Thursday, November 22, 2007

ХБХ боллоо

“Монгол улс үндэстний нөхцөл байдлыг сайжруулах багц санал, төсөл” сэдэвт хэвлэлийн бага хурлыг миний бие нөхдийн хамт “Монгол Ньюс” мэдээллийн төвд 2007.10.22-ны 12 цагт зохион байгуулав.
Тэнд хуран цугласан сэтгүүлчдэд дараахь санал төслүүдийг танилцуулав.

1. Уугуулшууллын тухай хуулийн төсөл. Бүх монгол туургатныг Монгол Улсад нүүлгэн ирүүлж, уугуул болгох зарчмыг тунхагласан төсөл юм. 2006 онд зохиогдож, төрийн өндөрлөг, нам, зүтгэлтэн, хэвлэл мэдээлэлд хүргэгдсэн.
2. Элэгшүүллийн тухай хуулийн төсөл. Бүх монгол туургатныг Монгол Улсын дан буюу давхар иргэншилтэй болгож, Монгол Улсад элэгшүүлэх зарчмыг тунхагласан.
3. Геноцидийн (хүй төрөлгүйтгэл) тухай хуулийн төсөл. Бүх монгол туургатныг сталинист дэглэм, соёлын хувьсгалын үед хүй төрлөөр нь хөнөөж байсан геноцидийн үнэнийг хүлээн зөвшөөрөх, зөвшөөрүүлэх, таниулах тухай.
4. Засгийн газрын монгол туургач (панмонголист) номнолын концепци. Монгол улсын болон элэг нэгтнүүдийн монгол туургач нэгдмэл бодлого, хамтын ажиллагааны тухай. Монгол Улсад сайд тэргүүнтэй Монгол туургатны газрыг байгуулах шаардлагатай.
5. Ашигт малтмалын тухай хуулийг автаркийн зарчмаар шинэчлэн зохиож, батлан тогтооход дуудсан уриалга. Ашигт малтмал юуны өмнө, гагцхүү Монгол улс түмний тусын тулд зориулагдах учиртай. Автарки гэдэг нь бүхнийг өөрсдөө хийхийг хэлэх грек үг, эдийн засгийн тусгай нэр томъёо.
6. Төрийн хас сүлдний тухай, улс, үндэстэн, парламентийн нэрийн тухай саналууд. Монголчуудын язгуурын сүлд нь гагцхүү Хас учир, түүнийг төрийн сүлд, туганд залж, Монголын хийморийг бадруулбал зохино.
7. Латин үсгийн төсөл. 1997 оноос өдийг хүртэл “хэрэгжиж” байгаа засгийн газрын латин үсгийн хөтөлбөрт асар их хөрөнгө мөнгө үрэгдсэн боловч, үр дүн нь маш учир дутагдалтай. Харин миний бие хэрэглэхэд тохиромжтой төслийг буй болгож, улс түмэндээ бэлэглэж байна.
Эдгээр 7 төсөл, санаачилгыг төрийн өндөрлөгүүд, УИХ-ын гишүүд, нэрт зүтгэлтнүүд, ТББ-уудад өргөн барьж буй. Амьдралд хэрэгжүүлэхийн төлөө тэмцэнэ.
8. “Нэгдсэн Монгол” хөдөлгөөн. Ардчилсан нийгмийн үнэ цэнэт зүйлс, Монгол туургатны бодит нэгдэлтийн төлөө тэмцэх энэ хөдөлгөөн үүсэн байгуулагдаж буйг танилцуулна. Энэ хөдөлгөөн одоогийн бүх хөдөлгөөнөөс өөр, өвөрмөц бүтэц, зохион байгуулалт, үйл ажиллагаатай, худалдагдах боломжгүй.
9. “Монгол Омен” романы презентаци. Өнөөгийн нийгмийн хамаг бузар булай, мөн чанарыг илчилсэн, сэтгүүлчийн роман. Сэтгүүлчдэд романаа бэлэглэсэн.
ХБХ болсон өдөр болон маргааш нь C1, SBN телевизүүд, “Өглөө орой”, “Маш нууц”, “Үнэн”, “UB Times” сонинууд багц санал төслийн талаар мэдээлэв. “Зууны шуудан”, “Болсон явдал”, “Ноцтой мэдээ”, “Элдэв явдал” сонинууд, “Чонын шагай” хэвлэлийн газар ярилцлага авч мэдээлэв. “Өнөөдөр”, “Дээдсийн амьдрал”, “Хүмүүсийн зиндаа” сонинд мөн ярилцлага өгсөн нь хараахан нийтлэгдээгүй байна.

МАХН-ын их хурлын үеэр ХБХ-аа зохион байгуулсан нь алдаатай алхам болсон юм билээ. ХМХ-үүдийн хамаг анхаарал их хурал руу чиглэсэн байв. Одоо ч гэсэн засгийн газар байгуулагдах явц, сонгуулийн бэлтгэл ажилд бүх анхаарал нь чиглэж байгаа.
Гэхдээ ХБХ маань зохих хэмжээний үр дүнтэй болсон. Санал төслүүдээ хэвлэл мэдээллээр олон түмэнд хүргэх явц үргэлжилсээр байна.

Sunday, November 18, 2007

Төрийн хас сүлд, далбаатай болъё

Монголчуудын язгуурын сүлд бол Хас билээ. Хас Мөнх тэнгэрийн хүчийг бэлгэднэ. Хөх тэнгэрээс хий морин хөлгүүд бууж, дөрвөн зүгт орчин давхиж, Монгол нутгийн улс үндэстэнд хүч, ивгээлийг түгээж буй гэсэн утгаар өвөг дээдэс маань энэхүү сүлдээ зохиосон байдаг. Олон мянган жилийн өмнөх хадны сүг зургаас морин толгойт хасын дүрсийг олсон нь үүний нэгэн гэрч билээ.

Бусад улс орныхон хас хаанаас гарсан, ямар учиртайг түмэн янзаар тайлбарлаж, энэтхэгчүүд л нарыг бэлгэдэн зохиосон бололтой хэмээвч, энэ нь ч маш их учир дутагдалтай таамаг болохыг зөвшөөрдөг. Монгол нутгийн хүн ард өсч үржиж, хальж нүүж байсан нь олонтаа бөгөөд, морин хасыг хялбаршуулан зурдаг болсон хойноо бусад газар оронд түгээсэн гэвэл харин илүү үнэмшилтэй мэт.

Хас сүлдээ дээдлэх явдал нь монголчуудын хувьд, түүхийн нугачааны янз бүрийн ээдрээнд бүдэгрэн дарагдсаар огт үгүй болон замхарч байсан нь ч буй. Жишээ нь, шарын шашныг хэт шүтсэн нь сөргөөр нөлөөлж байж. Большевик туршилтад хэлмэгдсэн нь бүр ч муугаар нөлөөлсөн.

МАН нэрийн дор нэгдсэн язгуурын эх орончид маань хас сүлдийг намынхаа оройд өргөн мандуулж, улмаар улсын сүлд болгох гэж байв. Хамгийн интернационалч хас тэмдгийг ирээдүйд бүх дэлхийг багтаах ЗХУ-ын сүлд болгохоор судалж буй, учир иймд та бүхэн улсын сүлд болгохоо хүлээзнэ гээд большевикууд саад учруулсан нь баримт юм. Дэлхийн II дайн эхэлж, холбоотон Гитлерийн Герман нь довтолсонд сталинистууд БНМАУ-д хасыг хэрэглэх явдлыг ялт хэрэг болгон, цаазлан хориглосон билээ.

Хас сүлдийг дээдлэхээ багасгасан, больсон цаг үеүдэд Монгол улс үндэстний байдал уруудан доройтсоор ирсэн нь түүхэн үнэн.

Язгуурын Хас сүлдээ Монгол Улсын төрийн сүлд болгон залж дээдэлж, Монгол улс үндэстнийхээ хийморь лүндааг сэргээн бадрааж, Мөнх тэнгэрийн хүчээр хөгжин цэцэглэж, дэвшин мандах цаг иржээ. Хас сүлдээ төрийн сүлд болгоцгооё!

Чингэхдээ дөрвөн толгойт хас, таван толгойт хас хэмээсэн хоёр хувилбарын аль нэгийг юм уу, эсвэл дөрвөн толгойт хас Мөнх тэнгэрийн хүчийг, таван толгойт хас Монгол улс үндэстнийг бэлгэднэ хэмээн зэрэгцүүлэн хэрэглэхийг миний бие санал болгож байна.

1. Дөрвөн толгойт хас. Даян дэлхийн хүн ардад Германы фашизмыг санагдуулж болох бодот нөхцөл байдлыг харгалзан үзээд, морин хасыг сүлдлэн дээдлэх саналыг дэвшүүлж байна. Мөн шонхор хас, чонон хасыг ийн дээдэлж болох юм.

2. Таван толгойт хас. Грек-самгардиар пентастика хэмээх энэ бэлгэдлийг 1993 онд миний бие зохиосон. Тэмүүлэн орчих таван хөлгийн дүрээс сэдэвлэн үүсгэсэн. Төв (Монгол Улс), Өвөр (ӨМӨЗО), Хойд (Буриад, Тува), Ойрд (Халимаг, Шинэ хязгаар), Алс (Хөх нуур, Афганистан зэрэг) Монголын буюу, Таван Монголын монголчууд хамтдаа нэгдэж нягтарч, ахиж дэвшиж, мөнхөд мандан бадарна гэсэн утгатай. Морин, шонхор, чонон хэлбэртэй байж болно.

Төрийн сүлд, далбаанд хасаас гадна:

1. Морь, цагаан шонхор, чоно зэрэг амьтдын дүрс;

2. Нар-сар-гал, таван сум, халх, бамбай, бургас, уул зэрэг бэлгэдлийн дүрс;

3. Таван хошуу, дөрвөлжин, ромбо, шугам зэрэг геометрийн дүрс;

4. Хөх, цэнхэр, цагаан, улаан, шар, ногоон зэрэг өнгө;

5. Нэг, хоёр, гурав, дөрөв, тав, ес зэрэг тоо;

6. Нар зөв, дээр, дор, зэрэгцээ, хүрээлсэн, огтлолцоо зэрэг байршил-хөдөлгөөнийг ашигласан.

Энэхүү элементүүдээр Хасын орчинг тодотгож баяжуулан сүлд далбааг бүтээсэн жишээнүүдийг энд үзүүлэв.

Хас сүлд, далбааг бүтээхүйн томъёолбор

1. Амьтдын дүрс

1. Морь. Хий морийг;
2.Цагаан шонхор. Монгол төрийг;
3. Чоно. Эрч хүчийг;

2.Бэлгэдлийн дүрс

1. Нар-сар-гал. Өөдлөн дэвжиж, нар шиг мандаж, сар шиг гийгүүлж, гал шиг бадарч явахыг;
2. Таван сум. Монголчуудын эв нэгдлийг;
3. Халх. Тусгаар тогтнол эрх чөлөөгөө хамгаалахыг;
4. Бамбай. Мөн адил утгыг;
5. Бургас. Муугаас хамгаалахыг;
6. Уул. Уул нурууг;

3. Геометрийн дүрс

1. Таван хошуу. Одон адил мандаж бадрахыг;
2. Дөрвөлжин. Дөрвөн зүг, орон зайг;
3. Ромбо. Мөн адил утгыг;
4. Шугам. Хязгааргүй үргэлжлэхүйг;

4. Өнгө

1. Хөх. Мөнх хөх тэнгэрийг;
2. Цэнхэр. Мөн адил утгыг;
3. Цагаан. Ариун гэгээн, шударгыг;
4. Улаан. Мандан бадрахуйг;
5. Ногоон. Тал нутгийг;
6. Шар. Говь цөлийг;

5. Тоо

1. Нэг. Нэгэн үзүүрт чиг зорилгыг;
2. Хоёр. Арга билгийг;
3. Гурав. Орчлон хорвоогийн зүй тогтлыг;
4. Дөрөв. Дөрвөн зүг, орон зайг;
5. Тав. Ертөнцийн аугаа ихийг, мөн бүх монголчуудыг;
6. Ес. Есөн хүсэл сэтгэлчлэн бүтэхийг;

6. Байршил-хөдөлгөөн

1. Нар зөв. Зөв зүйтэйг;
2. Дээр. Ивгээхийг;
3. Дор. Түшиж тулахыг;
4. Зэрэгцээ. Хамт байхыг;
5. Хүрээлсэн. Тэтгэн дэмжихийг;
6. Огтлолцоо. Зохирон оршихыг бэлгэднэ.

