Германы Хюрт хотноо олон улсын “Монгол” гэдэг наадам болж, оролцогчид 3 өдөр монголчууд болж хувирдаг
Саяхан манай нэгэн ТВ Ван Даммын тоглосон “The Quest” киног үзүүлэхэд олон уншигч маань толилон болгоосон биз. 1925 онд Түвдэд дэлхийн янз бүрийн бие хамгаалах урлагийн шилдэг төлөөлөгчид цуглаж, хүч чадвараа сориход АНУ-ын тамирчин, кикбоксингийн мастер Дюбуа ялж байгаа тухай гардаг шүү дээ. Гэвч үнэндээ энэ ялалт маргаантай хэвээр үлдсэн. Учир нь дэвжээн дээр түүнийг гарцаагүй л Монголын төлөөлөгч ялж билээ. Өвөрмонголын бөхийн өмсгөлтэй, үлэмж аварга биетэй, догшин ширүүн төрхтэй, барилдаан зодооныг хослуулан хамаг өрсөлдөгчдөө ихэд давамгайлан буулгаж байсан тэр л баатар киноны гол дүр болон хоногшжээ.
Барууныхан бид бүхнийг хамгийн нууцлаг, хамгийн дайчин, хамгийн хүчтэй хүмүүс ч гэж төсөөлдгийн нэгэн жишээ бол Ван Даммын кино юм. Домогт Брюс Ли “Эрт үед грекийн панкратион зодооноос улбаалан, хамгийн хатуу стилийн тулаан болох монгол күн-фү үүссэн юм” гэж бичиж, житкүндогоо заримдаа бүр бараг л тэр хатуу күн-фү хэмээн ярьдаг байжээ. Кёкушинкай каратэгийн эцэг Мацушита Ояма: “Байлдан дагууллынх нь үед гардан тулаанд ялах үндэс болдог байсан монгол бокс кёкушинкайгийнхтай дүйцэхүйц хатуу дайчин чанартай, ялангуяа хөлийн цохилтоор хосгүй, зөвлөлтийн болон исламын олон ард түмнүүдэд дэлгэрсэн” ч гэж бичсэн байдаг. Монголд асар хүчтэй гардан тулааны сургууль эртнээс оршиж ирсэн гэх энэ домгоос үүдээд олон ч файтер өөрсдийгөө Монголтой холбож ярих дуртай байдаг нь аргагүй. Оросын нэр хүндтэй мастер, шаолиний лам Александр Маслов, кэмпо-каратэч Владимир Востоков, нинжагийн “Синоби зютса” сургуулийн дайчин Сергей Трофимов нар бүгдээрээ л Монголд гардан тулааныг эзэмшсэн гэж өгсөн ярилцлагадаа өчсөн жишээтэй. За, энэ ч каратэгийн тухай яриа.
Монгол күн-фү-гээс гадна хөөрхий төгрөгийг маань лав л Зөвлөлтийн зуун ард түмний хөдөлмөрчид мэддэг байсан юмдаг. Литовын эдийн засаг хямарч байхад тэндхийн орос хэлээр гардаг хэвлэлд “Сейчас можно пустить в Литве хоть рубль с тугриком” гэсэн гарчигтай өгүүлэл нийтлэгдсэн. Оросын алдарт шог зохиолч А.Арканов “Угадай мелодию” телетоглолтод оролцон, 780 оноо авахад 780 төгрөгөөр түүнийг шагнасан. Эхний тохиолдолд бол төгрөг бага ханштай ч гэж байгаа юм шиг, дараагийнхад их ханштай ч гээд байгаа юм шиг боловч, бодит байдал дээр бол тэд төгрөгийн тухай ямар ч ойлголтгүй юм. Монголын төгрөгийн тухай зөвлөлтийн мэргэжилтнүүд цөөнгүй анекдот зохиосон болохоор л төгрөг гэдэг нь А.Аркановт яг тохирсон, хамгийн хошин бэлэг нь болсон ажээ.
Дэлхий дээрх валютын анекдот бол тэр үед оросын рубль, индонезийн рүпи, вьетнамын донг гурав байсан атал яагаад тэд монголын “тугрик” гэсэн үгийг сонсоод инээлддэг нь их л эртний учир холбогдолтой юм. Дээр үед Монголд эзлэгдэж байсан Орос, Хятад, Дундад Ази, Кавказын гол төлөв борчууд Монголын эсрэг үзэлдээ хөтлөгдөн, бишгүй олон мунхаг бүдүүлэг үлгэр шог зохион ярилцдаг байсан нь ам дамжин амь бөхтэй оршсоор иржээ.
Монгол гэхээр л муу муухай бүхний цогц мэтээр ойлгочихсон, итгэчихсэн явдаг гадныхан цөөнгүй л байдаг. Өширхсөн эсвэл дээрэнгүй үзлээсээ болоод ийм яриаг дэвэргэдэг, дэмждэг “ухамсартай” хүмүүс ч хангалттай байжээ. Эрдэмтэн Дауны нээсэн, оюуны хомсдолтой, тэнэг мулгуу царайтай төрдөг удамшлын өвчнийг “монголын өвчин”, “монголын тэнэг”, “монголизм” гэхчилэн нэрлэсээр ирснийг саяхнаас л ДЭХБ дауны өвчин гэж тогтохоор боллоо.
