдэг солиорлын дагуу өчнөөн жилийн турш ямар ч татвар төлөхгүйгээр манай алтыг дээрэмдсэн. 40 /50 ч гэдэг/ тонн алт дээрэмджээ. Бусад компанийг бодвол тал бүрийн хөнгөлөлт эдэлж, эрхэлж гүйцсэн байсан. Ашгийн 10-15 нь ивээгч даргын халаас руу явна. Тэр дарга бол угаасаа энэ бодлогыг санаачилсан, боловсруулсан хүн гэнэм.
Дарга нар ард түмэндээ хайртайдаа биш, гадаадын луйварчин компаниудыг ивээх гэж, бүх татварыг 10 хувь болгосон. Иргэдийн хөдөлгөөнүүдийн тэмцлийн дүнд, уурхай хаагдах дөхөх үес «Бороо Гоулд»-аас 10 хувийн татвар гэж 75 сая доллар авчээ. Урьд нь тэгж авч байсан бол, нэмж 400 сая доллар авах байж.
Гэвч гадны компани татвар их төлөх тусам л манай даргын халаасанд орох мөнгө багасах тул, тэр их алдагдсан мөнгөний төлөө юу гэж харуусах билээ.
Төмөртийн цайрын уурхайгаас мөн 10 хувийн татвар авч байсан бол улсад их л мөнгө орох байж. Энэ хоёр уурхайтай ТБГ байгуулсан шунахай даргаас болж улс тэрбум доллар алдаж. Харин тэр дарга долларын тэрбумтан болоо биз ээ.
10 хувийг аваагүйгээс болж, тэрбумыг алдаж байгаа юм чинь, улс 100 хувь эзэмшсэн бол 10 тэрбумыг олох нь ээ дээ. Манай 70 жилийн социалист их бүтээн байгуулалтын өр гэж тиймэрхүү мөнгө байсансан.

Фридландыг «Монгол улсын баатар»-т тодорхойлоод, олгуулах гэж байжээ

Манай нэг тэнэг дарга бий. Бас л Оюутолгой зэргийг харийнханд яг одоо бэлэглэчихье гээд л их гүйсэн. Тэр дарга хөлслөгдсөн бууны нохойгоор Фридландад алтан хөшөө босгуулъя гэж бичүүлж байсан. Өөрөө Фридландыг Монгол улсын баатар болгоё гэж тодорхойлоод, зөндөө л хөөцөлдсөн гэнэ. Ингэвэл Фридланд надад бялууны хувийг өгөх болов уу гээд. Гэтэл өнөө Фридланд нь хамаг ялт хэрэг нь илрээд, шоронд сууж байгаа гэж сонслоо.
Тийм л их шунахай юм бол, тэр Фридланд шиг гүйж харайгаад, өөрөө ордын эзэн болоод ашгийн 1 хувийг биш, 100 хувийг нь аваад сууж байх нь яав /ямар нэг ордын ашгийн 10-15 хувийг нэг биш, бүлэг хулгайч хүртдэг/.
Яагаад манай дарга нар ийм арчаагүй юм бэ? Монголчуудыг л харгислаад байдаг болохоос, гадаадынхны баас шээс нь болоод л явдаг шүү дээ.
Яагаад гэвэл, удам угсаагаараа харийн колоничлолд зүтгээд, улс түмнээ сөнөөлцөөд ирсэн, урвагч сэтгэлгээтнүүд учраас тэр.

Оюутолгой, Тавантолгойн орд ойлгож хэвшсэнээс 10 дахин их баялагтай ч байж болно

Ашигт малтмалын геноцидээр ард түмнээ хөнөөж буй дарга нар харь эзэддээ захиалга өгч, «Дэлхийн өсөлт» гэдэг тоглоомын байгууллага байгуулгасан гэдэг. Утгаа бол тийм байгууллага байхгүй юм. Учир нь олон улсын мундаг газар гэж харагдуулахын тулд Монголд байгуулаагүй. Гадаадад бол, колоничлолыг сурталчилдаг тийм газрыг байлгахгүй.
«Дэлхийн өсөлт» бол ердөө л дарангуйлагчдын хэвлэл дээр дармалдсан цаас. Ашигт малтмалаа харьд бэлэглэхийг уриалсан материалуудыг нь, ашигт малтмалын геноцидийн үүсгэн санаачлагч, «монгол» жанжин нь энд бичиж бэлтгэдэг байна.
Тэр жанжны үгийг бүх дарга нар дагадаг. Жанжин нь болохоор харийнхны үгээр л явдаг.
Оюутолгой, Тавантолгой ийм тийм хэмжээний нөөцтэй л гэдэг. Жинхэнэдээ бол, арав дахин их нөөцтэй ч байж болно. Харийнхны өгсөн тоо л байдаг байна.
Тэд манай дарга нарыг ч яаж ч хулхидаж болно. Учир нь манайхны тооцоо гэж байдаггүй аж. Монголд үнэндээ ямар баялаг байгааг, яаж харийнхан дээрэмдэж байгааг хэн ч ядаж багцаагаар мэддэггүй ажээ. Энэ бол маш түгшмээр асуудал юм.
Олон саяын хөрөнгө оруулалт хийсэн гэсэн тайландаа харийнхан «асар үнэтэй, ажилчдын тансаг байр барьсан» гэсэн нь «хааны ордонтой дүйхүйц» гэсэн ойлголт төрүүлэхээр байжээ. Тэгсэн атал, дэргэд нь тус бүр жийпний үнэтэй жорлонгуудыг бол барьсан гэсэн байхыг үзээд, сэжиг төрж нягтлан шалгавал, жирийн гэр, модон жорлон л барьсан байж. Үй зайгүй хайртай түнш дарга нарыгаа ингэж хулхидаж байдаг харийн луйварчид манай баялгийн тухай ямар мэдээлэл гаргаж өгөх вэ? Ямар ч гэсэн, манай тооцоо л гэж байхгүй.
Мэдээллийн энэ байдлыг өөрчлөх ёстой. Өөрсдөө судалж байж, дараа нь харийнхантай хамтран ажиллая. Уул уурхайн мэдээллийг ард түмэнд ил байлгая, маш нууцын зэрэглэлтэйгээр бидний хувь заяаг шийдвэрлэж байдгийг болиулъя. Дотоод гадаадын талын худал хуурмаг мэдээллийг таслан зогсооё.