Ч.Мөнхбаяр

Sunday, October 21, 2007

“Нэгдсэн Монгол” сайн дурын хєдєлгєєний нийтлэг vндэслэлvvд

(тєсєл)


1. Эрмэлзэх зvйл

1. Монгол Улсаа бvх монгол туургатны гал голомт, халх бамбай, бvх монгол туургатныг нэгтгэсэн элэг бvтэн улс гэр болгох,

2. Монгол улс vндэстний тусгаар тогтнол, бие даасан байдал, эрх ашгийг дотоод, гадаадын сєрєг хvчин зvйлээс хамгаалах, ардчиллын vнэ цэнэт зvйлс, шударга ёс, хvмvvнлиг эрvvл нийгмийг улс орондоо тєлєвшvvлэх,

3. Нийт монгол туургатны нэгдэл нягтрал, нєхєрлєл, хамтын ажиллагааг бэхжvvлэх,

4. Эх оронч, vндэсний vзэл, холбогдох зvйлсийг таньж мэдэх, судлах, дэлгэрvvлэх, сурталчлах,

5. Хууль зєрчиж, гэм нvгэл vйлдэж, “Нэгдсэн Монгол-ын (товчоор “НэМон) нэр тєрийг гутаахгvй байхыг эрмэлзсэн vйл ажиллагааг тус хєдєлгєєний гишvvд эрхэмлэнэ.


2. Бэлгэдэл

“Нэгдсэн Монгол хєдєлгєєний бэлгэдэл нь таван толгойт хас (пентастика) юм. Урагш тэмvvлэн орчих таван хєлгийн дvрээс сэдэвлэн бvтээсэн. Тєв (Монгол Улс), Євєр (ЄМЄЗО), Хойд (Буриад, Тува), Ойрд (Халимаг, Шинэ хязгаар), Алс (Хєх нуур, Афганистан зэрэг алс хол нутгууд) Монголын буюу Таван Монголын монголчууд хамтдаа нэгдэж нягтарч, ахиж дэвшиж, мєнхєд мандан бадарна гэсэн утгатай бэлгэдэл юм. Янз бvрийн хэлбэр, хувилбараар хэрэглэж, єєр тайлбарыг санал болгож болно.


3. Сайн дурын, албан бус vйл ажиллагаа

1. Энэ хєдєлгєєнд удирдлага, зохион байгуулалт байхгvй.

2. Хєдєлгєєний нийтлэг vндэслэлvvдийг зєвшєєрсєн, Монгол улс vндэстнээ гэсэн сэтгэл зvрхтэй, монгол туургатан хэн ч єєрийгєє гишvvн нь гэж тооцож болно, гишvvн нь болно.

3. Гишvvд байгууллагын нэр, бэлгэдлийг ашиглах, єєрийнхєєрєє vйл ажиллагаа явуулах, санал санаачлага дэвшvvлэх, vзэл бодлоо чєлєєтэй илэрхийлэх, єєр байгууллагынхантай, хувь хvмvvстэй эвсэн нэгдэх, хамтран ажиллах эрхтэй.

4. Бvх vйл ажиллагаа нь монголчуудын хувь хvнч, сайн эрийн чанар, хууль ёсны ганцаарчилсан болон эвлэн нэгдсэн чєлєєт тэмцэл (ухуулах, нийтлэх, шаардлага тавих, заргалдах, уриалах, санаачлах, жагсах, цуглах, янз бvрийн хэлбэрээр эсэргvvцлээ илэрхийлэх, дэмжих, туслах, хамтран ажиллах г.м.), гишvvдийн сайн дурын хичээл зvтгэл дээр суурилна.

5. Энэ хєдєлгєєнд хэн бvхэн гол хvн, хэн бvхэн чаддагаа хийнэ.

6. “Нэгдсэн Монгол хєдєлгєєнийг бvхэлд нь хэн нэг нь тєлєєлж болохгvй, зєвхєн єєрийгєє, дугуйлангаа, бvлгээ л тєлєєлж болно, тэдгээрийн нэрийн ємнєєс л vйл ажиллагаа явуулна, хариуцлага хvлээнэ.

7. Хєдєлгєєн удирдлага, зохион байгуулалтгvй ч, гишvvдийн vйл ажиллагаа удирдлага, зохион байгуулалттай байж болно.

8. Гишvvд Монголын ард тvмний тэмцлийн уламжлалт хэлбэр болох дугуйланд эвлэн нэгдэж, цуглаж, хэлэлцэж, vйл ажиллагаа явуулж болно.

9. Гишvvн, бvлэг, дугуйлан бvр санхvvжилтээ єєрсдєє хариуцах бєгєєд, “Нэгдсэн Монгол хєдєлгєєний нэрийг эд хєрєнгийн ашиг сонирхолд захируулж vл болно.

10. “Нэгдсэн Монгол хєдєлгєєний зарчмуудыг ноцтой зєрчсєн бол хєдєлгєєний гишvvн гэж тооцохгvй. Алдаагаа хvлээн зєвшєєрсєн, зєв vйл хэргээрээ залруулж чадсан бол, ахин хєдєлгєєний гишvvн гэж тооцож болно.

11. “Нэгдсэн Монгол хєдєлгєєн шаардлага гарвал, удирдлагатай, зохион байгуулалттай болохыг vгvйсгэхгvй. Удирдлагатай, зохион байгуулалттай боллоо гэхэд, сайн дурын, албан бус, анхдагч хэлбэрээр нь гишvvнчлэгдэн vйл ажиллагаа явуулахыг хориглохгvй.

12. “Нэгдсэн Монгол-ын сайн дурын, албан бус мєн чанар:

1/ Иргэдийг єндєр ухамсартай, бvтээлч vйл ажиллагаатай, бие даах идэвхитэй, ард нийтээрээ тэмцэгч, сонгогч, эх оронч, монгол туургач болгоно.

2/ Хєдєлгєєнийг ашиг хонжооны хэрэгсэл болгох, удирдлагагvй болгох, хутган vймvvлэх, хагалан бутаргах, худалдан авах, vйл ажиллагааг нь таслан зогсоох, гvжир хэрэгт холбогдуулах боломжийг арилгана.



Тєслийн зохиогч Ч.Мєнхбаяр

Уриалга

“Ашигт малтмалын хууль”-ийг автаркийн зарчмаар шинэчлэн тогтооё!


Дээд Тэнгэрээс эрхэм заяат гэх Монголын ард тvмэн маань ядарч зvдэрч, гундуухан аж тєрж байна, ирээдvй нь бvрхэг байна. Гэтэл, дутах гачигдах юмгvй, гэрэлт ирээдvйтэй, аз жаргалтайгаар амьдарч, ажиллах бvрэн боломж буй билээ. Тvvний тул зайлшгvй хийх ёстой хамгийн чухал алхмуудын нэг нь байгалийн баялгийг эрvvл ухаантайгаар ашиглах, ашигт малтмалын автаркийг хэрэгжvvлэх явдал.

Тун эмгэнэлтэй нь, 90-ээд оноос харийн авилгачид, луйварчдад Монголын баялаг, газар шороог vндсэндээ vнэ єртєггvйгээр єгч, vvний хариуд улс тvмэнд єчvvхэн тєдий ач тус ирэхгvй, харин гай гамшиг, сvйрэл мєхєл нvvрлэх урхагтай туйлын хорт бодлого хэрэгжсээр єдий хvрлээ. Маш нууц далд нєхцєлд хэрэгжvvлж ирсэн хэдий ч, улс эх орноо урван худалдсан этгээдvvдийн бодлого энэ зууны эхээр олон нийтэд тодорхой болж эхэлсэн.

Ємнєх “Ашигт малтмалын хууль" нэртэй галзуурал солиорлыг халан цуцлах тэмцэл далайцтай ширvvн єрнєснєєр дарангуй дэглэмийнхэн буулт хийхэд хvрсэн. Гэхдээ тэр буултынх нь мєн чанар юунд оршив? Олон олон мэргэжилтний шилдэг тєслийн шилмэл санааг шингээн найруулсан шинэ хууль гэж ямар юм байна вэ?

1-рт, Стратегийн гэх цєєн тооны ордоос Монгол улс 34-50 хvртэлх хувийг эзэмшиж болно гэжээ. Бусад орд Монгол тєр тvмнийх бус юм аятай хvйтэн цэвдэг хандаж, хувь заяаг нь орхигдуулжээ.

2-рт, Зєвхєн гадаадын шунахай этгээдvvдэд vйлчлэх байгууллагын журам мэт зvйл болжээ.

Тvvнээс гадна энэ хууль амьдралд хэрэгжих ямар ч баталгаагvй. Нэгэн жишээ л хэлэхэд, 70 жил хуульд захирагдахгvй байх зvй бус эрхийг харийн луйварчдад олгогч “Тогтвортой байдлын гэрээнvvд” гээчийг олон нийтийн ар хударгаар, маш чанд нууцлалын дор, яаравчлан хийж байна. Монголын ард тvмний эсрэг энэ мэт vйл ажиллагаа явуулж ирсэн зальхай этгээдvvд элдвээр баширлан цаг хожиж байх хооронд, ашигт малтмалын ордуудыг маань ємчлєх харийн компаниудын эрх хэмжээ улам л бэхжиж, тэдгээрийн хувьцааг эзэмшигч харийнхны тоо, далайц єсєн нэмэгдсээр л байна. Тэр аяараа давхар давхар худалдагдаж байгаа байгалийн баялгаа Монголын ард тvмэн хэрхэвч эргvvлж авч чадахгvй болох нєхцєл байдлыг ч гэмт бvлэглэлvvд чармайн бvрэлдvvлсээр байна.

Дэглэмийнхэн нvглийн нvдийг гурилаар хуурах алхмуудаараа ердєє л ард тvмнийг тэнэг мулгуу адил тєсєєлж, элэг барьж, дорд vзсээр. Ийм байдал цаашид vргэлжлэх аргагvй нь мэдээж. Vvнийг ухаарсан эх оронч ард иргэд маань эрслэн босч, зориглон тэмцэж байна. Энэ зєв єє.

Гэхдээ зєвхєн гадаадынхны мэдэлд буй ордоос тєрийн эзэмших хувийг нэмэгдvvлэх чиглэлээр л голлон тэмцэж буй нь єрєєсгєл, учир дутагдалтай.

Алтан хувь заяат монголчууд бид луйварчид дээрэмчдийн “хишиг єглєгт” горилж, хувхай саврыг нь царайчлан харж, гуйланчлан сэтгэх, амьдрах ёсгvй. Аль болохоор л, єєрсдєє хийж, ажиллаж, бvтээж, хувь заяандаа эзэн байж сурах учиртай. Тиймээс, "Ашигт малтмалын хуулийг" шинэчлэн тогтоохын тєлєє цаг алдалгvй, эрс шийдэмгий тэмцэх шаардлагатай болжээ. Энэ салбарт бvх талаар, бvрэн бие даахыг эрмэлзэх буюу, уг хуулийг ашигт малтмалын автаркийн зарчмаар шинэчлэн тогтоох хэрэгтэй болжээ.

1-рт, Харийнханд vйлчлэх байгууллагын журам шиг байгааг нь болиулж, Монгол улс тvмэнд vйлчлэх Хууль болгоё.

2-рт, Монголын тєр тvмэн єєрсдєє бие даан ашигт малтмалыг олборлох, баяжуулах, ашиглаж эцсийн бvтээгдэхvvн vйлдвэрлэх, эзэмших, худалдах явдлыг тэргvvн эгнээнд тавьж vзэж, тал бvрээр дэмжих зарчмыг гол тэнхлэг болгоё!

"Монголчууд ашиглаж чадахгvй, хєрєнгє тэдэнд байхгvй" гэдэг vг бол харийн луйварчдын басамжлал, манай гар хєл бологчдынх нь доромжлол. Бусад улс гvрэн ордоо “барьцаалж” зээл, тусламж аваад, vе шаттайгаар ашигладаг нийтийн жишиг буй. Бvгдийг єєрсдєє хийх боломжгvйд хvрлээ ч, хєлс мєнгийг нь олгоод гадаадын компани, мэргэжилтнээр гvйцэтгvvлэх боломжтой. Ажлын хєлсийг нь шvv!

