Saturday, March 29, 2008

Хууль бус цагаачлалын эсрэг ард нийтээрээ тэмцэцгээе


"Болсон явдал", 2007 он, №18.


Бүх монгол туургатныг Монгол улсынхаа иргэн болгоно
Монгол улс үндэстний нөхцөл байдлыг сайжруулах багц санал төслийг боловсруулж, төрийн өндөрлөг, холбогдох хүмүүс, байгууллагад хүргэсэн сэтгүүлч Ч.Мөнхбаяртай ярилцлаа.

- Та уугуулшууллын тухай, элэгшүүллийн тухай гээд хоёр хуулийн төсөл санаачилсан байна. Энэ хоёр төслийн ижил төстэй болон ялгаатай тал?
- Ижил төстэй нь гэвэл аль аль төсөл нь Монгол туургатнаа Монгол улс руу татаж, ойртуулах санаа. Ялгаатай нь гэвэл уугуулшуулал нь болохоор бүх монгол туургатныг Монгол улсад төрийн дэмжлэгтэйгээр нүүлгэн ирүүлж, уугуул болгож суурьшуулна гэсэн үг. Элэгшүүлэл нь болохоор бүх монгол туургатныг Монгол улсын иргэн болгож, Монгол улс түмэнд элэгтэй болгоно гэсэн үг. Элэгшигч заавал Монгол улсад суурьших албагүй л дээ.

- Тун ер бусын санаанууд сонсогдож байна. Уугуулшуулал гэдгийг хөрш Казахстанаас өгсүүлээд хэрэгжүүлж байгаа болохоор зохих хэмжээгээр ойлгомжтой байна л даа. Харин элэгшүүлэл нь эмх замбараагүй байдлыг үүсгэх биш үү? Бас манай иргэн болохын тулд тухайн улсын иргэний эрхүүдээсээ татгалзана гэж үү?
- Эмх замбараагүй байдал үүсгэхгүйн тулд хуулийн олон зохицуулалтыг хуулиндаа оруулсан л даа. Янз бүрийн нөхцөл байдалд байгаа элэгшигчийн эрхийн зааг ялгааг нарийн гаргаж өгөхийг чармайсан.
Элэгшүүллийн хуулиндаа дан болон давхар иргэншлийн асуудлыг тусгасан. Монгол улсын иргэн болсон хүн мөн тухайн улсынхаа иргэнээс гарахгүйгээр эрхээ эдлээд сууж байж болно.

- Давхар иргэншил Монгол улсын тусгаар тогтнолд аюул занал учруулах биш үү? Хятадууд Монголын давхар иргэншлийг яаж ч ашиглаж мэднэ дээ.
- Харин тийм. Хятадын хууль бус цагаачид манай орны маш хүнд асуудал болоод байгаа. Тиймээс би төслүүддээ хууль бус цагаачдыг оруулж ирэхгүй байх тотгоруудыг суулгаж өгсөн. Янз бүрийн баримт бичиг, тодорхойлолт, монгол хэл соёлын шалгалт гээд л монгол хүнд бол давахад амархан, харь хүнд давахын аргагүй шалгууруудыг оруулсан. Хууль бус цагаачид нь хүндрэл учруулаад байгаа орны иргэдэд тэгж ингэж хандана, давхар иргэншлийн гэрээг тухайн улстай байгуулахаас түдгэлзэнэ гээд л хууль бус цагаачлалын эсрэг зүйлүүдийг хангалттай оруулсан.

- Манай иргэд наймаа энэ тэр гээд янз бүрийн шалтгаанаар Хятадын иргэн болоод эхэлбэл яах вэ?
- Түүнийг хорьсон. 1-рт, гадаадын монгол туургат иргэн манай иргэн болж болно; 2-рт, манай монгол туургат иргэн гадаадын давхар иргэншил авч болохгүй; 3-рт манай монгол биш иргэн гадаадын давхар иргэншлийг авч болно гэсэн ийм гурван үндэслэл байгаа юм.

- Их л эрсдэлтэй төсөл юм аа даа. Хужаа нарын аюул их байхад...
- Журмын нөхөд бид үндэсний үйл хэргийн төлөө тэмцэнэ, тэрэнтэйгээ адилаар хууль бус цагаачлалын эсрэг ч тэмцэнэ, Ер нь ард нийтээрээ хууль бус цагаачлалын эсрэг санаа нэгтэйгээр, гэтэлшгүй бат бөх хана хэрэм болж зогсох хэрэгтэй.
Өнөөдөр нэг сонин хандлага ажиглагдаад байх юм. Хууль бус цагаач өчнөөн түм бумаараа орж ирээд, дураараа дургиж, дунд чөмгөөрөө жиргээд, Монгол орныг эзэлж авчихаад байхад дуугаа хураагаад, хүлцээд тэвчээд, дарлуулаад доромжлуулаад өдий хүрсэн хэрнээ Монгол туургатнаа авчиръя гэхээр харин бүдүүн бүдүүн дуугараад, сөрж зогсоод байна уу, үгүй юу.
Ийм байж болохгүй ээ. Монгол туургатнаа авчраад, бүгдээрээ нийлээд хууль бус цагаачлалыг тас цохьё л доо. Магадгүй монгол туургатны асуудлаа зөв зүйтэйгээр хэрэгжүүлэхийн тулд эхлээд шударга сайн төр тогтоох шаардлага гарч мэднэ.

