/хууч/
1. Шөнийн тэнгэрт нисч, тэгш талд өнхөрсөн минь
2007 онд сон. Сонины бизнес хэсэг эрхэлсэн минь дампуурч, урам муутайхан, ТВ гөлрөн, суваг солин сууж байв. Уг бизнесийг эрхлэх явцад би нийгмийн янз бүрийн гажиг согогуудыг олж харсаан.
Гэтэл нэг сувгаар “Омен” гэх кино гарч байв. Чөтгөрийн хүү мэндэлж, хүн төрөлхтнийг сөнөөхийг санаархдаг тухай кино шүү дээ. Эгэл үед бол би тэр киног анзаарахгүй байсан биз ээ. Харин тухайн эгшинд, оюун санааны байдалтай минь “Омен” кино нийлэлдэн уялдаж, Монгол оронд чөтгөрийн хүү мэндэлж, хар хүчээр эзэмдээд байгаа мэт бодогдов.
Улмаар, “Монгол Омен” гэдэг роман бичих санаа төрлөө. Өнөөгийн нийгмээ хурцаар шүүмжилсэн романаа ч бичиж дуусгав. Гэтэл нэгэн сонин мэдээлэл тохиолдлоо.
“Дэлхий дээр Сатана буцаж ирсэн тухай “Омен” хэмээн киног бүтээжээ. Жилийн дараа энэ кино дэлгэцээр гарахад тус кино зургийн багийнханд янз бүрийн хачирхалтай тохиолууд учирч эхлэв. Зохиолч Дэвид Зэлцэрийн сууж явсан онгоцыг аянга ниргэсэн бөгөөд, яг тэр шөнө өөр онгоцоор нисч явсан жүжигчин Грэгори Пэк мөн тийм аюулд өртжээ. Киноны найруулагч Дик Доннэр авто машины осолд орж, хүнд бэртсэн. Киноны компьютерийн мэргэжилтэн Жон Ричардсон машинтай явж байгаад осолджээ. Монтажчин нар луу нь, амьтны хүрээлэнгээс арслан оргоод дайрсан гээд бод. Ер нь, уг кино зургийн багийнхантай учирсан гай гамшгийг тоочивч баршгүй. Тэр бүхэн нь “Омен” кинотой холбоотой гэдэгт Жон Ричардсон илүү итгэдэг. Яагаад гэвэл тэр Дани улсын Омен хэмээх жижиг хотод авто осолд өртсөн юмсанжээ. Энэ бүхнийг юу гэж тайлбарлахав? Ердийн санамсаргүй явдал уу? Энэ асуултад хүн бүр өөрийнхөөрөө хариулах биз ээ” гэсэн байлаа.
Би ер нь иймэрхүү зүйлд итгэдэггүй. Юу гэж л “Омен”-тэй холбогдсон бүхэнд золгүй явдал учирч байхав дээ, зориудаар муу бүхнийг цуглуулж эвлүүлэн биччихэж л гэж бодов.
Номоо хэвлүүлтэл угийн жижиг шрифтийг нь бүр жижигхэн болгочихсон, өөр зөндөө л алдаа дутагдал гарчихсан, нэлээн тааруухан үзэгдлээ. Хэвлэлийн газрынхантай хэрүүл хийхээр очтол, хүн амьтан ч алга, харин нар гагцхүү намайг жигтэйхэн халуунаар төөнөж байх шиг. Нэлээд зүдэрч явав.
Найз нөхөдтэйгээ уулзаж, ном гарсныг тэмдэглэж, ганц нэг шил юм задлан хөгжилдөв. Нэг мэдсэн, тас харанхуйн дунд учиргүй даарчихсан сэрлээ. Эзгүй хээр хэвтэж байх юм.
Алсад харагдах гэрлийг чиглэн алхлаа. Их л удаан явж байж, замд хүрэв. Гараа өргөхөд нэг ч машин эс зогсоно. Өдөр шатаж үхэх гэж байсан бол, өдгөө осгож үхэх нь ээ, янз нь. Ухаан санаа нэн балар.
Гэрэл сацруулсан жижиг байшин руу алхав. Бас л зөндөө хол аж. Орсон чинь гуанз байх юм. Нэг ч үйлчлүүлэгч үгүй, ажиллагсад нь бөөгнөн ТВ үзэж байснаа, дуу алдаад явчихлаа.