Энэ салбарт Монголын тєр УVГ байгуулах, vндэсний бизнесменvvд идэвхи санаачлага гаргах, мєн бичил, бага уурхай vvсч хєгжихийг хууль, бодлогоор дэмжих ёстой.

3-рт, Ашигт малтмалын салбараас тєсєвт орох ашгийг а) Монгол улсын хєгжилд нэмэрлэх хєрєнгє оруулалт, б) ард иргэдийн амьдралын тvвшин, нєхцєл байдлыг сайжруулах нийгмийн хєтєлбєрvvд гэсэн чиглэлээр хэтийн тєлєвтэй зарцуулах зарчмыг мєн чухалчлан тусгах ёстой.

Улс тvмэндээ vйлчилдэг хууль шиг Хууль болгох, Монгол улс тvмэн ашигт малтмалыг єєрсдєє ашиглах явдлыг бодлогоор дэмжих, ашигт малтмалын ашгийг хэтийн тєлєвтэйгээр зарцуулах гэсэн энэ гурван автарки зарчмаар "Ашигт малтмалын хуулийг" шинэчлэн тогтоохын тєлєє тэмцэцгээе!

Ингэж "Ашигт малтмалын хууль"-ийг vндсээр нь єєрчилбєл сая Монгол улс бvтээн байгуулалт, хєгжил дэвшлийн замд орж, ард тvмэн ашигт малтмал, газар шороондоо эзэн сууж, ариун цагаан хєдєлмєрєє эх орондоо зориулаад тэгш дvvрэн аж тєрєх боломжтой болж, улс орны олон хурц асуудлууд шийдэгдэж, амьжиргааны тvвшин дээшилж, бултаар цэнгэлийн манлайг олно.

Монгол улс тvмнийг боомилж, хєнєєж буй єнєєгийн хуулийг vгvй хийж, "Ашигт малтмалын тухай" шинэ хуультай болохын тєлєє тэмцэхийг бvх ард тvмэндээ уриалж байна.

Бодогтун, босогтун, тvрхрэгтvн!

Монгол ард тvмнийхээ эрvvл ухаанд итгэн сvслэгч,

чєлєєт сэтгvvлч Ч.Мєнхбаяр.

Улаанбаатар. 2007 оны 7 дугаар сарын 26.

Тєрийн хас сvлд, улс, vндэстэн, парламентын нэр

Нэг. Хас сvлд

Монголчуудын язгуурын сvлд бол Хас билээ. Хас Мєнх тэнгэрийн хvчийг бэлгэднэ. Хєх тэнгэрээс хий морин хєлгvvд бууж, дєрвєн зvгт орчин давхиж, Монгол нутгийн улс vндэстэнд хvч, ивгээлийг тvгээж буй гэсэн утгаар євєг дээдэс маань энэхvv сvлдээ зохиосон байдаг. Олон мянган жилийн ємнєх хадны сvг зургаас морин толгойт хасын дvрсийг олсон нь vvний нэгэн гэрч билээ.

Бусад улс орныхон хас хаанаас гарсан, ямар учиртайг тvмэн янзаар тайлбарлаж, энэтхэгчvvд л нарыг бэлгэдэн зохиосон бололтой хэмээвч, энэ нь ч маш их учир дутагдалтай таамаг болохыг зєвшєєрдєг. Монгол нутгийн хvн ард єсч vржиж, хальж нvvж байсан нь олонтаа бєгєєд, морин хасыг хялбаршуулан зурдаг болсон хойноо бусад газар оронд тvгээсэн гэвэл харин илvv vнэмшилтэй мэт.

Хас сvлдээ дээдлэх явдал нь монголчуудын хувьд, тvvхийн нугачааны янз бvрийн ээдрээнд бvдэгрэн дарагдсаар огт vгvй болон замхарч байсан нь ч буй. Жишээ нь, шарын шашныг хэт шvтсэн нь сєргєєр нєлєєлж байж. Большевик туршилтад хэлмэгдсэн нь бvр ч муугаар нєлєєлсєн.

МАН нэрийн дор нэгдсэн язгуурын эх орончид маань хас сvлдийг намынхаа оройд єргєн мандуулж, улмаар улсын сvлд болгох гэж байв. Хамгийн интернационалч хас тэмдгийг ирээдvйд бvх дэлхийг багтаах ЗХУ-ын сvлд болгохоор судалж буй, учир иймд та бvхэн улсын сvлд болгохоо хvлээзнэ гээд большевикууд саад учруулсан нь баримт юм. Дэлхийн II дайн эхэлж, холбоотон Гитлерийн Герман нь довтолсонд сталинистууд БНМАУ-д хасыг хэрэглэх явдлыг ялт хэрэг болгон, цаазлан хориглосон билээ.

Хас сvлдийг дээдлэхээ багасгасан, больсон цаг vеvдэд Монгол улс vндэстний байдал уруудан доройтсоор ирсэн нь тvvхэн vнэн билээ.

Язгуурын Хас сvлдээ Монгол Улсын тєрийн сvлд болгон залж дээдэлж, Монгол улс vндэстнийхээ хийморь лvндааг сэргээн бадрааж, Мєнх тэнгэрийн хvчээр хєгжин цэцэглэж, дэвшин мандах цаг иржээ. Хас сvлдээ тєрийн сvлд болгоцгооё!

Чингэхдээ дєрвєн толгойт хас, таван толгойт хас хэмээсэн хоёр хувилбарын аль нэгийг юм уу, эсвэл дєрвєн толгойт хас Мєнх тэнгэрийн хvчийг, таван толгойт хас Монгол улс vндэстнийг бэлгэднэ хэмээн зэрэгцvvлэн хэрэглэхийг миний бие санал болгож байна.

1. Дєрвєн толгойт хас. Даян дэлхийн хvн ардад Германы фашизмыг санагдуулж болох бодит нєхцєл байдлыг харгалзан vзээд, морин хасыг сvлдлэн дээдлэх саналыг дэвшvvлж байна. Мєн шонхор хас, чонон хасыг сvлдлэн дээдэлж болох юм.

2. Таван толгойт хас. Грек-самгардиар пентастика хэмээх энэ бэлгэдлийг 1993 онд миний бие зохиосон. Тэмvvлэн орчих таван хєлгийн дvрээс сэдэвлэн vvсгэсэн. Тєв (Монгол Улс), Євєр (ЄМЄЗО), Хойд (Буриад, Тува), Ойрд (Халимаг, Шинэ хязгаар), Алс (Хєх нуур, Афганистан зэрэг) Монголын буюу, Таван Монголын монголчууд хамтдаа нэгдэж нягтарч, ахиж дэвшиж, мєнхєд мандан бадарна гэсэн утгатай. Морин, шонхор, чонон хэлбэртэй байж болно.


Хоёр. Улсын нэр

Єнєєгийн Монгол Улс нь монгол vндэстний цєєнх хувийг, унаган монгол нутгуудын хэд хуваасны нэгийг харъяалан оршиж буй. Тэгсэн атал, бvх монгол vндэстэн, нутгаа нэгтгэсний адилаар Монгол Улс гэж нэршин явах нь vнэнд нийцэхгvй. Євєр, Буриад, Тува, Халимаг, Торгууд, Хєх нуурын Монголыг vгvйсгэсэн мэт хэрэг болно. Єнєєгийн нэршил нь манай улсын хvн ардад хилийн чанадын монголчууд монгол биш юм шиг буруу ойлголт тєрvvлэх нь бий, монгол туургатан, дэлхий даяарт ч буруу ойлголт тєрvvлэх явдал цєєнгvй гардаг. Тиймээс Монгол Улсыг бvх монголчууд нэгэн гэр улсад нэгдэх хvртэл Тєв Монгол Улс гэж тvр нэрлэх саналыг дэвшvvлж байна. Энэ нэр бvх монголчууд нэгдэх учиртай юм шvv гэдгийг vргэлжид сануулж байх болно.

Мєн бvгд найрамдах улс гэдэг нь хятад хэлнээс махчлан орчуулсан, уг ойлголтоо илэрхийлж чадаагvй нэр томъёо юм. Республика гэдэг бол ардын улс гэсэн утгатай, ардын тєлєєлєлт засагтай улсыг хэлэх vг. Vvнийг ард-улс гэж хєрвvvлж, хэвшvvлэх саналыг дэвшvvлж байна. Ингэснээр улсын маань нэр Тєв Монгол Ард-Улс (ТМА) байх болно. Гадаадад Tuv-Mongolian Republic, Тув-Монгольская Республика г.м.


Гурав. Vндэстний нэр

Монгол Улсын албан баримт бичгvvдэд яс vндэс гэсэн параграф байдаг. Тvvнд бид халх, буриад, дvрвэд гэхчилэн хариулж сурчээ. Большевик дарлагчид нийт монгол vндэстний нэгдэл нягтралд хорсож, хагалан бутаргах гэхдээ ийм журмыг хэвшvvлсэн нь єнєєг хvртэл амь бєхтэй оршсоор ирлээ. Vvнээс болж, зарим хvн Монгол бол олон vндэстний орон гэж тєєрєлддєг. Монгол бол Казахстанд уугуулшин цєєрсєєр байгаа хасаг цєєнхтэй л болохоос, нэг vндэстний орон юм.

Монголчууд бид баримт бичиг дээрээ монгол vндсээ бичих эрхгvй байж болохгvй. Бид албан ёсоор монголчууд, vндэстэн байж чаддаггvй. Vvнийг цэглэе. Баримт бичигт vндэстэн гэдэг параграф буй болгож, монгол гэж хариулж байя. Дэлхийн ямар ч улсын баримт бичигт vндэстэнг бvртгэхээс, ястанг бvртгэдэггvй. Учир нь vндэстэн байх нь эрхэм, vндэстэн байх нь улсын гол сууриудын нэг юм.

Албан ёсоор vндэстэн байцгаая, монголчууд байцгаая!


Дєрєв. Парламентын нэр

Улсын Их Хурал гэдэг нь социализмын vеийн Ардын Их Хурал гэдгийг давтан, шууд vvсч, хэвшсэн билээ. Шинэ хуулбар нэр нь ємнєхєєсєє ч дор болсон бєгєєд, Монгол Улсын Улсын Их Хурал гэсэн, нэг vг дараалан хоёр давтагдсан, арга ядсан хэллэг vvсэхэд хvргэдэг.

Улсын Их Хурал нь парламентын нэр гэхээсээ, тайлбар гэлтэй хэллэг юм. Парламентыг тайлбараар бус, уламжлалаа дагасан, тусгай vгээр нэрлэх ёстой.

Учир иймд, Дээд Хуралдай, Их Хуралдай хэмээн парламентаа нэрлэх санал дэвшvvлж байна. Монгол улсын асуудлыг хурал бус, хуралдай шийддэг байсан, эртнээс уламжилсан ёс буй билээ. Дээд юм уу, Их Хуралдай гэдэг нэр тогтсон цагт, vvнийг Монголын парламентаас єєр бvтцэд хэрэглэхийг хуулиар хориглоно.


Саналуудыг дэвшvvлж ирсэн Ч.Мєнхбаяр

Saturday, October 20, 2007

Монгол туургач номнолын концепци



Єнєєдєр монгол vндэстний дийлэнх хэсэг хилийн чанадад оршин буй учир, Монгол Улсынхувьд монгол туургач (панмонголист) бодлого эн тэргvvний ач холбогдолтой байх учиртай. Монгол туургатны нэгдэл нягтрал нь монгол улс vндэстний оршин тогтнох хамгийн чухал нєхцлvvдийн нэг мєн. Тиймээс, Монгол Улс “Монгол туургач номнол”-той (доктрина) болох зайлшгvй шаардлагатай. Номнолд дараахь санаанууд тусгагдваас зохилтой:


1. Монгол Улсын тєрийн “Монгол туургач номнол тусгай хуулиуд, хєтєлбєрvvдээр хэрэгжинэ.

2. Монгол туургатны угсаатны бvлгийнхнийг нэг туургатай, угсаатай, ашиг сонирхолтой гэдгээ мэдэрдэг, байршлаар юм уу, угсаатны бvлгээр тодотгосон Монгол гэдэг нэгдмэл нэршилтэй болгохын тєлєє vйл ажиллагаа явуулна.

3. Бvх монгол туургатантай улс тєр, соёл, мэдээлэл, эдийн засаг, бизнес, хvмvvнлиг, эрхзvй, боловсрол, шинжлэх ухаан, мэргэшилт, дипломат харилцаа, шашны зэрэг салбаруудад єргєнєєр хамтран ажиллаж, идэвхтэй солилцоо явуулна.