Оюутолгойн дайтай зэсийн, нефтийн орд зэргийг дарга нар нууцалж байна

Сүүлийн үед орд нуудаг өвчин гарсан гэнэ. Оюутолгойтой адил хэмжээний зэсийн ордыг нуулаа л гэх юм. Мөн уг ордтой дүйцэх баялагтай нефтийн ордыг нууж байна гэнэ. Ашиглаад эхэлчихсэн ч юм билүү, хэн мэдлээ.
Хэдэн зуун ордыг нууцаар, гэрээ хэлцэл гэлгүйгээр харийнханд бэлэглэчихсэн, ашиглуулж байдаг аж.
Саяхан нэг сэтгүүлч нутгийнх нь Молор толгой алга болсон тухай бичиж. Багадаа гоё сайхан чулуугаар нь наадаж өссөн уг толгойг харийнхан нэг зун л буулгаад, ухаад аваад явчихсан гэнэ. Гоё чулуутай тэр толгойн оронд, хавьтаж ойртохын аргагүй шороо оволзсон гүн хар нүх л үлджээ.
Молор чулууг нь харийнхан зорох машинд хэд үрээд л, жийпний үнэтэй хөөрөг болгоод нааш нь илгээдэг аж.
Хэдэн «Молор толгой» байна вэ, байсан бэ? Манай тооцоо гэж байхгүй учир, үүнийг хэн ч мэдэхгүй л буюу. Өөрийн нутгийн «Молор толгойг» л мэднэ, харин бусдыг нь мэдэхгүй л явна, бид. «Молор толгой»-нуудын 10-15 хувь нь дарга нарын халаасанд ордог гэдгийг харин мэдэж авлаа.
Нэгэн дарга харийнхны үгээр, «Оюутолгойн уурхай 5 тэрбум долларын үнээр босно, ард түмэн тэмцэж барилгүй аль эрт өгчихсөн бол 2 тэрбумаар босох байсан» гэж бурж гэнэ. Энд 2 асуудал байна. 1-рт, заавал дэлхийн хямралын үеийн өндөр зардлаар босгож яах юм, зардал буурч, зэсний үнэ нэмэгдэхийг хүлээх ёстой бус уу? 2-рт, «зөвхөн уурхай биш, дээрээс нь нэмээд зэс гаргах үйлдвэр барихад нийтдээ 1,2 тэрбум доллар шаардлагатай, үүнийг Монгол улс олж, бүтээн байгуулалт өрнүүлж чадна» гэж эрдэмтэд маань хэлж байна. Энэ бол, буй болж эхэлж буй манай тооцоо.
Уул уурхайн мэдээлэл хаалттай байгаа нөхцөлд ямар ч гэрээ байгуулж, хэрэгжүүлж болохгүй юм. Хуулинд тэг хувь гэж байсныг 34 хувь болгосон ч, тэр нь биелэх ямар ч баталгаагүй. Мэдээлэл хаалттай юм чинь, цаагуураа юу ч найруулж болно. Ард түмний хяналтгүйгээр бол “алдагдалтай” ажиллуулаад байж ч дөнгөнө. Манай нэг дарга “Эрдэнэт”-ийг “алдагдалтай” ажиллуулаад байсан л биз дээ (Түүнийг халж байж л, “алдагдлыг” зогсоосон).
3 тэрбум долларын зээл аваад, уг зээлийг өгсний шанд л /худалдаж байгаа хэрэг биш, зээлээ хүүтэй нь төлнө/ Тавантолгойг харийнханд бэлэглэх гэж байна. Яаж төр «өөрөө бие дааж эзэмшинэ» энэ тэр гэж байж, монгол эздээс нь булааж авч байлаа?
Тэр 3 тэрбум бол, Монгол бүх ашигт малтмалдаа эзэн болоход хангалттай мөнгө. Гэтэл «харийн олборлогчдод зам барьж өгөхөд зориулна» гэж байна. «Алтаар» барих л янзтай байгаа юм.
Ийм солиотой улсын аргыг олох гэж ядаж суухын хэрэг байна уу. Бараг дийлэнх нь шоронд ч тэнцэхгүй, явж явж нэг аварга том сэтгэл мэдрэлийн хамбинаат барих хэрэг гарах юм биш байгаа.
Ард түмэн минь, ашигт малтмалынхаа төлөө эрслэн тэмцье. Болдоггүй бүх улсыг огцруулъя. Хууль ёсыг тогтооё. Тэгвэл бид дороо л цэнгэлийн манлайд хүрнэ. 19 жил зовж шаналж ханаагүй гэж үү, бид. Колоничлолын боол болсон дарга нараас салцгаая!