Толинд харвал, би гэдэг хүн хөлөөсөө толгой хүртэл нэл цус нөж, шарх, хөх няц, шороо шавар болчихсон байх юм. Яг л үхээд амилсан шиг харагдаж байлаа. Сайхан сэтгэлт бүсгүйчүүд хэрэндээ л намайг угааж цэвэрлэж, арчилж тойлдлоо.
Цаг 02 өнгөрч байхыг үзээд алмайрав. Уг нь би нөхдөөсөө 20 цагийн үед, төдийлөн согтож халамцсан зүйлгүй, харихаар салж яван, таксинд суусан сан. Түүнээс хойшхийг огт санахгүй байв. Тархи толгой дүйнгэтэн манарч, өвдөхгүй хөндүүрлэхгүй газар ч гэж үгүй. Харин авч явсан бүх зүйл минь бүрэн бүтэн, тоо ёсоороо байлаа.
Өөрийгөө хаана байгааг асуувал, “22-ын товчооны дэргэд” гэлээ. Бүр ч гайхав. Нөхөдтэйгээ хотын төвд уулзаад, I хороолол дахь гэрээ зорьсон сон. 22-ын товчооноос аяны унаанд дайгдан харилаа.
Хэвлийдээ хүнд, тархи, өвдгөндөө дунд, бусад олон газраа хөнгөн гэмтэл авсан байлаа. Нүүр царай ч гэж алаг эрээн, ихэд гажсан, тун аймшигтай харагдана. Яаж ч хэвтсэн, хаа сайгүй хөндүүррлэнэ.
Хэвлийн гэмтлээс болж, мэс засалд орж билээ. Бусад гэмтэл ч уван цуван тэгсхийгээд эдгэж, ном маань бараг зарагдсангүй.
Ингэж би “Омен”-ий цээрлүүллийг хүртэж, үхэхээн дөхсөн билээ. Яагаад 20 цагт хотын төвд найз нөхдөөсөө эрүүл салсан хүн 02 цагт хотын гадна ухаангүй хэвтэж байсан бөгөөд, тэр хооронд болсон бүх зүйлийг санахгүй байгаагаа огт ойлгодоггүй. Хотын төв, I хорооллоос өөр очдог газар ч гэж надад байдаггүй атал шүү.
Заримдаа, би харанхуй шөнөөр, унтаа чигээр нисч явсан шиг, тэгш талд өнхрөөд л байсан шиг санагдаж, дотор зарсхийлгэдэг бөлгөө.
Гэтэл нэг сувгаар “Омен” гэх кино гарч байв. Чөтгөрийн хүү мэндэлж, хүн төрөлхтнийг сөнөөхийг санаархдаг тухай кино шүү дээ. Эгэл үед бол би тэр киног анзаарахгүй байсан биз ээ. Харин тухайн эгшинд, оюун санааны байдалтай минь “Омен” кино нийлэлдэн уялдаж, Монгол оронд чөтгөрийн хүү мэндэлж, хар хүчээр эзэмдээд байгаа мэт бодогдов.
Улмаар, “Монгол Омен” гэдэг роман бичих санаа төрлөө. Өнөөгийн нийгмээ хурцаар шүүмжилсэн романаа ч бичиж дуусгав. Гэтэл нэгэн сонин мэдээлэл тохиолдлоо.
“Дэлхий дээр Сатана буцаж ирсэн тухай “Омен” хэмээн киног бүтээжээ. Жилийн дараа энэ кино дэлгэцээр гарахад тус кино зургийн багийнханд янз бүрийн хачирхалтай тохиолууд учирч эхлэв. Зохиолч Дэвид Зэлцэрийн сууж явсан онгоцыг аянга ниргэсэн бөгөөд, яг тэр шөнө өөр онгоцоор нисч явсан жүжигчин Грэгори Пэк мөн тийм аюулд өртжээ. Киноны найруулагч Дик Доннэр авто машины осолд орж, хүнд бэртсэн. Киноны компьютерийн мэргэжилтэн Жон Ричардсон машинтай явж байгаад осолджээ. Монтажчин нар луу нь, амьтны хүрээлэнгээс арслан оргоод дайрсан гээд бод. Ер нь, уг кино зургийн багийнхантай учирсан гай гамшгийг тоочивч баршгүй. Тэр бүхэн нь “Омен” кинотой холбоотой гэдэгт Жон Ричардсон илүү итгэдэг. Яагаад гэвэл тэр Дани улсын Омен хэмээх жижиг хотод авто осолд өртсөн юмсанжээ. Энэ бүхнийг юу гэж тайлбарлахав? Ердийн санамсаргүй явдал уу? Энэ асуултад хүн бүр өөрийнхөөрөө хариулах биз ээ” гэсэн байлаа.