4. Дээрх хамтын ажиллагаа, солилцоонд оролцож буй гадаадын монгол туургатан бvтэц, иргэдийг бусад гадаадын бvтэц, иргэдээс онцгойлон vзэж, тєрєл бvрийн дэмжлэг, хєнгєлєлт vзvvлнэ, оролцож буй Монгол Улсын бvтэц, иргэдэд ч тусгай дэмжлэг, хєнгєлєлт vзvvлнэ.

5. Монгол туургатны vндэсний эрх чєлєєний хєдєлгєєн, аливаа шударга тэмцлийг дэмжинэ.

6. Монгол туургатан гадаадын иргэдийг Монгол Улсад нvvлгэн ирvvлж, уугуул болгох уугуулшууллын vйл ажиллагааг явуулна.

7. Монгол туургатан гадаадын иргэдийг Монгол Улсын дан буюу давхар иргэншилтэй болгох элэгшvvллийн vйл ажиллагааг явуулна.

8. Монгол туургатныг мєхєєх зорилготой vйлдэгдэж байсан геноцидийг (хvй тєрєлгvйтгэл) хvлээн зєвшєєрvvлэх, таниулах vйл ажиллагааг явуулна.

9. Монгол Улсад асар их хэтийн тєлвийг авчрах ашигт малтмалын зєв зvйтэй эзэмшилтээс монгол туургач бодлогыг санхvvжvvлэхэд анхаарна.

10. Монгол туургатан олноор амьдардаг улсуудтай монгол туургач бодлогын vvднээс єргєнєєр хамтарч ажиллана.

11. Монгол туургач бодлогыг хэрэгжvvлэхэд НVБ, улсуудын засгийн газрууд, холбогдох байгууллагуудаас тусламж авах тал дээр идэвх санаачлагатай ажиллана.

12. Монгол туургач бодлогыг хэрэгжvvлэх Монгол туургатны газрыг, сайд тэргvvнтэйгээр байгуулна.

13. Монгол туургатны хамтын ажиллагааны зохицуулах тєв хэмээх монгол туургатан дундын засгийн газар-тєрийн бус байгууллагын холимог бvтэцтэй байгууллагыг байгуулах, vр нєлєєт vйл ажиллагаатай болгохын тєлєє ажиллана.

14. Монгол туургатны тулгамдсан асуудлыг хэлэлцэх Монгол туургатны хуралдай (конгресс) хэмээх арга хэмжээг тогтмол зохион байгуулж байна.

15. Монгол туургатны засгийн газар, тєрийн захиргаа, vндэсний байгууллага бvрийг нэгээс салаалсан, єєрийн гэсэн онцлогтой, нэгдмэл монгол туургач номнолтой болгохын тєлєє vйл ажиллагаа явуулна.

16. Монгол туургач бодлогын ач тусыг Монгол Улсын ард тvмэн, нийт монгол туургатан, дэлхий даяарт таниулах єргєн сурталчилгааг зохион байгуулна.


Концепцийн зохиогч Ч.Мєнхбаяр

2007.10.19

Жич: Уг номнолын тєслийг концепцийн зохиогч боловсруулж буй.

Монгол Улсын Хууль


200... оны ... сарын ...-ны єдєр Улаанбаатар хот


Геноцидийн тухай

(Хуулийн тєсєл)

1 дvгээр бvлэг. Нийтлэг vндэслэл

1-р зvйл. Монгол Улс монгол туургатны геноцидийг хvлээн зєвшєєрєх,

зєвшєєрvvлэх эрх

Хvн амын олонхи нь монгол угсаатнаас бvрдсэн улсын хувьд; Монгол Улсын болон олон улсын эрхзvйн тогтолцооны хэм хэмжээний хvрээнд багтсан эрхvvдийн дагуу Монгол Улс нь дэлхийн монгол туургатны эсрэг геноцидийг (цаашид геноцид гэх) хvлээн зєвшєєрєх, зєвшєєрvvлэх, энэхvv геноцидийн vнэнийг таниулах эрхтэй.

2-р зvйл. Геноцидийн тухай хуулийг хэрэгжvvлэхийн ач холбогдол

Геноцидийн хуулийг хэрэгжvvлснээр:

1. Дахин монгол туургатны эсрэг, хvн тєрєлхтний эсрэг энэхvv гэмт хэрэг гарахаас сэргийлэхэд тус дєхєм vзvvлнэ.

2. Монгол туургатны нэгдэл нягтрал бэхжиж, тvргэснэ.

3. Нийт монгол туургатны тєлєєлєгчдийн єєрсдийгєє монгол туургад хамруулан ухамсарлах тvвшин дээшилнэ.

4. Геноцид явагдсан улс орнуудтай бvрэн ойлголцох, эвлэрэлцэх, найрамдалтайгаар зэрэгцэн оршиход тvлхэц гарах болно.


2 дугаар бvлэг. Монгол туургатны эсрэг геноцидийг хvлээн зєвшєєрєх, зєвшєєрvvлэх, vнэнийг нь таниулах

3-р зvйл. Геноцидийг хvлээн зєвшєєрєх, зєвшєєрvvлэх, vнэнийг нь таниулахад чиглэсэн арга хэмжээнvvд

1. XX зуунд монгол туургатанд нэгдэх нягтрах зvй ёсны хандлага, эрмэлзэл буй болсныг улс тєрийн атгаг зорилгынхоо vvднээс таслан зогсоох гэж хvн тєрєлхтний эсрэг гэмт хэрэг vйлдсэн сталинист дэглэм, “соёлын хувьсгалчид:

1/ БНМАУ, БНТУ, мєн Буриад, Халимаг, Євєр Монгол зэрэг бvс нутгуудад, монгол туургад хамрагдах эх оронч, сэхээтэн, соёлын болон шашны зvтгэлтэн, язгууртан, чинээлэг ард, энгийн номхон иргэдийг олон мянгаар алж хядаж, vндэсний хэл соёл, тєр, vзэл, эдийн засгийг нь устган сєнєєхийг чармайсан, зарим бvс нутагт vндэсний нэр (этноним)-ийг нь ч мартуулахыг оролдсон;

2/ Буриадын автономит улсын нутаг дэвсгэрийг 5 хэсэг болгон салгаж, vндэсний нэгдмэл байдлыг алдагдуулсан;

3/ Халимагийн ард тvмнийг Сибирь, Дундад Азид тараан цєлж, угсаатных нь хувьд мєхлийн ирмэгт аваачсан юм.

Монгол туургатныг устгах нэгэн зорилготойгоор vйлдэж байсан, хvн тєрєлхтний эсрэг эдгээр гэмт хэргvvдийг Монгол Улсын УИХ энэхvv хуулиараа монгол туургатны эсрэг геноцид гэж хvлээн зєвшєєрч, тодорхойлж байна.

2. Монгол Улсын Засгийн газар энэхvv геноцидийг НVБ, олон улсын байгууллагууд, улсуудын засгийн газрууд, холбогдох ТББ-уудаар хvлээн зєвшєєрvvлэхийн тєлєє чармайн ажиллана.

3. Энэхvv хуулиар єнєєгийн ямар нэг улс, ард тvмэн, засгийн газрыг буруутган яллахгvй.

4. Монгол туургатны эсрэг геноцидийг хvлээн зєвшєєрч, сєрєг vр дагаврыг нь арилгахад туслах эрмэлзэлтэй гадаадын засгийн газар, байгууллага, зvтгэлтэнтэй Монгол Улс идэвхтэй хамтран ажиллана.

5. Энэхvv геноцидийн vнэнийг таниулахын тулд засгийн газар:

1/ Бvх шатны сургуулийн сургалтаар геноцидийн тухай мэдэгдэхvvн олгохыг зайлшгvй vvрэг болгоно;

2/ Улс тєрийн хэлмэгдэгчдийн дурсгалыг хvндэтгэх єдрийг Монгол туургатны эсрэг геноцидэд хэлмэгдэгчдийн дурсгалыг хvндэтгэх єдєр (Геноцидийн єдєр) болгон тэмдэглэнэ.

3/ Энэхvv єдєр геноцидийн vнэнийг таниулсан нийтлэл, нэвтрvvлгийг тvгээхийг бvх хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд vvрэг болгоно.

4/ Геноцидийн асуудлыг судлах, таниулах ажлыг зохион байгуулна, дэмжинэ.

5/ Геноцидэд хэлмэгдэгчдийн музей байгуулах, хєшєє босгох, бусад арга хэлбэрээр дурсгалыг нь хvндэтгэх арга хэмжээ авна.

6. Монгол туургатны бусад засгийн газар, тєрийн захиргаа, vндэсний байгууллагуудтай геноцидийн талаар нэгдмэл бодлоготой vйл ажиллагаа явуулахыг эрмэлзэнэ.

7. Геноцидэд хэлмэгдэгчдийн дурсгалыг гутаан доромжилсон этгээдэд эрvvгийн хариуцлага хvлээлгэнэ.


3 дугаар бvлэг. Хууль хvчин тєгєлдєр болох

Энэхvv хууль нийтлэгдсэн єдрєєсєє эхлэн хvчин тєгєлдєр болно.


УИХ-ын дарга ……………………….

Хуулийн тєслийг зохиогч Ч.Мєнхбаяр

2007.10.17

Монгол Улсын Хууль

200... оны сарын ...-ны єдєр Улаанбаатар хот


Элэгшvvллийн тухай

(Хуулийн концепци-тєсєл)

1 дvгээр бvлэг. Нийтлэг vндэслэл

1-р зvйл. Монгол Улс бvх монгол угсаатныг єєрийн болгож, элэгшvvлэх эрх

Хvн амын олонхи нь монгол угсаатнаас бvрдсэн улсын хувьд; Монгол Улсын Vндсэн хууль ба бусад хуулиуд, Монгол Улс нэгдэн орсон олон улсын гэрээ, пакт, конвенци зэрэг баримт бичгvvд, Монгол Улсын нутагт хvлээн зєвшєєрєгдсєн олон улсын эрхзvйн тогтолцооны хэм хэмжээний хvрээнд багтсан эрхvvдийн дагуу Монгол Улс нь дэлхийн бvх монгол угсаатны тvvхэн эх орон, гал голомт болох, тvvний vндсэн дээр гадаадын бvх монгол угсаатан харъяатыг дан болон давхар иргэншлийн зарчмаар єєрийн улсын иргэн болгох эрхтэй. Энэхvv явцыг элэгшvvлэл гэнэ.

2 дугаар зvйл. Элэгшvvллийн тухай хуулийг хэрэгжvvлэхийн ач холбогдол

Элэгшvvллийн хуулийг хэрэгжvvлснээр Монгол Улсын:

1. Vндсэн, уугуул хvн ам болох монголчуудын:

1/ Зуу зуун жилийн турш эрхэмлэн дээдэлж явсан элэг нэгтнээрээ нэгдэн нийлэх, Их Монгол улсаа байгуулах тvvхэн шударга vзэл санаа хэрэгжиж эхэлнэ;

2/ Бvх vзvvлэлтээр уналтад хvрсэн байдлыг арилгаж, угсаатны хувьд аврах, шинэчлэх, сэргээн мандуулах хэтийн тєлєв нээгдэнэ;

3/ Бусад улсад амьдарч буй элэг нэгтнvvдийнхээ эрхийг хамгаалан тэтгэх vvргээ биелvvлэхэд дорвитой ахиц гарна;

2. Хилийн чанадын монголчуудын:

1/ Хvний эрх, ашиг сонирхол хамгаалагдахад тvлхэц гарна;

2/ Сэтгэлзvй нийт монгол туургатан, Монгол улс руу ойртоно.

3. Улс зонхилох ард тvмнээ аль болох бvрэн дvvрэн харъяалах эрмэлзэл ихээхэн хангагдана.