Клондайкчуудын хөдөлгөөн өрнүүлье!

Үүнийг бичиж суухад УИХ «хямралаас гарах арга замын» тухай л хуралдаад байна. Уг нь, «Яаж ашигт малтмалгүйгээр ард түмнийг хуурч аргацаах вэ?» гээд хурлаа нэрлэчихвэл дөхөмтэй сэнж.
10-15 хувиа яаж алдчихгүй байх вэ, тэрнээс минь хорчих вий гэж л /зөвхөн ашигт млатмалаас бус, бүх юмнаас л бүгд тийм хувь авцгаадаг л даа/ үрчийсэн, тархиа гашилгасан, жүжиглэсэн улс л харагдана лээ. Хямралын шалтгаан нь өөрсдөө болохоор, яаж тэднээс шийд гарах вэ дээ.
Зарим нь «импортыг багасгавал хямралаас гарна» гэж нусгай хүүхдийн яриа ярина. Өргөн хэрэглээнээс зөвхөн махыг л хүрэлцээтэй «үйлдвэрлэдэг» Монгол улс импортоо багасгавал улам л хямарна гэдгийг хушга тархитан ч ухаармаар.
Уг нь манайх шиг баян орон ийм тэнэг хурал хийхдээ туламгүйсэн. Тэр арабын орнууд шиг л, мөнгөө хааш нь хийе дээ, 100 давхар байшин барих уу, 1000 давхар байшин барьчих уу гээд л хуралдаж суух учиртай.
«Алтан Дорнод»-ын хохирсон ажилчнууд «битүүмжлэгдсэн тоног төхөөрөмжийг нь зараад өгөөч, цалангаа авах гэсийм» гэж байна. Уг нь, «тэр тоног төхөөрөмжийг нь татвартаа аваад бидэнд түрээслүүлчих, бид чаддаг мэддэг ажлаа хийж, алтаа олборлоод цалингаа авах ёстой» гэх хэрэгтэй байхгүй юу. «Бороо Гоулд»-ын хохирсон ажилчид ч тэгэх хэрэгтэй.
Эзний сэтгэлгээ бидэнд хэрэгтэй байна. Гүн нойрноосоо сэрж эзэн болцгооё, эсвэл тэгээд ухаан орохгүй, нөгөө летарги /үхлийн / нойр гээч нь болоод үхэж далд орцгооё. Ийм хоёр сонголт байна.
Хэрэв амьдралыг сонгох аваас /сонгох ч ёстой, үүрэгтэй/:
1. Неоколоничлолоос эх орноо чөлөөлөх тэмцэлд хүн бүхэн хүчин зүтгэцгээе!
2. Ард түмний чин хүсэл зориг болох Монгол улс ашигт малтмалаа 100 хувь эзэмших явдлыг эрхэмлэн тусгасан «Ашигт малтмалын тухай» хуультай болцгооё!
3. Эх орны үнэт баялгийн талаарх тодорхой судалгаа, үнэн зөв, ил мэдээллийг шаардъя!
4. «Хууль бус «ашигт малтмалын хууль»-ийн хэрэг», «ТБГ-ний хэрэг», «10-15 хувийн хэрэг», «Хэдэн зуун ордын хууль бус олборлолын хэрэг», «34 хувийн хэрэг», «3 тэрбумын хэрэг» зэрэг олон ялт хэргийн дотоод гадаадын гэм буруутнуудад хуулийн хариуцлага хүлээлгэж, улс түмнийг хохиролгүй болгож, шударга ёсыг тогтооё!
5. Их нуралт хэмээх дотоодын хямралаас зөвхөн ашигт малтмал аврах тул, цаашид их болон дэвжих бичил олборлолын «Клондайкчуудын хөдөлгөөн»-ийг өрнүүлцгээе!
гэсэн 5 зорилтыг өмнөө тавьж, хуулийн хүрээн дэх тэмцлийн бүх арга хэлбэрийг өрнүүлэн, эрслэн босоцгооё!

Ч.Мөнхбаяр
2009.2.13