Би ер нь иймэрхүү зүйлд итгэдэггүй. Юу гэж л “Омен”-тэй холбогдсон бүхэнд золгүй явдал учирч байхав дээ, зориудаар муу бүхнийг цуглуулж эвлүүлэн биччихэж л гэж бодов.
Номоо хэвлүүлтэл угийн жижиг шрифтийг нь бүр жижигхэн болгочихсон, өөр зөндөө л алдаа дутагдал гарчихсан, нэлээн тааруухан үзэгдлээ. Хэвлэлийн газрынхантай хэрүүл хийхээр очтол, хүн амьтан ч алга, харин нар гагцхүү намайг жигтэйхэн халуунаар төөнөж байх шиг. Нэлээд зүдэрч явав.
Найз нөхөдтэйгээ уулзаж, ном гарсныг тэмдэглэж, ганц нэг шил юм задлан хөгжилдөв. Нэг мэдсэн, тас харанхуйн дунд учиргүй даарчихсан сэрлээ. Эзгүй хээр хэвтэж байх юм.
Алсад харагдах гэрлийг чиглэн алхлаа. Их л удаан явж байж, замд хүрэв. Гараа өргөхөд нэг ч машин эс зогсоно. Өдөр шатаж үхэх гэж байсан бол, өдгөө осгож үхэх нь ээ, янз нь. Ухаан санаа нэн балар.
Гэрэл сацруулсан жижиг байшин руу алхав. Бас л зөндөө хол аж. Орсон чинь гуанз байх юм. Нэг ч үйлчлүүлэгч үгүй, ажиллагсад нь бөөгнөн ТВ үзэж байснаа, дуу алдаад явчихлаа.
Толинд харвал, би гэдэг хүн хөлөөсөө толгой хүртэл нэл цус нөж, шарх, хөх няц, шороо шавар болчихсон байх юм. Яг л үхээд амилсан шиг харагдаж байлаа. Сайхан сэтгэлт бүсгүйчүүд хэрэндээ л намайг угааж цэвэрлэж, арчилж тойлдлоо.
Цаг 02 өнгөрч байхыг үзээд алмайрав. Уг нь би нөхдөөсөө 20 цагийн үед, төдийлөн согтож халамцсан зүйлгүй, харихаар салж яван, таксинд суусан сан. Түүнээс хойшхийг огт санахгүй байв. Тархи толгой дүйнгэтэн манарч, өвдөхгүй хөндүүрлэхгүй газар ч гэж үгүй. Харин авч явсан бүх зүйл минь бүрэн бүтэн, тоо ёсоороо байлаа.
Өөрийгөө хаана байгааг асуувал, “22-ын товчооны дэргэд” гэлээ. Бүр ч гайхав. Нөхөдтэйгээ хотын төвд уулзаад, I хороолол дахь гэрээ зорьсон сон. 22-ын товчооноос аяны унаанд дайгдан харилаа.
Хэвлийдээ хүнд, тархи, өвдгөндөө дунд, бусад олон газраа хөнгөн гэмтэл авсан байлаа. Нүүр царай ч гэж алаг эрээн, ихэд гажсан, тун аймшигтай харагдана. Яаж ч хэвтсэн, хаа сайгүй хөндүүррлэнэ.
Хэвлийн гэмтлээс болж, мэс засалд орж билээ. Бусад гэмтэл ч уван цуван тэгсхийгээд эдгэж, ном маань бараг зарагдсангүй.