4. Тусгаар тогтнол, аюулгvй байдал бэхжинэ;

5. Геополитик, стратегийн нєхцєл сайжирна;

6. Хєрш болон бусад улсуудтай тогтоосон найрамдалт харилцааг хєгжvvлэхэд тустай;

7. Нийгэм эрvvлжиж, ардчилал, шударга ёс, хvнлэг энэрэнгvйн vнэ цэнэт зvйлсийг тєлєвшvvлэхэд дэвшил ирнэ;

8. Оюун, эдийн засаг, соёл, батлан хамгаалах, оршихуйн потенциал єснє;

9. Хvн амын єсєлт эрс буурсан, хvн ам бага, хvн амын гадаад дотоод эрс шилжилт хєдєлгєєн зэрэг демографийн таагvй байдлын vр дагаврыг арилгана;

10. Газар нутгийн эзэмшигдэх тvвшин дээшлэнэ, суурьшил нутагшил жигдэрнэ;

11. Эдийн засгийн:

1/ Ашигт малтмалын нєєцєє vр нєлєєтэй, бvрэн дvvрэн эзэмших боломжууд нээгдэнэ;

2/ Хєгжил эрчимжинэ, зах зээл тэлнэ, далайц ихэснэ;

3/ Бvтэц сайжирна; гол салбарууд болох уул уурхай ард тvмний эрх ашигт vйлчилдэг болно, vйлдвэрлэл, газар тариалан сэргэнэ, мал аж ахуй шинэчлэгдэнэ, vйлчилгээ єргєжин тэлнэ.

4/ Мэргэшсэн боловсон хvчин, чадварлаг ажиллах хvчний архаг дутагдалыг багасгана.

12. Давхар иргэншлийн зарчмыг улс vндэстэнд хэтийн тєлєвтэйгээр ашиглах боломж нээгдэнэ.

3 дугаар зvйл. Энэ хуулийг тогтоох хуулийн vндэслэл

“Монгол Улсын иргэний харьяалал хийгээд харьяат болох, харьяатаас гарах vндэслэл, журмыг гагцхvv хуулиар тогтооно гэсэн Монгол Улсын Vндсэн хуулийн II бvлгийн 15-р зvйлийн 1-д заасны дагуу энэхvv хууль тогтоогдож байна.

4 дvгээр зvйл. Хуулийн зорилт

Энэ хуулийн зорилт нь элэгшигчийн эрх хэмжээг олгох, элэгшигчийг Монгол Улсын харъяат болгохтой холбогдсон эрхзvйн орчныг зохицуулахад оршино.


2 дугаар бvлэг. Элэгшигчид горилогч, элэгшигч

5 дугаар зvйл. Элэгшигч болох эрх

Энэ хуульд монгол угсаатан гэж тодорхойлогдсон угсаатны бvлэгт хамаарагддаг, энэхvv хуулийн шаардлагыг хангах гадаадын харъяат нь элэгшигч болох эрхтэй.

6 дугаар зvйл. Элэгшигчид горилогч

Насанд хvрсэн, хуулийн хариуцлага хvлээх чадвартай; монгол угсаатан буюу: монгол хэлтэн угсаатны бvлэг, тvрэг хэлтэн-монгол угсаат болох тува, алтай, сарт халимаг, перс хэлтэн-монгол угсаат болох хазар угсаатны бvлэгт хамаарах; дан буюу давхар иргэншлийн зарчмаар Монгол Улсын иргэн болохыг хvсэгч; энэ хуульд заасны дагуу бичсэн єргєдєл, бvрдvvлсэн горилогчийн бичиг баримтыг зохих байгууллагад єгснєєр хvсэлтээ илэрхийлсэн; Монгол Улсын иргэн болоогvй байгаа гадаадын иргэнийг эгэлшигчид горилогч (цаашид горилогч гэх) гэнэ.

7 дугаар зvйл. Элэгшигч

Элэгшигчийн эрх хэмжээтэй болсон горилогчийг элэгшигч гэнэ.


3 дугаар бvлэг. Элэгшигчийн эрх, vvрэг

8 дугаар зvйл. Элэгшигчийн эрх, vvрэг

1. Монгол Улсын Vндсэн хууль ба бусад хуулиуд, Монгол Улс нэгдэн орсон олон улсын гэрээ, пакт, конвенци зэрэг баримт бичгvvд, Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт хvлээн зєвшєєрєгдсєн олон улсын эрхзvйн хэм хэмжээнд тусгагдсан бvх эрх, vvрэгт (цаашид зохих эрх vvрэг гэх) Монгол Улсад байнга оршин суугч, Монгол Улсын дан иргэншилт элэгшигч хамрагдана.

2. Монгол Улсад байнга оршин суудаггvй, Монгол Улсын дан иргэншилт элэгшигч Монгол улсын эрхзvйн хувьд гадаадад байнга оршин суугч иргэн гэж тооцогдож, зохих эрх vvрэгт хамрагдана.

3. Монгол улсын давхар иргэншилт элэгшигч тус улсын тєрийн албыг хаах, сонгуульд єрсєлдєхєєс бусад зохих эрх, vvрэгт хамрагдана.

4. Монгол Улсад байнга оршин суудаг бус, Монгол Улсын давхар иргэншилт элэгшигч давхар иргэн нь болох єєр улсад байнга оршин суугаа бол тус улсынхаа зохих эрх vvрэгт хамрагдана. Хоёр улсын зохих ижил эрх, vvрэгт ямар ч нєхцєлд давхардуулан хамрагдахгvй.

5. Монгол Улсын давхар иргэншилт элэгшигч гуравдагч оронд байгаа бол гадаадад буй Монгол Улсын иргэний хувьд зохих эрх, vvргийн орчинд хамрагдах эсэхээ єєрєє шийднэ.

6. Монгол Улсын давхар иргэншилт элэгшигч иргэн нь болох нэг улсад цэргийн алба хаасан бол, иргэн нь болох нєгєє улсад цэргийн алба хаахгvй.


4 дvгээр бvлэг. Элэгшигч болгох журам

9 дvгээр зvйл. Горилогчийн бичиг баримтыг бvрдvvлэх

1. Горилогч болохын тулд, энэ хуулийн 2-р бvлгийн 6-р зvйлийн шаардлагад нийцсэн гадаадын харъяат юуны ємнє горилогчийн єргєдєл гаргаж, эгэлшигч болоход шаардлагатай бичиг баримтыг бvрдvvлэн (цаашид горилогчийн бичиг баримт гэх) илгээх учиртай.

2. Горилогчийн бичиг баримтаа хууль ёсоор бvрдvvлсэн бол Монгол Улсын дипломат тєлєєлєгч рvv юм уу, Харъяатын асуудлыг хариуцсан тєв (цаашид ХАХТ гэх) байгууллага руу илгээнэ.

10 дугаар зvйл. Горилогчийн бvрдvvлэх бичиг баримтын бvрэлдэхvvн

Горилогч дараахь бичиг баримтуудыг бvрдvvлнэ:

1. Тусгай электрон маягтыг хэвлээд, гараар бєглєж гаргасан горилогчийн єргєдєл;

2. Горилогчийн паспорт, тєрсний гэрчилгээний хуулбар, горилогчийн болон тvvний гэр бvлийн бvх гишvvний 2 хувь цээж зураг;

3. Горилогч болон тvvний эхнэр/нєхрийн монгол угсаатайг нотлох харьяалагч улсынх нь засаг захиргааны байгууллагуудаас олгосон баримт бичгvvдийн хуулбар, хэрэв тийм баримт бичигтэй байх боломжгvй бол засаг захиргааны байгууллагын тодорхойлолт, эсвэл vндэсний чанартай байгууллагын тодорхойлолт (Монгол Улсын харьяат байсан бол монгол угсаатайг нотолсон Монгол Улсын баримт бичгvvдийн хуулбарыг хавсаргаж болно);

4. Эхнэр/нєхєр, насанд хvрээгvй хvvхдийн горилогчид албан ёсны хамааралтай болохыг баталсан бичиг баримтын хуулбар;

5. Горилогчийн гурван vеийн намтар;

6. Эрvvл мэндийн хувьд хvн амд онц аюулгvйг нотолсон, гэр бvлийн бvх гишvvдийн тухайд гаргасан зохих эмнэлгийн байгууллагын тодорхойлолт;

7. Єєрийн болон гэр бvлийн гишvvдийн хувьд ял шалгаж гаргасан цагдаагийн байгууллагын тодорхойлолт;

8. Насанд хvрээгvй хvvхдийн харъяаллын талаар эх эцгийнх нь юм уу, хууль ёсны асрагч халамжлагчдынх нь зєвшилцсєн бичиг (Хэрэв хvvхэд хагас єнчин юм уу, нэг асран халамжлагчийн ивээлд байдаг бол зєвшилцсєн бичиг шаардлагагvй);

9. Горилогч, тvvний эхнэр/нєхєр Монгол Улсын хуулийн дагуу Монгол Улсаас тэтгэвэр авах хvсэлтэй бол харъяалагдагч улсаасаа тэтгэвэр авч байснаа юм уу, уг улсдаа ажиллаж байснаа нотлох баримт бичгийн хуулбар;

10. Горилогч, тvvний эхнэр/нєхєр, хvvхэд Монгол Улсын хуулийн дагуу Монгол Улсаас тэтгэмж авах бол харъяалагдагч улсаасаа тэтгэмж авч байснаа нотлох баримт бичгийн хуулбар.

11 дvгээр зvйл. Нэмэлт материал

1. Монгол хэлийг эзэмших хангалттай боломж бvхий, Монгол Улсад хууль бус цагаачид нь ноцтой сєрєг асуудал vvсгэж буй улсын монгол угсаат иргэн горилогч Монгол Улсын дипломат тєлєєлєгч юм уу, эрх бvхий ажилтанд амаар єгсєн монгол хэлний шvvлгийн дvн, мєн тэрхvv тєлєєлєгч, ажилтны хяналтын дор бичгээр єгсєн монгол хэлний шалгалтын материалыг горилогчийн бичиг баримтууддаа хавсаргана.

2. Тийм улсын иргэн горилогчийн монгол угсааг тодорхойлоход эргэлзээ тєрєхvйц тохиолдолд, тэрхvv тєлєєлєгч, ажилтны хяналтын дор, нvvр-гавал судлалын дvгнэлт гаргахад зориулсан фото зургийг авахуулж, горилогчийн бичиг баримтдаа хавсаргана.

12 дугаар зvйл. Горилогчийн бичиг баримтад тавигдах шаардлага

Дээрх баримтууд монгол, англи, орос хэлний нэгээр vйлдэгдэж, албан баримт бичгийн хуулбарууд нотариатаар баталгаажсан байна. Баримт єєр хэлээр vйлдэгдсэн бол нотариатаар баталгаажсан, дээрх хэлнvvдийн нэг рvv орчуулагдсан эхийг хамт хавсаргана.

13 дугаар зvйл. Горилогчийн бичиг баримтын vндсэн дээр шийдвэр гаргах

1. Горилогчийн бичиг баримтыг Монгол Улсын дипломат тєлєєлєгч, хариуцлагатай ажилтан юм уу, ХАХТ байгууллага хvлээн авснаас хойш 3 сарын дотор элэгшигчийн эрх хэмжээг олгох эсэх асуудлыг шийдвэрлэж, албан ёсны хариуг єгнє.

2. Албан ёсны хариуг єгєхдєє хуулийн шаардлагыг хангаж, элэгшигч болсон хvнд иргэний паспорт (эсвэл vнэмлэх), элэгшигчийн гэрчилгээг нь хамт илгээнэ. Элэгшигч болоогvй хvнд албан ёсны хариуг горилогчийн бичиг баримтынх нь хамтаар илгээнэ.

3. Дээрх 3 сарын хугацаанд горилогчтой холбогдолтой мэдээллийг ХАХТ байгууллага хянан vзэх, бvртгэлжvvлэх, Тагнуулын Ерєнхий Газар шалгах ажлыг хийнэ.

14 дvгээр зvйл. Элэгшигчийн эрх хэмжээг олгохоос татгалзах vндэслэл

Хэрэв горилогч:

1. Монгол угсаа нь нотлогдоогvй;

2. Горилогчийн бичиг баримтаа хуулийн шаардлага хангахуйц хэмжээнд бvрдvvлж єгєєгvй;

3. Ял эдэлж байгаа, гэмт хэрэгт холбогдоод байгаа, эрvvгийн хэргээр эрэн сурвалжлагдаж буй, давтан юм уу хvнд гэмт хэргээр яллагдаж байсан;

4. Монгол Улсын vндэсний аюулгvй байдал, язгуур эрх ашгийн эсрэг vйл ажиллагаа явуулж байсан буюу явуулж байгаа бол;

5. Гоц халдварт євчин бvхий, наркологийн архаг хамааралтай, хуулийн хариуцлага хvлээж чадахгvйд хvргэсэн сэтгэл мэдрэлийн эмгэгтэй;

6. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээс албадан гаргаснаас хойш 5 жил єнгєрєєгvй;

7. Жилийн Монгол Улсын элэгшигчийн квотоос хэтэрсэн бол энэхvv vндэслэлvvдээр Монгол Улсын элэгшигчийн эрх хэмжээг олгохоос татгалзана.