Бидэнд тахийг маань “нээж өгсөн”, Монголд халуун элгэн сэтгэлтэй нэгэн гэгдэж сурталчилагддаг байсан Н.Пржевальский гэхэд л монголчуудын тухай, бүр Монголын эмэгтэйчүүдийн тухай ямар муу муухай юм бичиж байлаа даа. Орчин үеийнхэн, жишээ нь Монголын бас нэг “нөхөр”, академич В.Обручев хүртэл зэвсгийн үеийн зэрлэг хүмүүсийг дүрслэхдээ жишээ олдсонгүй мэт “Хотя они не питали такого отвращения к воде, как, например, монголы, которые не мылись никогда...” гэхчилэн бичиж байв. Ер нь В.Обручев монголчуудыг маш их гутаан доромжилдог байжээ. Оросын нэр хүндтэй, буурьтай суурьтай гэгдэх “Аргументы и факты (Үндэслэл, баримт)” сонин дээр Монголын тухай ямар ч ор үндэсгүй агаад туйлын булай бүдүүлгээр зохиож бичсэн зүйл нийтлэгдсэн нь эртний боолчуудын үлгэр шогоос үүдсэн төсөөллийн л үр дүн юм. Мөн үндэслэл, баримт болов оо?
Монголчууд байгальтайгаа хамт бүрэн төгс, ертөнцийн гайхамшиг гэх нь холгүй ч яриа байдаг. Бидний мэдэхгүй, монголын гэж нэрлэгддэг маш их юм Өрнөд ч, Дорнод ч байдаг нь гайхалтай билээ. Бүр Монголын сонин сайхан юмыг тусгайлан нэрлэх “Монголеска” гэх үг ч бий. “Монголеска” гэж сэдэвтэй багт наадам ч болдог аж. Германы Хюрт хотод жил бүр зөвхөн энэ сэдвээр наадам зохион байгуулдаг байх юм. Гурав хоног монгол хүн болж хувирах ёстой тэр хүмүүс биднийг үлгэрийн сайн баатрууд болгон дүрсэлдэг. Ташрамд, германчууд бидэнд сайн байдаг нь тохиолдлын хэрэг бус, анх тэд түүхийн тавцнаа гарч ирж, Ариун Ромын Эзэнт Улсыг өвлөхөд нь чухам Аттила хаан их үүрэг гүйцэтгэсэн юм.
Монгол зоогийн талаар гадаадад бөөн юм болдог нь хөгжилтэй ч гэмээр. Гэтэл Нью-Йоркод олон монгол зоогийн газар байдаг гэж бичжээ. Филиппиний хамгийн алдартай телевизийн нзвтрүүлэг “Монгол барбекю” гэсэн нэртэй. Мах ихтэй хоол хийдэг, тодорхой мөнгө төлөөд, түүнээсээ хамаарахгүйгээр хүссэн хэмжээгээрээ зоог барьж болдог газруудыг “монгол зоогийн” хэмээн нэрийдэх нь түгээмэл.
Монголтой төрөл садан гэдгээрээ их бахархдаг сибирь, ази, тураны олон ард түмэн байдаг. Тэдний хувьд энэ нь, үндэсний нь томоохонд орох бахархал юм.
Зам бүхэн Ром хүрдэг гэгчээр гарал үүсэл бүхэн Монгол руу хөтөлдөг гэхэд болно. Америкийн эрдэмтэд байгалийн түүхийн нээлт ололтоороо дэлхийд гайхуулан байсан тэр үес нэрт эрдэмтэн З.Осборн Монгол бол хуурай газрын амьдрал үүссэн өлгий нутаг юм гэсэн алдарт онолоо дэвшүүлжээ. Монгол хамгийн эртний хуурай газар учир өөрийн үзэл санаанд тэрбээр баттай итгэж байсан бөгөөд эрдмийн хүрээлэнгийнхний халуун дэмжлэгтэйгээр Р.Эндрюсийн палеонтологи, антропологийн экспедицийг Монгол руу томилон явуулж байсан билээ.
Хуурай газрын амьдралын хамгийн эртний үлдэгдэл хараахан Монголоос олдоогүй ч гэсэн онолын магадлал хэвээрээ үлдсэн төдийгүй, харин ч эртний хуурай газар тусмаа элэгдэлд илүү өртсөнөөр, палеонтологийн дурсгал нэн ховор болдгийг нотлон харуулжээ. Тун үнэ цэнэтэй баримт гэвэл Монголд умайтны хамгийн эртний өвөг болох Zalambdestes-ийн үлдэгдэл олдсон явдал юм.
Аливаа биологийн зүйл аварга, эгэл, одой гэсэн гурван хувилбартай байх нь олонтаа. Үүнийг бараг бичигдээгүй хууль гэж болно. Homo sapiens-ийн одой хувилбар халуун орны бүс, ялангуяа жунглид хаа сайгүй л байдаг, Харин газар газрын үлгэр домогт хоногшин үлдсэн аварга хүмүүс хаа байна? Ердөө л харьцангуй саявтархан эгэл хүмүүстэй зэрзгцэн оршиж байсан тэд 2.5-4 метр өндөр биетэй, олон центнер жинтэй үлэмж биетнүүд байх учиртай. Тэгвэл аварга хүн төстний гигантопитек, мегантроп гэсэн хоёр дүрсийн яс чандрууны үлдэгдэл Монголоос олдож байсан юм.
Гадаадынхан монголчуудыг сайн мэддэггүйтэй адил бид ч өөрсдийгөө сайн мэдэхгүй. Эртний хүмүүсээ байг гэхэд дундад зууны монголчуудаа тодорхой төсөөлөхөөр мэдэж байгаа бил үү?
Тэр үеийн сурвалж бичгүүдэд монголчуудыг үлэмж том биетэй, тун олон янзын дүр төрхтэй сүрлэг дайчид байснаар дүрсэлжээ. Урьд цагт дайснуудаа жигшим буг чөтгөр, өчүүхэн өт хорхой болгон дүрсэлдэг уламжлалтай байсан атал монголчуудыг жанжин баатрууд, тэнгэрийн элч нар хэмээн тэмдэглэж үлдээсэн нь туйлын сонин. Түүнээс гадна монголчууд ард түмэн бүрт өөрсөд шиг нь зүс царайтай, бас эсрэг янзтай, ер нь арьстан бүрийн хүмүүс нийлсэн нэгэн үндэстэн шиг харагдсан, төсөөлөгдсөн байна.