Ингэж би “Омен”-ий цээрлүүллийг хүртэж, үхэхээн дөхсөн билээ. Яагаад 20 цагт хотын төвд найз нөхдөөсөө эрүүл салсан хүн 02 цагт хотын гадна ухаангүй хэвтэж байсан бөгөөд, тэр хооронд болсон бүх зүйлийг санахгүй байгаагаа огт ойлгодоггүй. Хотын төв, I хорооллоос өөр очдог газар ч гэж надад байдаггүй атал шүү.
Заримдаа, би харанхуй шөнөөр, унтаа чигээр нисч явсан шиг, тэгш талд өнхрөөд л байсан шиг санагдаж, дотор зарсхийлгэдэг бөлгөө.
2. 40 насандаа “залуухан” гэгдсэн минь
Би 1-р ангидаа шүлэг бичсэн. 6-р ангидаа хэвлүүлсэн. 8-10-р ангидаа Т.Очирхүү, Д.Хүү нарын удирддаг яруу найргийн “Нахиа” дугуйланд суралцсан. 1998 онд “Чи шүлэг бичдэг л байж таараа. Манай сонинд шүлгээ өгөөрэй” гэсэн найзынхаа үгэнд урамшиж, хэдэн шүлэг бичсэн. Энд дурдсан он цагуудын хооронд огт шүлэг бичээгүй хэрэг л дээ. Бичмээр санагдавч, бичдэггүй л байлаа.
Ноднин нөгөө найз маань бас л шүлэг бич, уран бүтээл сайн хий, нас чинь явлаа гэв. МЗЭ-д элслээ, “Алтан өд”-ийн 2 номинацид бүтээлээ өгөв. “Болор цом”-д ч шүлгээ уралдуулав шүү.
Үндсэндээ, энэ жил л би яруу найраг сонирхож, бичиж эхлэж байна шүү дээ. Угаасаа миний бичлэгийн эволюци шүлэг тэрлүүлэх учиртай байж. Монгол сэхээтэнд байх ёстой ч чанар юм, хэл найруулгаа ч сайжруулъя, ер нь монгол хүн бүр яруу найраг сонирхож, бичиж, эх хэлээ бүрэн сайн эзэмшиж, хөгжүүлэх ёстой, уран зохиолын бага хэлбэр цагийн гачаалт надад тохирно гэх зэрэг итгэл үнэмшлээсээ болоод ичиж зоволгүй бичиж эхэлсэн.
Хавар нь, “Эх орон танаа” шүлгийн наадамд бүтээлээ өглөө. Нэгэн өдөр ядраад, гэртээ унтаж байтал, утас хангинаж, нэг давсан болохыг минь мэдэгдэж, Хүүхэлдэйн театрт яаралтай ирж өрсөлдөхийг урилаа.
Анх удаа л найргийн наадамд шүлгээ уншлаа. Яагаад ч юм, тэгээд л хасагдчихав. Лобби мобби, найраа майраа нь байхгүй болоод ч тэр юм уу.
Харин нөхөд маань “Чамайг залуу яруу найрагч Ч.Мөнхбаяр гэж зарласан. Нэг залуу яруу найрагч л гарч ирэх нь дээ гэж бодтол чамайг үзэгдэхээр гайхсан гэж. Хэзээ чи шүлэг бичдэг болчихоов?” гээд л, их л хөгжилдсөн билээ.
Уран зохиолын хүрээнд намайг мэдэх хүмүүс модернист үргэлжилсэн үгийн хэдэн бүтээл 90-ээд оны эхээр бичсэнээр минь л төсөөлнө. Харин шүлэг бичнэ гэж санах ч үгүй.
Тийм болохоор наадмыг хөтөлсөн найрагч, намайг Төв аймгийн залуухан яруу найрагч Ч.Мөнхбаяртай андуурсан болохыг хожим сонсч мэдэж билээ.
Уг наадамд би найз, бизнэсч Н.Батжаргалын нэрээр бас шүлгүүдээ өгсөн юм. Гэтэл хүлээн авагч бүсгүй “Н.Батжаргал яагаад дахин дахин шүлэг өгөөд байгаа юм бэ?” гэсэнсэн...
Ноднин нөгөө найз маань бас л шүлэг бич, уран бүтээл сайн хий, нас чинь явлаа гэв. МЗЭ-д элслээ, “Алтан өд”-ийн 2 номинацид бүтээлээ өгөв. “Болор цом”-д ч шүлгээ уралдуулав шүү.