15 дугаар зvйл. Монгол Улсын элэгшигчийн квот

1. Энэ хууль vйлчилж эхэлсэн оноос эхлэн элэгшигчийн жил бvрийн квотыг Монгол Улсын Засгийн газар (цаашид ЗГ гэх) тогтооно.

2. Квот тогтоогдсон жилдээ л хvчинтэй бєгєєд дараагийн он руу шилжихгvй.

3. Угсаатны хувьд холимог гэр бvлтэй элэгшигчийн хувьд л квот тогтоогдох бєгєєд, уг квот нь жилд монгол угсаатан олноор амьдардаг БНХАУ, ОХУ, БНАфгУ-аас тус бvр 100 гэр бvл, бусад улсаас нийт 100 гэр бvлээс илvvгvй байхаар тогтоогдоно.

16 дугаар зvйл. Элэгшигчийн эрх хэмжээ, элэгшигчийн гэрчилгээ

1. Элэгшигчийн гэрчилгээ нь горилогчийг элэгшигчийн эрх хэмжээнд хамруулсан баримт бичиг байна.

2. Элэгшигчийн эрх хэмжээ гэдэг нь горилогч Монгол Улсын иргэн болох, МУХО эрх, vvргээр хангагдах эрхтэй болохыг хэлнэ.

3. Элэгшигчийн эрх хэмжээ горилогч элэгшигчийн гэрчилгээг авсан єдрєєс эхэлж, хугацаагvй vйлчилнэ.


5 дугаар бvлэг. Элэгшигчийн эрх хэмжээг хvчингvй болгох

17 дугаар зvйл. Элэгшигчийн эрх хэмжээг хvчингvй болгох

1. Насанд хvрсэн элэгшигчийн иргэншил, элэгшигчийн гэрчилгээг хvчингvйд тооцох замаар элэгшигчийн эрх хэмжээг хvчингvй болгох бєгєєд:

1/ Хууль бусаар элэгшигч болсон;

2/ Монгол угсаагvй гэдэг нь нотлогдсон;

3/ Элэгшигч болсон хойноо Монгол Улсын vндэсний аюулгvй байдал, язгуур эрх ашгийн эсрэг vйл ажиллагаа явуулах;

4/ Элэгшигч эрх хэмжээгээ хvчингvй болгох хvсэлт тавих;

5/ Элэгшигч нас барах тохиолдлуудад элэгшигчийн эрх хэмжээг хvчингvй болгоно.

2. Элэгшигчийн эрх хэмжээгээ алдсан этгээд хууль бус цагаач гэж тооцогдоно.


6 дугаар бvлэг. Монгол Улс давхар иргэншлийн тухай гэрээг бусад улстай байгуулах

18 дугаар зvйл. Монгол Улс давхар иргэншлийн тухай гэрээг бусад улстай байгуулах зарчмууд

Тухайн гэрээг (цаашид гэрээ гэх) байгуулахдаа:

1. Энэхvv хуулийг мєрдлєг болгоно;

2. Гэрээнд оролцогч улсууд давамгайлах vндэстнийхээ хилийн чанадад буй тєлєєлєгчдийг давхар иргэншлийн зарчмаар єєрийн иргэн болгох харилцан тэгш vндэслэлийг Монгол Улсын талаас санал болгоно.

3. Монгол угсаатан гадаадын иргэдийг аль болох олноор, монгол туургатан бус гадаадын иргэдийг аль болох цєєнєєр єєрийн иргэн болгох, монгол угсаатан єєрийн иргэнийг аль болох цєєнєєр гадаадын иргэн болгох зарчмуудыг Монгол Улс гэрээ байгуулахдаа мєрдлєг болгоно.

4. Хууль бус цагаачид нь Монгол Улсад ноцтой сєрєг асуудал vvсгэж байгаа улстай гэрээг байгуулахаас тvдгэлзэнэ.


7 дугаар бvлэг. Хууль хvчин тєгєлдєр болох

Энэхvv хууль нийтлэгдсэн єдрєєсєє эхлэн хvчин тєгєлдєр болно.


УИХ-ын дарга …………………………..

Хуулийн тєслийг зохиогч Ч.Мєнхбаяр

2007.10.14

Friday, October 5, 2007

Монгол Улсын Хууль

2006 онысарын …-ны єдєр Улаанбаатар хот


Уугуулшууллын тухай

(Хуулийн концепци-тєсєл)

1 дvгээр бvлэг. Нийтлэг vндэслэл

1 дvгээр зvйл. Монгол Улсын уугуулшууллын бодлого явуулах эрх

Хvн амын олонхи нь монгол угсаатнаас бvрдсэн улсын хувьд; Монгол Улсын Vндсэн хууль ба бусад хуулиуд, Монгол Улс нэгдэн орсон олон улсын гэрээ, пакт, конвенци зэрэг баримт бичгvvд, Монгол Улсын нутагт хvлээн зєвшєєрєгдсєн олон улсын эрхзvйн тогтолцооны хэм хэмжээний хvрээнд багтсан эрхvvдийн дагуу Монгол Улс нь дэлхийн бvх монгол угсаатны тvvхэн эх орон, гал голомт болох, тvvний vндсэн дээр гадаадын монгол угсаатан харъяатыг єєрийн улсын уугуулшигч болгох эрхтэй.

2 дугаар зvйл. Уугуулшууллын хуулийг хэрэгжvvлэхийн ач холбогдол

Уугуулшууллын хуулийг хэрэгжvvлснээр Монгол Улсын:

1. Vндсэн, уугуул хvн ам болох монголчуудын:

1/ Зуу зуун жилийн турш эрхэмлэн дээдэлж явсан элэг нэгтнээрээ нэгдэн нийлэх, Их Монгол улсаа байгуулах тvvхэн шударга vзэл санаа хэрэгжиж эхэлнэ;

2/ Бvх vзvvлэлтээр уналтад хvрсэн байдлыг арилгаж, угсаатны хувьд аврах, шинэчлэх, сэргээн мандуулах хэтийн тєлєв нээгдэнэ;

3/ Бусад улсад амьдарч буй элэг нэгтнvvдийнхээ эрхийг хамгаалан тэтгэх vvргээ биелvvлэхэд дорвитой ахиц гарна;

2. Тусгаар тогтнол, аюулгvй байдал бэхжинэ;

3. Геополитик, стратегийн нєхцєл сайжирна;

4. Хєрш болон бусад улсуудтай тогтоосон найрамдалт харилцааг хєгжvvлэхэд тустай;

5. Нийгэм эрvvлжиж, ардчилал, шударга ёс, хvнлэг энэрэнгvйн vнэ цэнэт зvйлсийг тєлєвшvvлэхэд дэвшил ирнэ;

6. Оюун, эдийн засаг, соёл, батлан хамгаалах, оршихуйн потенциал єснє;

7. Хvн амын єсєлт эрс буурсан, хvн ам бага, хvн амын гадаад дотоод эрс шилжилт хєдєлгєєн зэрэг демографийн таагvй байдлын vр дагаврыг арилгана;

8. Газар нутгийн эзэмшигдэх тvвшин дээшлэнэ, суурьшил нутагшил жигдэрнэ;

9. Эдийн засгийн:

1/ Ашигт малтмалын нєєцєє vр нєлєєтэй, бvрэн дvvрэн эзэмших боломжууд нээгдэнэ;

2/ Хєгжил эрчимжинэ, зах зээл тэлнэ, далайц ихэснэ;

3/ Бvтэц сайжирна; гол салбарууд болох уул уурхай ард тvмний эрх ашигт vйлчилдэг болно, vйлдвэрлэл, газар тариалан сэргэнэ, мал аж ахуй шинэчлэгдэнэ, vйлчилгээ єргєжин тэлнэ.

4/ Мэргэшсэн боловсон хvчин, чадварлаг ажиллах хvчний архаг дутагдалыг багасгана.

3 дугаар зvйл. Энэ хуулийг тогтоох хуулийн vндэслэл

“Монгол Улсын иргэний харьяалал хийгээд харьяат болох, харьяатаас гарах vндэслэл, журмыг гагцхvv хуулиар тогтооно гэсэн Монгол Улсын Vндсэн хуулийн II бvлгийн 15-р зvйлийн 1-д заасны дагуу энэхvv хууль тогтоогдож байна.

4 дvгээр зvйл. Хуулийн зорилт

Энэ хуулийн зорилт нь уугуулшигчийн эрх хэмжээг олгох, уугуулшигчийг Монгол Улсын харъяат болгох, уугуулшигчид тусламж vзvvлэхтэй холбогдсон эрхзvйн орчныг зохицуулахад оршино.


2 дугаар бvлэг. Уугуулшигчид горилогч, уугуулшигч

5 дугаар зvйл. Уугуулшигч болох эрх

Энэ хуульд монгол угсаатан гэж тодорхойлогдсон угсаатны бvлэгт хамаарагддаг, энэхvv хуулийн шаардлагыг хангах гадаадын харъяат нь эхнэр/нєхєр, насанд хvрээгvй хvvхдийн хамтаар (цаашид гэр бvл гэх) Монгол Улсын уугуулшигч болох эрхтэй.

6 дугаар зvйл. Уугуулшигчид горилогч

Насанд хvрсэн, хуулийн хариуцлага хvлээх чадвартай; монгол угсаатан буюу: монгол хэлтэн угсаатны бvлэг, тvрэг хэлтэн-монгол угсаат болох тува, алтай, сарт халимаг, перс хэлтэн-монгол угсаат болох хазар угсаатны бvлэгт хамаарах; Монгол Улсын иргэн болсны vндсэн дээр Монгол Улсад аж тєрєхийг хvсэгч; энэ хуульд заасны дагуу бичсэн єргєдєл, бvрдvvлсэн горилогчийн бичиг баримтыг зохих байгууллагад єгснєєр хvсэлтээ илэрхийлсэн; Монгол Улсад уугуулшигчийн виз, гэрчилгээгээр (цаашид уугуулшигчийн журмаар гэх) ирээгvй байгаа гадаадын иргэнийг уугуулшигчид горилогч (цаашид горилогч гэх) гэнэ.

7 дугаар зvйл. Уугуулшигч

Уугуулшигчийн эрх хэмжээтэй болсон, Монгол Улсад уугуулшигчийн журмаар ирсэн горилогчийг уугуулшигч гэх бєгєєд, эхнэр/нєхєр болон 16 насанд хvрсэн хvvхэд нь зєвшєєрлєє бичгээр илэрхийлсний vндсэн дээр, насанд хvрээгvй хvvхдийн хамтаар мєн уугуулшигч болох боломжтой.


3 дугаар бvлэг. Уугуулшигчийн эрх, vvрэг

8 дугаар зvйл. Уугуулшигчийн эрх

1. Монгол Улсын Vндсэн хууль ба бусад хуулиуд, Монгол Улс нэгдэн орсон олон улсын гэрээ, пакт, конвенци зэрэг баримт бичгvvд, Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт хvлээн зєвшєєрєгдсєн олон улсын эрхзvйн хэм хэмжээнд тусгагдсан бvх эрхээр Монгол Улсад уугуулшигч хангагдана.

2. Монгол Улсын иргэн, харьяат болсон уугуулшигч дээр дурдагдсан бvх эрх, тvvний дотор уугуулшигчид vзvvлэх тусламжийг авах эрхтэй бол; иргэн, харьяат болоогvй уугуулшигч Монгол Улсад удаан хугацаагаар оршин суух гадаадын харьяатын бvх эрх, уугуулшигчид vзvvлэх тусламжийг авах эрхтэй.

9 дvгээр зvйл. Уугуулшигчийн vvрэг

Уугуулшигч нь:

1. Горилогчийн бичиг баримтдаа єєрийн болон гэр бvлийнхээ талаар vнэн зєв мэдээлэл єгєх;

2. Уугуулшууллын тухай болон Монгол Улсын бусад хуулийг сахин биелvvлэх;

3. Хууль ёсны хєдєлмєр эрхлэн аж тєрєх;

4. Монгол хэлийг эзэмших;

5. Монголын ард тvмэн, хэл соёл, уламжлал, зан заншил, эрх ашгийг хvндэтгэж, эв нэгдлийг эрхэмлэн дээдлэх;

6. Монгол Улс, монголын ард тvмний эрх ашигт харшилсан vйл ажиллагаа явуулахгvй байх vvрэгтэй.