Гурван арьстан үүссэн хагалбар нутгийнхан байсан болоод ч тийм дүр төрхтэй байсан аж болзошгүй. Гэхдээ африк, австрали арьстнуудыг энд оролцуулж хэлээгүй юм шүү. Тэдгээр арьстнууд Монголтой холбогдох боломж бага. Харин монгол, америк, европ арьстныг хэлсэн юм. Ташрамд, бидний ухамсарт хзвшсэнчилэн, монгол, европ, негр гэж гурван л арьстан байдаг бус, америк, австрали арьстан гэж бас буй билээ.
Исламынхан Чингис хааныг дүрсэлснийг үзэхүл, мэдэхгүй хүн “ямар нэг султан халиф болов уу” гэмээр зүс царайтай байдаг. Бас Чингис хааныг өндөр том биетэй, шар үс нүдтэй хүн байсан гэж бичиж, европ царайтай дүрсэлсэн нь ч бий. Хэдэн арав, магадгүй хэдэн зуун хувилбарын Чингис хааны хөрөг байгаа нь ойлгомжтой.
Европчуудыг монголчуудын антоним дүр мэт боддогоос болж бид, чухам Монгол нутагт европ арьстан үүссэн гэдэгт огт итгэхгүй биз ээ. Гэтэл үүнд итгэдэг европ арьстан хүмүүс биднээс хичнээн дахин олон юм шүү. Домогт өвөг арийчууд нь Монголоос Төв Ази, Энэтхэг, Баруун Өмнөд Ази, Ойрхи Дорнодоор дамжин Европод ирсэн юм гэж тэд итгэдэг. Тийм ч учраас зарим нь Монгол бол Эдемийн цэцэрлэг бололтой гэсэн таамаг дэвшүүлж байлаа. Монголын баруун мужуудаар балар цагийн европчуудын араг яс, Зүүнгарт чухам эртний европчуудын булш бунхан, Түвдэд орчин үед европ арьстан омог аж төрөн буй нь тохиолдоход тэд чухам юу бодож байсныг таамаглахад түвэггүй юм.
Монголд олдсон антропологийн олдворуудаас үүдэн слав-монгол төрх гэсэн нэр томъёо ч үүсчээ. Зарим орос эрдэмтэд монголчуудын өвөг бол слав төрхтнүүд гэж, зарим нь оросуудын өвөг нь монголчууд ч гэж маргалддаг. Сонирхолтой нь, Ленин болон Гитлерийг цаг үед нь спав-монгол төрхтэй гэж тодорхойлж байжээ.
Монгол эртний европын соёлтой орон байсан гэх нь л холгүй. Саяхан оросын нэг эрдэмтэн “Монгол хэмээгч нэр бол Мегалион буюу Агуу их гэсэн грек үгнээс гаралтай” гэж тайлбарласан байна. Үгүй гэх газаргүй л юм. Мэнгу, Мунгыл, Могол, Моол-цөмөөрөө энэ Мегалионы хувилбар ч байж болно. Ямар ч л байсан тун сайхан тайлбар. Сайхан тусмаа хүлээн зөвшөөрөхөд ойрхон байдаг шүү дээ. Европ бидэнд ийм л хол мөртлөө ойр ажээ. Тийм болохоор европын юманд илүүц арьсны үзэл гаргах нь дэмий юм. Ц.Жамсараногийн алдарт “Хоёр сая унгарын онол” ч хэрэгжих болох юм билүү (Тэрбээр 2 сая унгар хүнийг Монголд суурьшуулбаас зохилтой гэж байв. Унгар нь ч юу юм, хазаруудыг бол болно оо).
Харин монголчууд өөрсдөө ямагт Европ, Өрнө, Өмнөд Америк, Хойд руу, эсвэл бусад чиглэлүүдээр нүүдэллэж, суурьшиж, түүхийнхээ туршид бусад ард түмнүүдийн генетикийн кодыг баяжуулж, сайжруулж явсан бололтой. “Яндаж болшгүй далай шиг яасан баян нутаг вэ?” гэдгийг эрт үед Монголын хүн-эрдэнийн тухайд хэлж болохоор байжээ. Монголын хамаг хийморьтон чадалтан тодорхой үе гэхэд гадагш одож дууссан байсан гэж санагддаг.
Сүүлийн үед “Амьдрал, хүн төрөлхтний өлгий” гэсэн Монголын сайхан алдрыг үгүйсгэх ажлууд хийгдэж байна. Жишээлэхэд өмнөд хөршийнхөн “Хятад- бүхний өлгий” гэж шуугиж байгаа юм. Ялангуяа тэд зүүн-хойд азийнхныг монголоид буюу монгол арьстан гэж нэрлэх нь алдаатай гэж үзэж байна. Зүүн-хойд азийнхан хятадын эртний синантропикоос үүссэн учраас энэ арьстныг синаоид буюу хятад арьстан хэмээн тогтох санал дэвшүүлж байгаа билээ. Угаас хятад төстөн, хятад соёлоор төлөвшсөн япон, солонгос, вьетнамчууд бол үүнд гомдох зүйлгүй. Бид л өөрсдийгөө хятад арьстан, хятад гаралтан гэж хүлээн зөвшөөрөхгүй нь лавтай. Тивийн монголоид бол бид, түргүүд, индианчууд, бусад адил төстнүүд маань, далайн монголоид гэж хятад төстнүүдийг хэлэх агаад, тэдэнд негроид шинж, байгалийн шинж их байдаг.