Үндсэндээ, энэ жил л би яруу найраг сонирхож, бичиж эхлэж байна шүү дээ. Угаасаа миний бичлэгийн эволюци шүлэг тэрлүүлэх учиртай байж. Монгол сэхээтэнд байх ёстой ч чанар юм, хэл найруулгаа ч сайжруулъя, ер нь монгол хүн бүр яруу найраг сонирхож, бичиж, эх хэлээ бүрэн сайн эзэмшиж, хөгжүүлэх ёстой, уран зохиолын бага хэлбэр цагийн гачаалт надад тохирно гэх зэрэг итгэл үнэмшлээсээ болоод ичиж зоволгүй бичиж эхэлсэн.
Хавар нь, “Эх орон танаа” шүлгийн наадамд бүтээлээ өглөө. Нэгэн өдөр ядраад, гэртээ унтаж байтал, утас хангинаж, нэг давсан болохыг минь мэдэгдэж, Хүүхэлдэйн театрт яаралтай ирж өрсөлдөхийг урилаа.
Анх удаа л найргийн наадамд шүлгээ уншлаа. Яагаад ч юм, тэгээд л хасагдчихав. Лобби мобби, найраа майраа нь байхгүй болоод ч тэр юм уу.
Харин нөхөд маань “Чамайг залуу яруу найрагч Ч.Мөнхбаяр гэж зарласан. Нэг залуу яруу найрагч л гарч ирэх нь дээ гэж бодтол чамайг үзэгдэхээр гайхсан гэж. Хэзээ чи шүлэг бичдэг болчихоов?” гээд л, их л хөгжилдсөн билээ.
Уран зохиолын хүрээнд намайг мэдэх хүмүүс модернист үргэлжилсэн үгийн хэдэн бүтээл 90-ээд оны эхээр бичсэнээр минь л төсөөлнө. Харин шүлэг бичнэ гэж санах ч үгүй.
Тийм болохоор наадмыг хөтөлсөн найрагч, намайг Төв аймгийн залуухан яруу найрагч Ч.Мөнхбаяртай андуурсан болохыг хожим сонсч мэдэж билээ.
Уг наадамд би найз, бизнэсч Н.Батжаргалын нэрээр бас шүлгүүдээ өгсөн юм. Гэтэл хүлээн авагч бүсгүй “Н.Батжаргал яагаад дахин дахин шүлэг өгөөд байгаа юм бэ?” гэсэнсэн...
3. Адил сэтгэсэн минь
Анд найз Л.Батцэнгэл бид хоёрын ертөнцөст ойр төстэй зүйл бишгүй бололтой байдаг. Тиймээс адилавтар сэтгэх нь ч буй.
...2006 онд сон. Миний бие “Монголын сонгомол туужис”-т нь бүтээлээ өгөхөөр, Г.Аюурзана зохиолчийг болзсон газар болох, Ринченгийн хөшөөний дэргэд хүлээж байв. Аюурын машин оюутны жагсаалаас үүдсэн түгжрэлд саатжээ. Зохиолч Х.Хүчитхархурцбаатар тааралдаж, хоюулаа хөөрөлдөн зогстол, номын сангийн хаалга цэлийтэл нээгдэж, бараг таньдаг бүх найрагч, зохиолч сад тавин гарч ирж, бидний дэмий зогсоог гайхан хөгжилдөв. Дэлхийн яруу найргийн өдөрт зориулсан хурал энд болж буйг бид хоёр мэдээгүй нь тэднийг ихэд баясган байв. Мөн энэ тухай дуулаагүй Аюураа маань ч ирлээ.
Олон найз нартайгаа зэрэг гар барьж, мэндчилэх гэж тэвдэж байтал, Батцэнгэл маань үзэгдэж инээвхийлснээ, ойртож дөхөлгүй, шууд л нэг ном гарган, яаран хэдэн үг таталснаа, сая ирж, мэнд усаа мэдэлцэн, надад бүтээлээ дурсгаж амжив. Тэгээд л бужигнаан дунд уусан алга боллоо.