4 дvгээр бvлэг. Уугуулшигч болгох журам

10 дугаар зvйл. Горилогчийн бичиг баримтыг бvрдvvлэх

1. Горилогч болохын тулд, энэ хуулийн 2-р бvлгийн 6-р зvйлийн шаардлагад нийцсэн гадаадын харъяат юуны ємнє горилогчийн єргєдєл гаргаж, уугуулшигч болоход шаардлагатай бичиг баримтыг бvрдvvлэн (цаашид горилогчийн бичиг баримт гэх) илгээх учиртай.

2. Горилогчийн гэр бvлийнхний талаархи уугуулшигчийн гэрчилгээ олгоход зайлшгvй шаардлагатай мэдээлэл горилогчийн бичиг баримтад бvрэн агуулагдсан бол уугуулшигч болохыг хvссэн гэр бvлийн гишvvн бvр тус тусдаа горилогчийн бичиг баримт бvрдvvлэх шаардлагагvй.

3. Горилогчийн хамаатан, насанд хvрсэн хvvхэд уугуулшигч болохыг хvсвэл тусдаа горилогчийн бичиг баримт бvрдvvлж, тусдаа илгээнэ.

4. Горилогчийн бичиг баримтад хамрагдахгvй гэр бvлийн гишvvн болох горилогчийн хvvхэд, эцэг эх, монгол угсаат эхнэр/нєхєрийн эцэг эх горилогчтой гэр бvлийн холбоотойгоо нотолсон бичиг баримтын нотариатаар баталгаажуулсан хуулбарын хамт горилогчийн бичиг баримтуудаа багцаар илгээвэл асуудлыг нь илvv шуурхайгаар хамтад нь шийдэж, уугуулшигчийн гэрчилгээнvvдийг нь хамтад нь илгээнэ.

5. Горилогчийн бичиг баримтаа хууль ёсоор бvрдvvлсэн бол Монгол Улсын дипломат тєлєєлєгч рvv юм уу, Монгол Улсын Уугуулшууллын газар (цаашид УГ гэх) луу илгээнэ.

11 дvгээр зvйл. Горилогчийн бvрдvvлэх бичиг баримтын бvрэлдэхvvн

Горилогч дараахь бичиг баримтуудыг бvрдvvлнэ:

1. УГ-ын электрон маягтыг хэвлэж, гараар бєглєж гаргасан горилогчийн єргєдєл;

2. Горилогчийн паспорт, тєрсний гэрчилгээний хуулбар, горилогчийн болон тvvний гэр бvлийн бvх гишvvний 2 хувь цээж зураг;

3. Горилогч болон тvvний эхнэр/нєхрийн монгол угсаатайг нотлох харьяалагч улсынх нь засаг захиргааны байгууллагуудаас олгосон баримт бичгvvдийн хуулбар, хэрэв тийм баримт бичигтэй байх боломжгvй бол засаг захиргааны байгууллагын тодорхойлолт, эсвэл vндэсний чанартай байгууллагын тодорхойлолт (Монгол Улсын харьяат байсан бол монгол угсаатайг нотолсон Монгол Улсын баримт бичгvvдийн хуулбарыг хавсаргаж болно);

4. Эхнэр/нєхєр, насанд хvрээгvй хvvхдийн горилогчид албан ёсны хамааралтай болохыг баталсан бичиг баримтын хуулбар;

5. Горилогчийн гурван vеийн намтар;

6. Монгол Улсад хэрхэн ажил эрхлэх, аж тєрєх талаархи тєсєєллєє танилцуулсан бичиг;

7. Эрvvл мэндийн хувьд хvн амд онц аюулгvйг нотолсон, гэр бvлийн бvх гишvvдийн тухайд гаргасан зохих эмнэлгийн байгууллагын тодорхойлолт;

8. Єєрийн болон гэр бvлийн гишvvдийн хувьд ял шалгаж гаргасан цагдаагийн байгууллагын тодорхойлолт;

9. Горилогчийн эхнэр/нєхрийн болон 16 насанд хvрсэн хvvхдийн уугуулшигч болохыг зєвшєєрсєн бичиг;

10. Насанд хvрээгvй хvvхдийн харъяаллын талаар эх эцгийнх нь юм уу, хууль ёсны асрагч халамжлагчдынх нь зєвшилцсєн бичиг (Хэрэв хvvхэд хагас єнчин юм уу, нэг асран халамжлагчийн ивээлд байдаг бол зєвшилцсєн бичиг шаардлагагvй);

11. Горилогчийн монгол угсаатан эхнэр/нєхєр юм уу, єєр улсын иргэн болсон хvvхэд Монгол Улсын иргэн болохыг хvссэн бол тvvний хэвлэсэн электрон маягтыг єєрийн гараар бєглєсєн єргєдєл, иргэнийг нотолсон бичиг баримтын хуулбар;

12. Горилогч, тvvний эхнэр/нєхєр Монгол Улсын хуулийн дагуу Монгол Улсаас тэтгэвэр авах хvсэлтэй бол харъяалагдагч улсаасаа тэтгэвэр авч байснаа юм уу, уг улсдаа ажиллаж байснаа нотлох баримт бичгийн хуулбар;

13. Горилогч, тvvний эхнэр/нєхєр, хvvхэд Монгол Улсын хуулийн дагуу Монгол Улсаас тэтгэмж авах бол харъяалагдагч улсаасаа тэтгэмж авч байснаа нотлох баримт бичгийн хуулбар.

12 дугаар зvйл. Монгол хэлний шvvлэг, шалгалтын материал

1. Монгол хэлийг эзэмших хангалттай боломж бvхий БНХАУ-ын монгол угсаат иргэн горилогч Монгол Улсын дипломат тєлєєлєгч юм уу, эрх бvхий ажилтанд амаар єгсєн монгол хэлний шvvлгийн дvн, мєн тэрхvv тєлєєлєгч, ажилтны хяналтын дор бичгээр єгсєн монгол хэлний шалгалтын материалыг горилогчийн бичиг баримтууддаа хавсаргана.

2. Тийм улсын иргэн горилогчийн монгол угсааг тодорхойлоход эргэлзээ тєрєхvйц тохиолдол гарвал, тэрхvv тєлєєлєгч, ажилтны хяналтын дор, нvvр-гавал судлалын дvгнэлт гаргахад зориулсан фото зургийг авахуулж, горилогчийн бичиг баримтдаа хавсаргана.

13 дугаар зvйл. Горилогчийн бичиг баримтад тавигдах шаардлага

Дээрх баримтууд монгол, англи, орос хэлний нэгээр vйлдэгдэж, албан баримт бичгийн хуулбарууд нотариатаар баталгаажсан байна. Баримт єєр хэлээр vйлдэгдсэн бол нотариатаар баталгаажсан, дээрх хэлнvvдийн нэг рvv орчуулагдсан эхийг хамт хавсаргана.

14 дvгээр зvйл. Горилогчийн бичиг баримтын vндсэн дээр шийдвэр гаргах

1. Горилогчийн бичиг баримтыг Монгол Улсын дипломат тєлєєлєгч, хариуцлагатай ажилтан юм уу, УГ хvлээн авснаас хойш 3 сарын дотор уугуулшигчийн эрх хэмжээг олгох эсэх асуудлыг шийдвэрлэж, албан ёсны хариуг єгнє.

2. Албан ёсны хариуг єгєхдєє хуулийн шаардлагыг хангаж, уугуулшигч болсон хvнд уугуулшигчийн гэрчилгээг нь хамт илгээнэ. Уугуулшигч болоогvй хvнд албан ёсны хариуг горилогчийн бичиг баримтынх нь хамтаар илгээнэ.

3. Дээрх 3 сарын хугацаанд горилогчтой холбогдолтой мэдээллийг УГ хянан vзэх, тагнуулын ерєнхий газар шалгах, харъяатын асуудал хариуцсан тєв байгууллага бvртгэлжvvлэх ажлыг хийнэ.

15 дугаар зvйл. Уугуулшигчийн гэрчилгээ олгохоос татгалзах vндэслэл

Хэрэв горилогч:

1. Горилогчийн бичиг баримтаа хуулийн шаардлага хангахуйц хэмжээнд бvрдvvлж єгєєгvй;

2. Ял эдэлж байгаа, гэмт хэрэгт холбогдоод байгаа, эрvvгийн хэргээр эрэн сурвалжлагдаж буй, давтан юм уу хvнд гэмт хэргээр яллагдаж байсан;

3. Монгол Улсын vндэсний аюулгvй байдал, язгуур эрх ашгийн эсрэг vйл ажиллагаа явуулж байсан буюу явуулж байгаа бол;

4. Гоц халдварт євчин бvхий, наркологийн архаг хамааралтай, хуулийн хариуцлага хvлээж чадахгvйд хvргэсэн сэтгэл мэдрэлийн эмгэгтэй;

5. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээс албадан гаргаснаас хойш 5 жил єнгєрєєгvй;

6. Жилийн Монгол Улсын уугуулшигчийн квотоос хэтэрсэн бол энэхvv vндэслэлvvдээр Монгол Улсын уугуулшигчийн гэрчилгээ олгохоос татгалзана.

16 дугаар зvйл. Монгол Улсын уугуулшигчийн квот

1. Энэ хууль vйлчилж эхэлсэн оноос эхлэн хvлээж авах уугуулшигчийн жил бvрийн квотыг Монгол Улсын Засгийн газар (цаашид ЗГ гэх) тогтооно.

2. Квот тогтоогдсон жилдээ л хvчинтэй бєгєєд дараагийн он руу шилжихгvй.

3. Уугуулшигчид vзvvлэх тусламжийг авахаас татгалзсан уугуулшигч квотод хамрагдахгvй.

4. Угсаатны хувьд холимог уугуулшигч гэр бvлийн квот нь жилд монгол угсаатан олноор амьдардаг БНХАУ, ОХУ, БНАфгУ-аас тус бvр 100 гэр бvл, бусад улсаас нийт 100 гэр бvлээс илvvгvй байхаар тогтоогдоно.

17 дугаар зvйл. Уугуулшигчийн гэрчилгээ, уугуулшигчийн эрх хэмжээ

1. Уугуулшигчийн гэрчилгээ нь горилогч болон гэр бvлийнхнийг нь уугуулшигчийн эрх хэмжээнд хамруулсан баримт бичиг байна.

2. Уугуулшигчийн эрх хэмжээ гэдэг нь горилогч Монгол Улсын харъяат, иргэн болох, Монгол Улсад аж тєрєх, уугуулшигчид vзvvлэх тусламжийг авах эрхтэй болохыг хэлнэ.

3. Уугуулшигчийн эрх хэмжээ горилогч уугуулшигчийн журмаар Монгол Улсад ирсэн єдрєєс эхлэн vйлчлэх ба 3 жил vргэлжилнэ.

18 дугаар зvйл. Уугуулшигч Монгол Улсад ирэх, Монгол Улсын уугуулшигч болсонд тооцогдох, Монгол Улсын иргэн, харъяат болох

1. Уугуулшигчийн гэрчилгээ авсан горилогч Монгол Улсын дипломат тєлєєлєгчид хандаж, єєртєє болон гэр бvлийнхэндээ уугуулшигчийн виз авснаар Монгол Улсад нэвтрэх боломжтой болно. Монгол Улстай харилцан визгvй зорчдог улсын харъяат горилогч уугуулшигчийн гэрчилгээгээр Монгол Улсад нэвтэрнэ.

2. Уугуулшигчийн гэрчилгээ авсан горилогч уугуулшигчийн журмаар Монгол Улсад ирсэн бол тэр єдрєєсєє эхлэн уугуулшигч болсонд тооцогдоно.

3. Горилогч болон тvvний Монгол Улсын иргэн болох хvсэлтээ илэрхийлсэн эхнэр/нєхєр, насанд хvрээгvй хvvхэд нь єєр улсын иргэнчлэл, харъяатаас гарсан тохиолдолд Монгол Улсад ирсэн єдрєєсєє хойш 2 сарын дотор Монгол Улсын иргэн, харъяат болох боломжтой. Єєр улсын иргэнчлэл, харъяатаас гаралгvй Монгол Улсад ирсэн бол, гарсан єдрєєсєє хойш 2 сарын дотор Монгол Улсын иргэн, харъяат болох боломжтой. Горилогч байсан уугуулшигч Монгол Улсад ирснээсээ хойш єєр улсын иргэнчлэл, харъяатаас гарах ёстой хугацаа 1 жилээс хэтрэхгvй.