Нөгөөтэйгүүр, хятадуудыг монгол арьстан гэж нэрлэх нь бас л сонин. Бид хятадуудын өвөг эцэг гэж үү? Тэгснээс хятадууд өөрсдийгөө Монголоос биш, синантропикоосоо гаралтай гэж тооцсон нь дээр.
Хөх толбо мэтийг ярин, хэнтэй ч дотносон байх нь утгагүй. Хүүхэд үрс нь хөх биш толботой төрдөг ард түмэн ч гэж үгүй аж. Хамаагүй хөх толбо яривал хэн нэгэнд нь амархаан уусах аюултай. Сүүлний атавист үлдэгдэл бол хөх толбо юм.
Өнөөдрийн монголчуудтай хамгийн ойр хүмүүс нь индианчууд гэдгийг эрдэмтэд тогтоолоо. Нөгөө “синантроп саднуудтайгаа” бус, алс холын америкоид (ийм арьстан буй гэж бас үздэг) хүмүүстэй ах дүү болдог байна шүү. Өөр хаана ч байдаггүй релятив соёлоороо төдийгүй, нүүр царайгаараа ч монголчууд синантропчуудаас илэрхий ялгагдах онцлогтой байдаг. Тиймээс хэн ч гэсэн “монгол царай”, “хятад царай” гэж ярьдаг, ялгадаг билээ. Ингэхлээр бид америк арьстан, эсвэл америкийн аборигенүүд монгол арьстан болж таарч байна.
Гэхдээ синантропикийн асуудал сүр жавхлан төгс өнгөрсөн түүхэнд маань юуг ч өөрчилж чадахгүй юм. Монголын өндөрлөг балар цагт арьстан үүссэн хагалбар болж байсан бол монголчуудын мандал бадрал дэлхийн түүхийн хагалбар болж байлаа. Аттила, Чингис, Бат, Хубилай, Төмөр, Баабар нарын их хаадын үеийн монголчуудыг харгис түрэмгийлэл бус, ард түмнүүдийн их шилжилтийг хийсэн гэж ярих болжзэ. Эвдэж сүйтгэсэн бус, эвлэрүүлж нэгтгэсэн гэж үзэх болсон. Тиймээс ч Дундад Азид язгууртнууд нь Чингисийн удам, монгол гаралтай гэж өөрсдийгөө өргөмжилж (үнэндээ ч тийм), монголчуудыг бахаддаг байв. Оросууд Домонгольская, Русь, Послемонгольская Русь гэж түүх, соёлоо хувааж харах нь буй. Монголчууд дэлхийн түүхэнд асар их үүрэг гүйцэтгэсэн гэж үздэг учраас ч америкийн эрдэмтэд Чингис хааныг энэ 1000 жилийн хамгийн агуу их хүн гэж тодорхойлжээ.
Саяхан БНСУ-ын Пусан хотын ойролцоо Сүбээдэй жанжны цэргүүдийн хуягт тэрэг олдсоныг шинжээчид сорьж үзэхэд хүчтэй винтовын суманд огт ажрахгүй байжээ Анхны байлдааны хуягт тээвэрлэгч бас л монголчуудын зэвсэглэлд байж. Гэхдээ хичнээн хүчтэй цэрэг зэвсэглэлтэй байвч, монголчууд эвдэн сүйтгэгчид байгаагүй нь, гарамгай дайчид байсантай нь адил онцлон тэмдэглүүштэй юм. Монголчууд өөрсдийн нүүдлийн соёлыг ч, харийн суурин соёлыг ч, өөрсдийн тэнгэр шүтлэгийг ч, бусдын олон шашныг ч хүндэтгэдэг байсан учир олонхид эв нэгдлийг авчирсан энхийг сахиулах миссийнхэн шиг, чөлөөлөгчид шиг байжээ.
Хубилай хааны Юань гүрэн, Төмөр хааны Самарканд хот, Баабар хааны Их Монголстан улсын шагшин магтагдсан баян тансаг байдал, хөгжил цэцэглэлтэд монголчуудын гүйцэтгэсэн үүрэг их. Суурин соёлд идээшин дасч, цогцлоон үргэлжлүүлэх болсон монголчуудын Хархорум нийслэлийг ч энд дурдууштай. “Монголеска” гэдэг нь монголчуудын суурин соёлоос багагүй хамаатайгаар үлдсэн төсөөлөл юм. Монголчуудын сэргэн мандлын үед шинжлэх ухаан, соёл, аж ахуйн олон ололтыг мөн монголчуудтай холбон үздэг болжээ. Хэрэв арабчууд хөгжлийнхөө оргил хурдыг алдаагүй бол X зуунд сансарт пуужин хөөргөх байсан гэдэгчилэн, Монгол эрчээрээ явсан бол дэлхийн тэргүүн гүрнүүдийн нэг байх байлаа. Тухайн үедээ золтой л Америк тивийг мэдэлдээ авчихаагүй юм. Хубилай хааны элч нар Өмнөд Африкт очиж байсан, өдгөө сөнөсөн аварга эпиорнис хяруулыг үзэж, өдийг нь авчирч байсан гэх мэдээ үлджээ.
Хэдийбээр өнөөдөр бидэнд тийм ийм жилийн 9 алдартан гэснээс өөр гаргууд монгол хүн үгүй санагдавч, хэрэг дээрээ монгол туургатнаас улс төр, урлаг соёл, шинжлэх ухаан, олон салбарт гарамгай хүмүүс төрсөн, төрсөөр байгаа юм. Олонхи нь дэлхийд нэртэй, төчнөөн олон хүнээ нэрлэж чадах үндэстэн тийм ч олон байдаггүй. Тэр утгаараа монголчууд еврейчүүдтэй ч тесөрхөх аж.
