Иж бүрдэл

“—Монголын цуглуулагчдын холбоог үүсгэн байгуулагчдын нэг Молом бид хоёр Зөвлөлт улсаас хамтдаа, цуглуулах өвчнийг тээж ирсэн билээ.
1937 онд, манайхыг латин үсгийн мөнгөн дэвсгэрт, марктай болгох шийдвэр гарав. Ленинградад хэвлүүлж, цутгуулсан иж бүрдэл загваруудыг нь авчралцах хувь тохиол мөн л бид хоёрт заяагдсаан...
Нэгэн өдөр Молом маань нүд нь гэрэлтчихсэн амьтан өрөөндөө сууж байлаа:
“Нөгөө латин үсгийн мөнгө, маркийг “эсэргүү ажил” гэж зарлаад, оролцсон улсыг нь баривчилж эхэлжээ.
Зөвхөн авчралцсан бид хоёрыг яав л гэж.
Үлгэр загварыг нь ч устгасан. Гагцхүү найз нь нэг иж бүрдлийг нууж чадлаа. Хорвоод хосгүй эрдэний эзэн нь би боллоо! Даян дэлхийн цуглуулагчид одоо  надад л атаархана!” гээд далд газраасаа, нөгөө эрдэнээ гарган ирж үзүүлэв.
Дараа нь тэр, нууцаа задалсандаа харууссан байх. Гэвч цуглуулагч хүн ховор нандин зүйлээ хэн нэгэнд үзүүлэхгүй байна гэдэг, жинхэнэ газар дээрх там шүү дээ! Тэр тамыг Молом давсангүй.
Би иж бүрдэлд шунаж, өдрийн бодол, шөнийн зүүд болж тарчлав. Эцэст нь би, “Латин үсгийн мөнгөний” эсэргүү хэргийг Молом анх харийн даалгавраар санаачилсан гэж матаад баривчлуулчихлаа.
Тэгээд л нэг шөнө салгалж чичрэн байж, далд газраас нь өнөөхийг аваад эргэтэл, үүдэн тушаа Молом ташаагаа тулаад, инээмсэглэн зогсч үзэгдсэнээ, замхран алга болов!
Тэр үед юу тэгж харагдсаныг бүү мэд. “Моломын сүнс үү” ч гэж бодох юм. Яг л тэр эгшинд цаазлуулсан бололтой байдаг.

Иж бүрдлийг авснаасаа хойш хэд хоног элий балай, ухаан солиотой юм шиг явсан даа. Түүнээс хойш ч, ер нь олигтой өөдөлсөнгүй. Моломын сүнстэй л хамт амьдарлаа шүү дээ.
1990 он хүртэл “эсэргүү” иж бүрдлээ өөрөө ч бараг үзэж харалгүй, айж, нууж явлаа. Түүнээс хойш, түүхийн элдэв баримт дэлгэгдээд, судлагдаад, миний ялт хэрэг илэрчих гээд байх болсон тул бас л хав дарж ирлээ.
Хосгүй эрдэнээ хэнд ч үзүүлж чадахгүй байна гэдэг миний хувьд Моломын сүнстэй учрахаас дутуугүй там байсан даа!” хэмээн өвгөн цуглуулагч Цэрэнпил хоолой чичрүүлэн, нулимс дуслуулан яриад, нууц газраас иж бүрдлийг гарган ирэхэд, түүний шавь, залуу цуглуулагч Өлзий нь догдолсондоо, золтой л багшаасаа өмнө талийсангүй...
Эндээ хоносон тэрбээр ад чөтгөрийн бодолд автаж, огтхон ч унтаж чадсангүй. “Ердөө хажууханд л, хорвоод ганцхан эрдэнэс буй” гэж бодохоос л тэсч байхын аргагүй.
Өлзий бараг шөнөжин эргэцүүлэн бодсоны эцэст өвгөний цуглуулгын өрөөнд орж, иж бүрдлийг хулгуужээ. Цуглуулагч хүний нямбай барилаар үүнийг гүйцэлдүүлж амжсандаа итгэж ч үл чадан эргэтэл, үүдэн тушаа газар, суумгай болсон Цэрэнпил багш нь ташаа тулан зогсч байхыг үзээд, таг хөшлөө. Бүр инээмсэглэж байх нь, яг л Молом! Дараа нь тэр замхран алга болов...
Элий балай Өлзий гэртээ ирсэн хойноо иж бүрдлээ болгоомжтойхон гаргаж ирж үзэв. Хайрцагных нь ёроолд нугалбар цаас байхыг авч харвал: “Өлзий! Чамайг энэ эрдэнэсийн эзэн болох үес өвгөн багш нь хүлцэж чадалгүй нүд аньсан байх биз ээ. Дэлхийн хамгийн үнэт энэ эрдэнэсийг чи үхэн үхтлээ ил гаргаж чадахгүй. Учир нь, миний ч, чиний ч асар их нүгэлт хэрэг илрэх болно. Яагаад би энэ эрдэнэсийн зовлонг ганцаар эдлэх ёстой гэж? Авсан бүхнээ өгдөг, тийм учраас үхдэг” гэж настай хүний хэв муутай бичгээр сарайлгасан байх аж...

Ч.Мөнхбаяр

“Утгын чимэг-2008” богино өгүүллэгийн наадамд өгсөн бүтээлийн нэг нь энэхүү “Иж бүрдэл” хэмээх өгүүллэг юм.

http://moenhbayar.blogspot.com