4. Уугуулшигчийн эхнэр/нєхєр монгол угсаатан бол, мєн хvvхэд Монгол Улсын харъяат болсон бол уугуулшигчийн хєнгєвчилсєн журмаар Монгол Улсын иргэн болох боломжтой. Тийм бус бол Монгол Улсын Харьяатын тухай хуулийн дагуу буюу энгийн журмаар Монгол Улсын иргэн болно.

5. Горилогч Монгол Улсад ирэхэд УГ-аас єгсєн баримтад vндэслэн, горилогч ирснээс хойш 2 сарын дотор Монголын Улсын харъяатын асуудал эрхэлсэн байгууллага Монгол Улсын иргэн болгох эсэхийг шийдвэрлэнэ.


5 дугаар бvлэг. Монгол Улсын Засгийн газраас (ЗГ) уугуулшигчид vзvvлэх тусламж

19 дvгээр зvйл. Уугуулшигчид туслах ЗГ-ын хєтєлбєр

1. Монгол Улс УГ болон ЗГ-ын бусад зохих бvтцээрээ дамжуулан уугуулшигчид эрх зvй, эд материалын болон бусад тусламжийг vзvvлнэ.

2. Монгол Улсын Засгийн газар (ЗГ) уугуулшигчид туслах vндсэн чиглэлvvдийг тодорхойлох, зохицуулах урт хугацааны хєтєлбєр боловсруулна. Уг хєтєлбєрийн vндсэн чиглэлvvд жилийн хєтєлбєрєєр хэрэгжинэ.

3. Уугуулшигчид туслах ЗГ-ын хєтєлбєрийг хэрэгжvvлэхэд шаардагдах мєнгє хєрєнгийг Улсын тєсєвт тусгайлан тусгаж байна.

4. Уугуулшигчид туслах урт хугацааны болон жилийн хєтєлбєрvvддээ ЗГ дараахь vvргvvдээ тусгана:

1/ Уугуулшигчийг Монгол Улс дахь тvр болон байнгын оршин суух газарт нь хvргэж єгсєн дунд ангиллын, агаарын бус тээврийн баримт нотолгоотой зардлыг нь нєхєн тєлнє. Агаарын бус тээврээр ирэхэд хангалттай мєнгийг олгох замаар уугуулшигчийн агаарын тээврийн зардлын хэсгийг нєхєн тєлнє.

2/ Уугуулшигчийн хувийн болон гэр бvлийн зориулалттай эд хєрєнгийг гаалийн татвар, хураамжаас чєлєєлнє.

3/ Уугуулшигчид нэг удаа (уугуулшигч гэр бvлийн гишvvн бvрд) сарын цалингийн албан ёсоор тогтоогдсон 2 доод хэмжээтэй тэнцэх мєнгє оногдохоор тусламжийг олгоно.

4/ Байнга суурьших, нутаглах газраа сонготол тvр байрших газрыг хєтєлбєрийн дагуу уугуулшигчийн саналыг харгалзан олгож, нэг удаа гэр, хашааг буцалтгvй тусламжийн журмаар єгнє. Тvр байрших газарт уугуулшигч байнга суурьших, нутаглах боломжтой. Уугуулшигчийн сонголт, хєтєлбєрийн боломжийн дагуу байнга суурьших, нутаглах газар сонгогдвол тэнд оршин суух зориулалттай газрыг олгоно.

5/ Уугуулшигч орон сууц барих болбол хєнгєлєлттэй зээллэгээр дэмжинэ.

6/ Уугуулшигч ажилгvй байх vед Монгол Улсад тогтоогдсон ажлын хєлсний доод хэмжээтэй тэнцэх тэтгэмжийг олгож байна.

7/ Тэтгэвэр авч байснаа баримт бичгээр нотолсон уугуулшигчид Монгол улсын тэтгэврийн доод хэмжээтэй тэнцэх тэтгэврийг олгож байна. Уугуулшигч буюу, уугуулшигч байсан хvн Монгол Улсад аж тєрж байхдаа тэтгэврийн насанд хvрвэл Монгол Улсын Тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуулийн дагуу тэтгэврээ тогтоолгоно, тvvний хилийн чанадад ажилласан хугацаа нь Монгол Улсад ажилласантай дvйцэгдэнэ.

8/ Уугуулшигч Монгол Улсын хуулиар тогтоогдсон бусад тэтгэмжvvдийг зохих баримт, нотолгооны vндсэн дээр авах боломжтой. Мєн Монгол Улсад тэтгэмжээ тогтоолгон авч болно.

9/ Уугуулшигчийн нийгмийн болон эрvvл мэндийн даатгалыг тєлнє.

10/ Уугуулшигчийг ажлаар хангана. Ялангуяа уул уурхайн салбарт олон ажлын байр буй болгох, бичил, бага уурхай эрхлэх тааламжтай нєхцєл бvрдvvлэх замаар ажлаар хангах явдалд онцгой анхаарна.

11/ Уугуулшигчийн урьд амьдарч байсан улсдаа авсан боловсролыг гэрчлэх баримт бичгvvдийг хvлээн зєвшєєрєх нєхцлийг бvрдvvлнэ.

12/ Уугуулшигч бизнес эрхэлж, ажлын байр буй болгох, ашигт малтмал олборлохыг болон, бизнесменvvд уугуулшигчид ажлын байр буй болгох, тэдэнд туслахыг бизнесийн хєнгєлєлттэй нєхцєлєєр дэмжинэ. Ялангуяа уугуулшигч ашигт малтмал олборлох, бичил, бага уурхай эрхлэх явдлыг онцгойлон дэмжинэ.

13/ Уугуулшигчийг сурч боловсрох нєхцлєєр хангана. Хvvхдийг нь шаардлагатай бол монгол дунд сургуульд суралцуулах vнэ тєлбєргvй бэлтгэл сургалтад хамруулна.

14/ Уугуулшигчид шаардлагатай бол дасан зохицох тусгай дамжаанд vнэ тєлбєргvй суралцах боломж олгоно. Дасан зохицох дамжаанд монгол хэл, бизнесийн, хєдєлмєрийн, эрvvл мэндийн, даатгалын зэрэг хууль тогтоомжууд, зарим байгууллагын vйл ажиллагаа зэргийг таниулах, сургах болно.

15/ Уугуулшигчийг Монгол Улс дайны байдалд байгаа бус нєхцєлд цэргийн албанаас чєлєєлнє.

16/ Уугуулшигчид vзvvлж буй тусламжийн ач холбогдлыг уугуул иргэдэд зєв зvйтэйгээр ойлгуулан сурталчилж; уугуулшигчийг тусламжид хамруулах болон бvх нийгмийн хичээл зvтгэлээр монгол угсаатан-соёлын орон зайд идээшvvлэх ажилд уугуул иргэдийг идэвхтэйгээр оролцуулах арга хэмжээг зохион байгуулж байна.


6 дугаар бvлэг. Уугуулшигчийн эрх хэмжээг хvчингvй болгох

20 дугаар зvйл. Уугуулшигчийн эрх хэмжээг хvчингvй болгох vндэслэлvvд

1. Насанд хvрсэн уугуулшигчийн гэрчилгээг хvчингvйд тооцох замаар уугуулшигчийн эрх хэмжээг хvчингvй болгох бєгєєд:

1/ Хууль бусаар уугуулшигч болсон;

2/ Горилогч асан уугуулшигч болсноосоо хойш хvндэтгэх шалтгаангvйгээр 1 жилийн дотор єєр улсын иргэнчлэлээс гараагvй;

3/ Уугуулшигч болсон хойноо Монгол улсын vндэсний аюулгvй байдал, язгуур эрх ашгийн эсрэг vйл ажиллагаа явуулах;

4/ Уугуулшигчийн гэрчилгээг авснаасаа хойш тухайн байдалд хvргэсэн хvндэтгэх шалтгааныг мэдэгдэлгvйгээр 3 жилийн дотор Монгол Улсад уугуулшигчийн журмаар ирээгvй;

5/ Уугуулшигч эрх хэмжээгээ хvчингvй болгох хvсэлт тавих;

6/ Уугуулшигч нас барах;

7/ Уугуулшигч болсноос хойш 3 жил єнгєрєх тохиолдлуудад уугуулшигчийн эрх хэмжээг хvчингvй болгоно.

2. Уугуулшигчийн эрх хэмжээг хvчингvй болгох нь бусад уугуулшигчийн эрх хэмжээнд нєлєєлєхгvй.


7 дугаар бvлэг. Монгол Улсын Уугуулшууллын Газар

21 дvгээр зvйл. Монгол Улсын Уугуулшууллын Газрыг байгуулах, тvvний эрх vvрэг

1. Уугуулшууллын хуулийг болон уугуулшигчид туслах ЗГ-ын хєтєлбєрийг хэрэгжvvлэх, биелvvлэх ажлыг гvйцэтгэх, зохион байгуулах, хянах vvрэгтэй гол байгууллага УГ-ыг ЗГ Монгол Улсын Хууль зvй, дотоод хэргийн яамны дэргэд байгуулна.

2. УГ нь vvргээ биелvvлэхэд шаардлагатай эрхvvдийг эдлэнэ.


8 дугаар бvлэг. Уугуулшууллыг дэмжих ЗГ-ын vйл ажиллагааны чиглэлvvд

22 дугаар зvйл. Уугуулшууллыг тєрийн бодлогоор дэмжих

ЗГ:

1.Уугуулшууллыг Монгол Улсын стратеги, геополитикийн тэргvvлэх чиглэл, Монгол Улсын хэтийн тєлєвд шийдвэрлэх ач холбогдолтой, улс vндэстнийг аврах vйл явц гэж vзэн дэмжинэ.

2. Хууль зvй, дотоод хэргийн яамны харъяа УГ-ыг байгуулж, vйл ажиллагааг нь тал бvрээр дэмжинэ.

3. Уугуулшигчид туслах хєтєлбєрийг боловсруулж, УГ болон бусад зохих бvтцээрээ дамжуулан хэрэгжvvлнэ.

4. Уул уурхайн салбарт уугуулшигчид зориулсан олон тооны ажлын байр буй болгох, бичил, бага уурхай эрхлэх тааламжтай нєхцєл бvрдvvлэх тал дээр онцгой анхааран ажиллана. Бусад салбарт болон эдийн засгийн чєлєєт бvсэд тэдэнд зориулсан олон тооны ажлын байр буй болгохын тєлєє чармайн ажиллана.

5. Уугуулшууллын бодлогыг хэрэгжvvлэхэд олон улсын байгууллага, гадаад улсуудын тусламжийг авах арга замыг эрэлхийлж, олж, тусламжийг vр нєлєєтэй зарцуулж байна.

6. Монгол угсаат иргэд бvхий улсуудтай хамтран ажиллаж, харилцан туслалцаж байна.

23 дугаар зvйл. Уугуулшууллыг санхvvжvvлэх

ЗГ:

1.Уугуулшууллыг санхvvжvvлэхийн тулд уул уурхайн салбараас олох орлогыг эрс нэмэгдvvлэх ажлыг зохион байгуулж, уг орлогоос уугуулшууллын бодлогыг хэрэгжvvлэхэд єргєнєєр ашиглана.

2. Гадаадаас уугуулшууллын зорилгоор зээл тусламж авч ашиглана. Монгол угсаат олон иргэдтэй улсаас тусламж авах бодлого баримтална.

3. Хандив, бусад эх vvсвэрээс бvрдэх Уугуулшууллын Санг байгуулж ажиллана.

4. Уугуулшуулалд тустай хєрєнгє оруулалтыг тал бvрээр дэмжинэ.


9 дvгээр бvлэг. Хууль хvчин тєгєлдєр болох

Энэхvv хууль нийтлэгдсэн єдрєєсєє эхлэн хvчин тєгєлдєр болно.


УИХ-ын дарга ...

Хуулийн тєслийг зохиогч Ч.Мєнхбаяр

2006.05.30

2007.02.08-нд №1 засварлалт гvйцэв.

4-р бvлгийн 11.7, 12.2, 14.1, 14.4-т 2007.10.14-нд засвар хийв.