Урьдынхтайгаа зүйрлэшгүй эсрэг бүхнийг амсаж тууллаа ч, хамгийн сайхан түүхтэй байснаараа, хамаг бүхний гарал үүслийн төвд байснаараа, хамгийн нууцлаг хэвээр буйгаараа бид, хоосорч сөнөх тавилантай мэт байсан атлаа хоосон цөлийн баянбүрд нь болж тогтнож чадсан еврейчүүд шиг цоо шинэ үндэстэн болон сэргэн мандаж чадах юм шиг бодогддог.
Ер бусын монгол биднийг ер бусын байхыг шаардаж байна.
Барууныхан бид бүхнийг хамгийн нууцлаг, хамгийн дайчин, хамгийн хүчтэй хүмүүс ч гэж төсөөлдгийн нэгэн жишээ бол Ван Даммын кино юм. Домогт Брюс Ли “Эрт үед грекийн панкратион зодооноос улбаалан, хамгийн хатуу стилийн тулаан болох монгол күн-фү үүссэн юм” гэж бичиж, житкүндогоо заримдаа бүр бараг л тэр хатуу күн-фү хэмээн ярьдаг байжээ. Кёкушинкай каратэгийн эцэг Мацушита Ояма: “Байлдан дагууллынх нь үед гардан тулаанд ялах үндэс болдог байсан монгол бокс кёкушинкайгийнхтай дүйцэхүйц хатуу дайчин чанартай, ялангуяа хөлийн цохилтоор хосгүй, зөвлөлтийн болон исламын олон ард түмнүүдэд дэлгэрсэн” ч гэж бичсэн байдаг. Монголд асар хүчтэй гардан тулааны сургууль эртнээс оршиж ирсэн гэх энэ домгоос үүдээд олон ч файтер өөрсдийгөө Монголтой холбож ярих дуртай байдаг нь аргагүй. Оросын нэр хүндтэй мастер, шаолиний лам Александр Маслов, кэмпо-каратэч Владимир Востоков, нинжагийн “Синоби зютса” сургуулийн дайчин Сергей Трофимов нар бүгдээрээ л Монголд гардан тулааныг эзэмшсэн гэж өгсөн ярилцлагадаа өчсөн жишээтэй. За, энэ ч каратэгийн тухай яриа.
Монгол күн-фү-гээс гадна хөөрхий төгрөгийг маань лав л Зөвлөлтийн зуун ард түмний хөдөлмөрчид мэддэг байсан юмдаг. Литовын эдийн засаг хямарч байхад тэндхийн орос хэлээр гардаг хэвлэлд “Сейчас можно пустить в Литве хоть рубль с тугриком” гэсэн гарчигтай өгүүлэл нийтлэгдсэн. Оросын алдарт шог зохиолч А.Арканов “Угадай мелодию” телетоглолтод оролцон, 780 оноо авахад 780 төгрөгөөр түүнийг шагнасан. Эхний тохиолдолд бол төгрөг бага ханштай ч гэж байгаа юм шиг, дараагийнхад их ханштай ч гээд байгаа юм шиг боловч, бодит байдал дээр бол тэд төгрөгийн тухай ямар ч ойлголтгүй юм. Монголын төгрөгийн тухай зөвлөлтийн мэргэжилтнүүд цөөнгүй анекдот зохиосон болохоор л төгрөг гэдэг нь А.Аркановт яг тохирсон, хамгийн хошин бэлэг нь болсон ажээ.
Дэлхий дээрх валютын анекдот бол тэр үед оросын рубль, индонезийн рүпи, вьетнамын донг гурав байсан атал яагаад тэд монголын “тугрик” гэсэн үгийг сонсоод инээлддэг нь их л эртний учир холбогдолтой юм. Дээр үед Монголд эзлэгдэж байсан Орос, Хятад, Дундад Ази, Кавказын гол төлөв борчууд Монголын эсрэг үзэлдээ хөтлөгдөн, бишгүй олон мунхаг бүдүүлэг үлгэр шог зохион ярилцдаг байсан нь ам дамжин амь бөхтэй оршсоор иржээ.
Монгол гэхээр л муу муухай бүхний цогц мэтээр ойлгочихсон, итгэчихсэн явдаг гадныхан цөөнгүй л байдаг. Өширхсөн эсвэл дээрэнгүй үзлээсээ болоод ийм яриаг дэвэргэдэг, дэмждэг “ухамсартай” хүмүүс ч хангалттай байжээ. Эрдэмтэн Дауны нээсэн, оюуны хомсдолтой, тэнэг мулгуу царайтай төрдөг удамшлын өвчнийг “монголын өвчин”, “монголын тэнэг”, “монголизм” гэхчилэн нэрлэсээр ирснийг саяхнаас л ДЭХБ дауны өвчин гэж тогтохоор боллоо.
Бидэнд тахийг маань “нээж өгсөн”, Монголд халуун элгэн сэтгэлтэй нэгэн гэгдэж сурталчилагддаг байсан Н.Пржевальский гэхэд л монголчуудын тухай, бүр Монголын эмэгтэйчүүдийн тухай ямар муу муухай юм бичиж байлаа даа. Орчин үеийнхэн, жишээ нь Монголын бас нэг “нөхөр”, академич В.Обручев хүртэл зэвсгийн үеийн зэрлэг хүмүүсийг дүрслэхдээ жишээ олдсонгүй мэт “Хотя они не питали такого отвращения к воде, как, например, монголы, которые не мылись никогда...” гэхчилэн бичиж байв. Ер нь В.Обручев монголчуудыг маш их гутаан доромжилдог байжээ. Оросын нэр хүндтэй, буурьтай суурьтай гэгдэх “Аргументы и факты (Үндэслэл, баримт)” сонин дээр Монголын тухай ямар ч ор үндэсгүй агаад туйлын булай бүдүүлгээр зохиож бичсэн зүйл нийтлэгдсэн нь эртний боолчуудын үлгэр шогоос үүдсэн төсөөллийн л үр дүн юм. Мөн үндэслэл, баримт болов оо?