Дараа нь үзвэл, “Дэлхийн сэтгэлгээт Монголын модернист зохиолч Ч.Мөнхбаяртаа уран бүтээлийн өндөр амжилт хүсье!” гээд, “Сэтгэл минь, тэнгэрийн уяхан шат” хэмээх шинэхэн номоо дурсгажээ.
Тэр үед би яруу найргийг төдийлөн сонирхдоггүй байв. Найз нөхдийгөө хүндэлсэндээ л, дурсгасан номыг нь жаахан уншина. Цэнгэлийнхээ номыг талд нь ортол гүйлгэн хараад байтал яаралтай ажил гарч, түүний дараа ч асуудал үүсч, нэг мэдэхэд найзын маань түүвэр алга болжээ.
2009 он. Я.Мөнхжаргал найз маань нэгэнтээ, “Хонгорзул” сонинд хайрын шүлэг өгөөрэй гэсэн юм. Хараахан тийм бүтээлгүй асан тул, даруй таван шүлэг бичиж өгсөн сөн. Тэдгээр дунд, “Цэдэндоржийн цэцэрлэг”-ийн үеэ (90-ээд он) дурссан “Хаврын сэвшээ” шүлэг минь байв. Тэрийгээ гайгүй нь болчихлоо гэж бодов. “Хонгорзул”, “Утга зохиол, урлаг” сонинуудад ч нийтлэгдэв.
Гэтэл “Өдрийн сонин” дээр Л.Батцэнгэлийн “Гэрэлт хайрын дурсамж” шүлэг хэвлэгдсэн нь миний “Хаврын сэвшээ”-тэй нэлээд төстэй санагдаад болдоггүй. Номуудыг нь эргүүлж тойруулан үзтэл, нөгөө “Сэтгэл минь, тэнгэрийн уяхан шат” номын бараг эцсийн хуудсанд дурайж байх нь тэр.
Гараагаа дөнгөж эхэлж байж, шүлэг хуулсан болох нь үү дээ гэсэн жигтэй их эвгүйцэл төрж, найз руугаа утасдлаа. Тэгээд учир явдлыг хэлж, шүлгээ өөрчлөнө хэмээвэл, Л.Батцэнгэл маань харин “Миний шүлгийг гаргаж ирээд хуулаад сууж байна гэж найз нь огт итгэхгүй. Их сонин тохиол байна. Тэр шүлгээ битгий өөрчлөөрэй. Хоюулаа зэрэгцүүлж үзэх юм шүү” гэв.
“Салхинд намилзаж - намираанд сэрчигнэн”, “хавар зүрхэнд айлчилж - хаврын сэвшээ”, “дурсах бүр энхрийхнээр - хамгийг дурсах нь”, “арван жилийн тэртээг - арван нэгэн жилийн дараа”, “хөх яргуй шиг ижилдсэн - шүлэглэсэн уул цэцэг”, “хос цагаахан хун амилан нисэх нь - дан цагаан шувууд нисэхэд”, “байж, байлаа - байж дээ, байсанжээ” гээд л адил төстэй үг хэллэгүүд үзэгдэхэд палхийгээд л явчихаж билээ. Гэтэл найзын минь уужим ухаан дотрыг минь онгойлгосоон. Анхны хувилбарууд нь бүр чиг адилхан байсан. Ингээд, харин ч найз нөхдийн сэтгэлгээний ойр дөтийн бэлгэдэл болчихсон шүлгүүдийг толилуулъя:
...2006 онд сон. Миний бие “Монголын сонгомол туужис”-т нь бүтээлээ өгөхөөр, Г.Аюурзана зохиолчийг болзсон газар болох, Ринченгийн хөшөөний дэргэд хүлээж байв. Аюурын машин оюутны жагсаалаас үүдсэн түгжрэлд саатжээ. Зохиолч Х.Хүчитхархурцбаатар тааралдаж, хоюулаа хөөрөлдөн зогстол, номын сангийн хаалга цэлийтэл нээгдэж, бараг таньдаг бүх найрагч, зохиолч сад тавин гарч ирж, бидний дэмий зогсоог гайхан хөгжилдөв. Дэлхийн яруу найргийн өдөрт зориулсан хурал энд болж буйг бид хоёр мэдээгүй нь тэднийг ихэд баясган байв. Мөн энэ тухай дуулаагүй Аюураа маань ч ирлээ.