Монголчууд байгальтайгаа хамт бүрэн төгс, ертөнцийн гайхамшиг гэх нь холгүй ч яриа байдаг. Бидний мэдэхгүй, монголын гэж нэрлэгддэг маш их юм Өрнөд ч, Дорнод ч байдаг нь гайхалтай билээ. Бүр Монголын сонин сайхан юмыг тусгайлан нэрлэх “Монголеска” гэх үг ч бий. “Монголеска” гэж сэдэвтэй багт наадам ч болдог аж. Германы Хюрт хотод жил бүр зөвхөн энэ сэдвээр наадам зохион байгуулдаг байх юм. Гурав хоног монгол хүн болж хувирах ёстой тэр хүмүүс биднийг үлгэрийн сайн баатрууд болгон дүрсэлдэг. Ташрамд, германчууд бидэнд сайн байдаг нь тохиолдлын хэрэг бус, анх тэд түүхийн тавцнаа гарч ирж, Ариун Ромын Эзэнт Улсыг өвлөхөд нь чухам Аттила хаан их үүрэг гүйцэтгэсэн юм.
Монгол зоогийн талаар гадаадад бөөн юм болдог нь хөгжилтэй ч гэмээр. Гэтэл Нью-Йоркод олон монгол зоогийн газар байдаг гэж бичжээ. Филиппиний хамгийн алдартай телевизийн нзвтрүүлэг “Монгол барбекю” гэсэн нэртэй. Мах ихтэй хоол хийдэг, тодорхой мөнгө төлөөд, түүнээсээ хамаарахгүйгээр хүссэн хэмжээгээрээ зоог барьж болдог газруудыг “монгол зоогийн” хэмээн нэрийдэх нь түгээмэл.
Монголтой төрөл садан гэдгээрээ их бахархдаг сибирь, ази, тураны олон ард түмэн байдаг. Тэдний хувьд энэ нь, үндэсний нь томоохонд орох бахархал юм.
Зам бүхэн Ром хүрдэг гэгчээр гарал үүсэл бүхэн Монгол руу хөтөлдөг гэхэд болно. Америкийн эрдэмтэд байгалийн түүхийн нээлт ололтоороо дэлхийд гайхуулан байсан тэр үес нэрт эрдэмтэн З.Осборн Монгол бол хуурай газрын амьдрал үүссэн өлгий нутаг юм гэсэн алдарт онолоо дэвшүүлжээ. Монгол хамгийн эртний хуурай газар учир өөрийн үзэл санаанд тэрбээр баттай итгэж байсан бөгөөд эрдмийн хүрээлэнгийнхний халуун дэмжлэгтэйгээр Р.Эндрюсийн палеонтологи, антропологийн экспедицийг Монгол руу томилон явуулж байсан билээ.
Хуурай газрын амьдралын хамгийн эртний үлдэгдэл хараахан Монголоос олдоогүй ч гэсэн онолын магадлал хэвээрээ үлдсэн төдийгүй, харин ч эртний хуурай газар тусмаа элэгдэлд илүү өртсөнөөр, палеонтологийн дурсгал нэн ховор болдгийг нотлон харуулжээ. Тун үнэ цэнэтэй баримт гэвэл Монголд умайтны хамгийн эртний өвөг болох Zalambdestes-ийн үлдэгдэл олдсон явдал юм.
Аливаа биологийн зүйл аварга, эгэл, одой гэсэн гурван хувилбартай байх нь олонтаа. Үүнийг бараг бичигдээгүй хууль гэж болно. Homo sapiens-ийн одой хувилбар халуун орны бүс, ялангуяа жунглид хаа сайгүй л байдаг, Харин газар газрын үлгэр домогт хоногшин үлдсэн аварга хүмүүс хаа байна? Ердөө л харьцангуй саявтархан эгэл хүмүүстэй зэрзгцэн оршиж байсан тэд 2.5-4 метр өндөр биетэй, олон центнер жинтэй үлэмж биетнүүд байх учиртай. Тэгвэл аварга хүн төстний гигантопитек, мегантроп гэсэн хоёр дүрсийн яс чандрууны үлдэгдэл Монголоос олдож байсан юм.
Гадаадынхан монголчуудыг сайн мэддэггүйтэй адил бид ч өөрсдийгөө сайн мэдэхгүй. Эртний хүмүүсээ байг гэхэд дундад зууны монголчуудаа тодорхой төсөөлөхөөр мэдэж байгаа бил үү?
Тэр үеийн сурвалж бичгүүдэд монголчуудыг үлэмж том биетэй, тун олон янзын дүр төрхтэй сүрлэг дайчид байснаар дүрсэлжээ. Урьд цагт дайснуудаа жигшим буг чөтгөр, өчүүхэн өт хорхой болгон дүрсэлдэг уламжлалтай байсан атал монголчуудыг жанжин баатрууд, тэнгэрийн элч нар хэмээн тэмдэглэж үлдээсэн нь туйлын сонин. Түүнээс гадна монголчууд ард түмэн бүрт өөрсөд шиг нь зүс царайтай, бас эсрэг янзтай, ер нь арьстан бүрийн хүмүүс нийлсэн нэгэн үндэстэн шиг харагдсан, төсөөлөгдсөн байна.
Гурван арьстан үүссэн хагалбар нутгийнхан байсан болоод ч тийм дүр төрхтэй байсан аж болзошгүй. Гэхдээ африк, австрали арьстнуудыг энд оролцуулж хэлээгүй юм шүү. Тэдгээр арьстнууд Монголтой холбогдох боломж бага. Харин монгол, америк, европ арьстныг хэлсэн юм. Ташрамд, бидний ухамсарт хзвшсэнчилэн, монгол, европ, негр гэж гурван л арьстан байдаг бус, америк, австрали арьстан гэж бас буй билээ.
Исламынхан Чингис хааныг дүрсэлснийг үзэхүл, мэдэхгүй хүн “ямар нэг султан халиф болов уу” гэмээр зүс царайтай байдаг. Бас Чингис хааныг өндөр том биетэй, шар үс нүдтэй хүн байсан гэж бичиж, европ царайтай дүрсэлсэн нь ч бий. Хэдэн арав, магадгүй хэдэн зуун хувилбарын Чингис хааны хөрөг байгаа нь ойлгомжтой.
Европчуудыг монголчуудын антоним дүр мэт боддогоос болж бид, чухам Монгол нутагт европ арьстан үүссэн гэдэгт огт итгэхгүй биз ээ. Гэтэл үүнд итгэдэг европ арьстан хүмүүс биднээс хичнээн дахин олон юм шүү. Домогт өвөг арийчууд нь Монголоос Төв Ази, Энэтхэг, Баруун Өмнөд Ази, Ойрхи Дорнодоор дамжин Европод ирсэн юм гэж тэд итгэдэг. Тийм ч учраас зарим нь Монгол бол Эдемийн цэцэрлэг бололтой гэсэн таамаг дэвшүүлж байлаа. Монголын баруун мужуудаар балар цагийн европчуудын араг яс, Зүүнгарт чухам эртний европчуудын булш бунхан, Түвдэд орчин үед европ арьстан омог аж төрөн буй нь тохиолдоход тэд чухам юу бодож байсныг таамаглахад түвэггүй юм.
Монголд олдсон антропологийн олдворуудаас үүдэн слав-монгол төрх гэсэн нэр томъёо ч үүсчээ. Зарим орос эрдэмтэд монголчуудын өвөг бол слав төрхтнүүд гэж, зарим нь оросуудын өвөг нь монголчууд ч гэж маргалддаг. Сонирхолтой нь, Ленин болон Гитлерийг цаг үед нь спав-монгол төрхтэй гэж тодорхойлж байжээ.
Монгол эртний европын соёлтой орон байсан гэх нь л холгүй. Саяхан оросын нэг эрдэмтэн “Монгол хэмээгч нэр бол Мегалион буюу Агуу их гэсэн грек үгнээс гаралтай” гэж тайлбарласан байна. Үгүй гэх газаргүй л юм. Мэнгу, Мунгыл, Могол, Моол-цөмөөрөө энэ Мегалионы хувилбар ч байж болно. Ямар ч л байсан тун сайхан тайлбар. Сайхан тусмаа хүлээн зөвшөөрөхөд ойрхон байдаг шүү дээ. Европ бидэнд ийм л хол мөртлөө ойр ажээ. Тийм болохоор европын юманд илүүц арьсны үзэл гаргах нь дэмий юм. Ц.Жамсараногийн алдарт “Хоёр сая унгарын онол” ч хэрэгжих болох юм билүү (Тэрбээр 2 сая унгар хүнийг Монголд суурьшуулбаас зохилтой гэж байв. Унгар нь ч юу юм, хазаруудыг бол болно оо).
Харин монголчууд өөрсдөө ямагт Европ, Өрнө, Өмнөд Америк, Хойд руу, эсвэл бусад чиглэлүүдээр нүүдэллэж, суурьшиж, түүхийнхээ туршид бусад ард түмнүүдийн генетикийн кодыг баяжуулж, сайжруулж явсан бололтой. “Яндаж болшгүй далай шиг яасан баян нутаг вэ?” гэдгийг эрт үед Монголын хүн-эрдэнийн тухайд хэлж болохоор байжээ. Монголын хамаг хийморьтон чадалтан тодорхой үе гэхэд гадагш одож дууссан байсан гэж санагддаг.
Сүүлийн үед “Амьдрал, хүн төрөлхтний өлгий” гэсэн Монголын сайхан алдрыг үгүйсгэх ажлууд хийгдэж байна. Жишээлэхэд өмнөд хөршийнхөн “Хятад- бүхний өлгий” гэж шуугиж байгаа юм. Ялангуяа тэд зүүн-хойд азийнхныг монголоид буюу монгол арьстан гэж нэрлэх нь алдаатай гэж үзэж байна. Зүүн-хойд азийнхан хятадын эртний синантропикоос үүссэн учраас энэ арьстныг синаоид буюу хятад арьстан хэмээн тогтох санал дэвшүүлж байгаа билээ. Угаас хятад төстөн, хятад соёлоор төлөвшсөн япон, солонгос, вьетнамчууд бол үүнд гомдох зүйлгүй. Бид л өөрсдийгөө хятад арьстан, хятад гаралтан гэж хүлээн зөвшөөрөхгүй нь лавтай. Тивийн монголоид бол бид, түргүүд, индианчууд, бусад адил төстнүүд маань, далайн монголоид гэж хятад төстнүүдийг хэлэх агаад, тэдэнд негроид шинж, байгалийн шинж их байдаг.
Нөгөөтэйгүүр, хятадуудыг монгол арьстан гэж нэрлэх нь бас л сонин. Бид хятадуудын өвөг эцэг гэж үү? Тэгснээс хятадууд өөрсдийгөө Монголоос биш, синантропикоосоо гаралтай гэж тооцсон нь дээр.
Хөх толбо мэтийг ярин, хэнтэй ч дотносон байх нь утгагүй. Хүүхэд үрс нь хөх биш толботой төрдөг ард түмэн ч гэж үгүй аж. Хамаагүй хөх толбо яривал хэн нэгэнд нь амархаан уусах аюултай. Сүүлний атавист үлдэгдэл бол хөх толбо юм.