Олон найз нартайгаа зэрэг гар барьж, мэндчилэх гэж тэвдэж байтал, Батцэнгэл маань үзэгдэж инээвхийлснээ, ойртож дөхөлгүй, шууд л нэг ном гарган, яаран хэдэн үг таталснаа, сая ирж, мэнд усаа мэдэлцэн, надад бүтээлээ дурсгаж амжив. Тэгээд л бужигнаан дунд уусан алга боллоо.
Дараа нь үзвэл, “Дэлхийн сэтгэлгээт Монголын модернист зохиолч Ч.Мөнхбаяртаа уран бүтээлийн өндөр амжилт хүсье!” гээд, “Сэтгэл минь, тэнгэрийн уяхан шат” хэмээх шинэхэн номоо дурсгажээ.
Тэр үед би яруу найргийг төдийлөн сонирхдоггүй байв. Найз нөхдийгөө хүндэлсэндээ л, дурсгасан номыг нь жаахан уншина. Цэнгэлийнхээ номыг талд нь ортол гүйлгэн хараад байтал яаралтай ажил гарч, түүний дараа ч асуудал үүсч, нэг мэдэхэд найзын маань түүвэр алга болжээ.
2009 он. Я.Мөнхжаргал найз маань нэгэнтээ, “Хонгорзул” сонинд хайрын шүлэг өгөөрэй гэсэн юм. Хараахан тийм бүтээлгүй асан тул, даруй таван шүлэг бичиж өгсөн сөн. Тэдгээр дунд, “Цэдэндоржийн цэцэрлэг”-ийн үеэ (90-ээд он) дурссан “Хаврын сэвшээ” шүлэг минь байв. Тэрийгээ гайгүй нь болчихлоо гэж бодов. “Хонгорзул”, “Утга зохиол, урлаг” сонинуудад ч нийтлэгдэв.
Гэтэл “Өдрийн сонин” дээр Л.Батцэнгэлийн “Гэрэлт хайрын дурсамж” шүлэг хэвлэгдсэн нь миний “Хаврын сэвшээ”-тэй нэлээд төстэй санагдаад болдоггүй. Номуудыг нь эргүүлж тойруулан үзтэл, нөгөө “Сэтгэл минь, тэнгэрийн уяхан шат” номын бараг эцсийн хуудсанд дурайж байх нь тэр.
Гараагаа дөнгөж эхэлж байж, шүлэг хуулсан болох нь үү дээ гэсэн жигтэй их эвгүйцэл төрж, найз руугаа утасдлаа. Тэгээд учир явдлыг хэлж, шүлгээ өөрчлөнө хэмээвэл, Л.Батцэнгэл маань харин “Миний шүлгийг гаргаж ирээд хуулаад сууж байна гэж найз нь огт итгэхгүй. Их сонин тохиол байна. Тэр шүлгээ битгий өөрчлөөрэй. Хоюулаа зэрэгцүүлж үзэх юм шүү” гэв.
“Салхинд намилзаж - намираанд сэрчигнэн”, “хавар зүрхэнд айлчилж - хаврын сэвшээ”, “дурсах бүр энхрийхнээр - хамгийг дурсах нь”, “арван жилийн тэртээг - арван нэгэн жилийн дараа”, “хөх яргуй шиг ижилдсэн - шүлэглэсэн уул цэцэг”, “хос цагаахан хун амилан нисэх нь - дан цагаан шувууд нисэхэд”, “байж, байлаа - байж дээ, байсанжээ” гээд л адил төстэй үг хэллэгүүд үзэгдэхэд палхийгээд л явчихаж билээ. Гэтэл найзын минь уужим ухаан дотрыг минь онгойлгосоон. Анхны хувилбарууд нь бүр чиг адилхан байсан. Ингээд, харин ч найз нөхдийн сэтгэлгээний ойр дөтийн бэлгэдэл болчихсон шүлгүүдийг толилуулъя:
ХАВРЫН СЭВШЭЭ
Хаврын сэвшээ хонгор үсний нь намираанд сэрчигнэнХатуу дарстай зөөлөн заяагаа хольж уусаан.
Хориод насны минь харанхуй хар, гэгээн гэрэлтэй цэцэрлэгт
Хор шиг гашуун үдшээр гэнэт тайвшрах нь тавилан байсаан.
Мөнхийн залуу мэлтрэн туяарах заяагаан санах нь
Мөнгөн хөлгийн цонх зөвхөн талст хөрөг болох мэт.
Хамгийг дурсах нь цэцэрлэгийн ёроолд суугаад модны оройг харах шиг,
Хацар гоо бүсгүй шүүдэр цэцгэн титим сүлжихийг үзэх мэт.
Архичин эрийн исгэлүүн сэтгэлийг зөөллөсөн
Алтан намрын бүлээн илч шиг уярал сайхан дүрийг нь
Шил дарсанд тусгаж аваад оддог л байж дээ.
Шингэсэн бүрийг нь ахиж үзэхгүй мэт залгилж л байж дээ.
Хожмын шүлэгчийн нүдэнд өртсөн бол яахин эрдэнэ болохгүй аж.
Хойчийн заяагаан орхиод гарахдаа, аваад гардаг байсанжээ.
Хад чулуу шиг хайрыг минь үлтлэн үлтлэн ургасан уян нахиа,
Халиран одсон он жилүүдийг холбон шүлэглэсэн уул цэцэг...
Хэнзхэн итгэлд минь ямагт залуу байх тэр л бүсгүй
Хиргүй сэтгэлийн минь сүмд гуниглан буйг бадаг мэднэ.
Өндөр хөөрсөн цээл сайхан гуа нь тунгалаг эсрэгцэл.
Өлөн сархадач эрийн сэтгэлээр ч эрдэнэт дүрийг бүтээмүй.
Хэзээ ч баяртай гэж хэлээгүй, хэзээ ч уулзахгүй шиг заяа
Хэрвээ бүрээний цуурай, төгөлдөр хуурын аязыг минь сонсвол
Арван нэгэн жилийн дараа мэндчилж буйг ойлгоно.
Арван нэгэн жилийн дараа хариуг би олж, ахин шад бичнэ ээ.
Хамаг юм гоцлол хоолойн амин шиг хайлган болоход,
Хаврын салхин дунд дан цагаан шувууд нисэхэд,
Өргөн их ая мэт гол ус, сэтгэл сүмийн хажуугаар урсахад,
Өнчирсөн бүхэн учралын дууг түрж, харин би заяагаа угтмуй.
Ч.Мөнхбаяр
2009.02.18
2009.02.18
ГЭРЭЛТ ХАЙРЫН ДУРСАМЖ
Сурагч цагаан даашинз зүүдний салхинд намилзажСугаавидын орны сэмбэрүү зүрхэн тольтонд дэлгэрнэ
Энхрий чамайг дурсах бүр хавар зүрхэнд айлчилж
Эргэх цагийн шувууд хачин гунигтай гунганана
Дурсах бүр энхрийхнээр хаврыг зүрхэнд шимшрүүлж
Дурсгалын нимгэн дэвтрээс уруулын хээ чинь тодорно
Арван жилийн тэртээг нэхэн бодлогошрох хөвгүүн
Ангийнхаа хаалгаар чамайг орж ирэхийг хүлээнэ
Бэхэн цэнхэр ширээнээ хөх яргуй шиг ижилдсэн
Бидэн хоёрын үерхэл нялх улирлын анхил байж
Хүзүүг нь зөрүүлж зурсан хос цагаахан хун
Хуучин захидлын булангаас амилан нисэх нь амьдрал байж
Тормон хоёр нүдний урьхан харцанд уярч
Торгон долгио гүелзэхэд тогонд цохиулж мэнэрдэг байлаа, би
Тормос зөөлөн мишээл хацарт нь туяарч гэрэлтээд
Том болохоороо, хоёулаа! гэхэд нь тун чиг итгэдэг байлаа би
Сайхан тохойн намраар өдөржин төмс хурааж
Саран тэргэл шөнөөр үнсэхийн эрдэм суралцаж
Хиргэстийн амны дэнж дээр үдэшжин гитар нүдэж
Хиргэсүүр чулууг уяртал дуулж л явсан даа, бид хоёр
Л.Батцэнгэл
Хуучилсан Ч.Мөнхбаяр
http://moenhbayar.blogspot.com
http://moenhbayar.blogspot.com
No comments:
Post a Comment