Өнөөдрийн монголчуудтай хамгийн ойр хүмүүс нь индианчууд гэдгийг эрдэмтэд тогтоолоо. Нөгөө “синантроп саднуудтайгаа” бус, алс холын америкоид (ийм арьстан буй гэж бас үздэг) хүмүүстэй ах дүү болдог байна шүү. Өөр хаана ч байдаггүй релятив соёлоороо төдийгүй, нүүр царайгаараа ч монголчууд синантропчуудаас илэрхий ялгагдах онцлогтой байдаг. Тиймээс хэн ч гэсэн “монгол царай”, “хятад царай” гэж ярьдаг, ялгадаг билээ. Ингэхлээр бид америк арьстан, эсвэл америкийн аборигенүүд монгол арьстан болж таарч байна.
Гэхдээ синантропикийн асуудал сүр жавхлан төгс өнгөрсөн түүхэнд маань юуг ч өөрчилж чадахгүй юм. Монголын өндөрлөг балар цагт арьстан үүссэн хагалбар болж байсан бол монголчуудын мандал бадрал дэлхийн түүхийн хагалбар болж байлаа. Аттила, Чингис, Бат, Хубилай, Төмөр, Баабар нарын их хаадын үеийн монголчуудыг харгис түрэмгийлэл бус, ард түмнүүдийн их шилжилтийг хийсэн гэж ярих болжзэ. Эвдэж сүйтгэсэн бус, эвлэрүүлж нэгтгэсэн гэж үзэх болсон. Тиймээс ч Дундад Азид язгууртнууд нь Чингисийн удам, монгол гаралтай гэж өөрсдийгөө өргөмжилж (үнэндээ ч тийм), монголчуудыг бахаддаг байв. Оросууд Домонгольская, Русь, Послемонгольская Русь гэж түүх, соёлоо хувааж харах нь буй. Монголчууд дэлхийн түүхэнд асар их үүрэг гүйцэтгэсэн гэж үздэг учраас ч америкийн эрдэмтэд Чингис хааныг энэ 1000 жилийн хамгийн агуу их хүн гэж тодорхойлжээ.
Саяхан БНСУ-ын Пусан хотын ойролцоо Сүбээдэй жанжны цэргүүдийн хуягт тэрэг олдсоныг шинжээчид сорьж үзэхэд хүчтэй винтовын суманд огт ажрахгүй байжээ Анхны байлдааны хуягт тээвэрлэгч бас л монголчуудын зэвсэглэлд байж. Гэхдээ хичнээн хүчтэй цэрэг зэвсэглэлтэй байвч, монголчууд эвдэн сүйтгэгчид байгаагүй нь, гарамгай дайчид байсантай нь адил онцлон тэмдэглүүштэй юм. Монголчууд өөрсдийн нүүдлийн соёлыг ч, харийн суурин соёлыг ч, өөрсдийн тэнгэр шүтлэгийг ч, бусдын олон шашныг ч хүндэтгэдэг байсан учир олонхид эв нэгдлийг авчирсан энхийг сахиулах миссийнхэн шиг, чөлөөлөгчид шиг байжээ.
Хубилай хааны Юань гүрэн, Төмөр хааны Самарканд хот, Баабар хааны Их Монголстан улсын шагшин магтагдсан баян тансаг байдал, хөгжил цэцэглэлтэд монголчуудын гүйцэтгэсэн үүрэг их. Суурин соёлд идээшин дасч, цогцлоон үргэлжлүүлэх болсон монголчуудын Хархорум нийслэлийг ч энд дурдууштай. “Монголеска” гэдэг нь монголчуудын суурин соёлоос багагүй хамаатайгаар үлдсэн төсөөлөл юм. Монголчуудын сэргэн мандлын үед шинжлэх ухаан, соёл, аж ахуйн олон ололтыг мөн монголчуудтай холбон үздэг болжээ. Хэрэв арабчууд хөгжлийнхөө оргил хурдыг алдаагүй бол X зуунд сансарт пуужин хөөргөх байсан гэдэгчилэн, Монгол эрчээрээ явсан бол дэлхийн тэргүүн гүрнүүдийн нэг байх байлаа. Тухайн үедээ золтой л Америк тивийг мэдэлдээ авчихаагүй юм. Хубилай хааны элч нар Өмнөд Африкт очиж байсан, өдгөө сөнөсөн аварга эпиорнис хяруулыг үзэж, өдийг нь авчирч байсан гэх мэдээ үлджээ.
Хэдийбээр өнөөдөр бидэнд тийм ийм жилийн 9 алдартан гэснээс өөр гаргууд монгол хүн үгүй санагдавч, хэрэг дээрээ монгол туургатнаас улс төр, урлаг соёл, шинжлэх ухаан, олон салбарт гарамгай хүмүүс төрсөн, төрсөөр байгаа юм. Олонхи нь дэлхийд нэртэй, төчнөөн олон хүнээ нэрлэж чадах үндэстэн тийм ч олон байдаггүй. Тэр утгаараа монголчууд еврейчүүдтэй ч тесөрхөх аж.
Урьдынхтайгаа зүйрлэшгүй эсрэг бүхнийг амсаж тууллаа ч, хамгийн сайхан түүхтэй байснаараа, хамаг бүхний гарал үүслийн төвд байснаараа, хамгийн нууцлаг хэвээр буйгаараа бид, хоосорч сөнөх тавилантай мэт байсан атлаа хоосон цөлийн баянбүрд нь болж тогтнож чадсан еврейчүүд шиг цоо шинэ үндэстэн болон сэргэн мандаж чадах юм шиг бодогддог.
Ер бусын монгол биднийг ер бусын байхыг шаардаж байна.
Ч.Мөнхбаяр
P.S. Энэхүү үгүүллийг 1997 онд бичсэн бөгөөд, саяхан өнөө цагт тохируулан бага сага засвар хийн ахин нийтлүүлсэн.