- Та бас геноцидийн тухай хууль санаачилсан байна. Энэ нь ямар ач тустай юм бэ?
- Түүхийн гашуун сургамжийг санаж явах нь дахин давтагдахаас нь сэргийлж, дороо суурьтай, дотроо бодолтой явахад хүргэдэг байхгүй юу. Монгол улс түмэнд ч ач холбогдолтой, даян дэлхийд ч ач холбогдолтой ийм асуудал.
Еврейн геноцид, армяны геноцид гээд л хэн бүхэн мэддэг. Гэтэл монголын геноцидыг мэдэхгүй байна. Геноцидэд хэлмэгдэгсдийн дурсгалыг хүндэтгэхгүй байна. Шударга ёсонд нийцэх үү дээ.
Зайлшгүй ийм хууль байх ёстой.

- Та дэндүү олон асуудал зэрэг дэвшүүлчих шиг болох юм. Тэгэхлээр хүмүүс хүлээж авахад хүндрэлтэй юм биш үү?
- Харин бөөнөөр нь яривал даацтай байх юм биш үү. Дахин дахин нэг юм ярьж гарч ирээд байвал хүмүүс залхах байлгүй дээ.
Би "Засгийн газрын монгол туургач буюу Панмонголист номнолын концепци", "Ашигт малтмалын тухай хуулийг автаркийн зарчмаар шинэчлэн зохиож, батлан тогтооход дуудсан уриалга", "Төрийн хас сүлдний тухай, улс үндэстэн, парламентын нэрийн тухай саналууд", "Латин үсгийн төслүүд" гээд саналуудыг бас дэвшүүлж, дээш нь өргөн барьсан.

- Монгол туургатан гэх мөртлөө латин үсэг гээд байдаг нь ямар учиртай вэ? Монгол бичгээ дэмжих хэрэгтэй ш дээ.
- Би монгол бичгийг ард түмнийхээ үнэт соёлын өв гэж үзэж хүндлэн дээдэлдэг, дэлгэрүүлэхийн төлөө байдаг. Урьд монгол бичгийг дэлгэрүүлэх ажлын алдаа дутагдлыг нь шүүмжилж байсан. Алдаа дутагдал байсан шүү дээ.
Гэхдээ латин үсэг ч зэрэгцэн оршиж болох л байхгүй юу. Ерөөсөө энэ хоёр харшлахгүй. Харин ч бие биедээ тустай. Кирилл бичиг бол сталинист геноцидийн нэг үр дүн болохоор харин байж болохгүй асуудал гэж би боддог.

- Та "Нэгдсэн Монгол" хөдөлгөөн байгууллаа, тэр нь удирдлагагүй, зохион байгуулалтгүй гээд ярьсан. Тэр ямар учиртай вэ?
- Өнөөгийн ТББ-ын тухай хууль төгс төгөлдөр биш байгаа. ТББ-ын үйл ажиллагааг чөдөрлөсөн хууль байдаг. Чөлөөтэй үйл ажиллагаа явуулъя гэвэл удирдлагагүй, зохион байгуулалтгүй байхаас өөр аргагүй байна.

Ярилцсан П.ТУЛГАА

Монголын ард түмнийг өнөөдөр ч аймаглан хөнөөсөөр байна


"Ноцтой мэдээ", 2007 он, №30 (304).


Ашигт малтмалаа зөв эзэмшвэл Кувейт Катар шиг алт мөнгөнд умбаж шумбана.
Чөлөөт сэтгүүлч Ч.Мөнхбаяр тун сонин санал санаачилгуудыг дэвшүүлээд, хэвлэлийн бага хурал хийлгэсэн. Уншигчдад сонирхолтой байх болов уу гээд, сэтгүүлчтэй уулзаж ярилцав.

— “Нэгдсэн Монгол” хөдөлгөөн үүсгэлээ гэж та зарласан. Дэндүү олон хөдөлгөөн бий болоод байгаа юм биш үү? Та бүхний үйл ажиллагааны онцлог юу вэ?
— Шаардлагатай бол хэдэн ч хөдөлгөөн байсан яах вэ. Бид Монгол улс түмний сайн сайхан, Монгол туургатны нэгдэл нягтралын төлөө тэмцэнэ. Үндэсний үзлийг тугаа болгоно. Манай үндэсний үзэлт байгууллагууд “төрөө ард түмний тэмцлээс хамгаална”, “хөрш улсуудад болж буй үйл явдал бидэнд хамаагүй” гээд байдаг болоо юу даа. Бид бол төрөө жолоог нь булаасан зүй бус этгээдүүдийн үйлдлээс хамгаална, хөрш улсуудын монгол туургатны байдалд санаа тавина.
Бас хөдөлгөөн маань албан бус, сайн дурын чанартай. Нийтлэг үндэслэлүүдийг нь дагах нь гишүүн, ноцтой зөрчих нь гишүүн биш гэж тооцогдоно. Зарим хүн “ингэхлээр дураараа дургих явдал гарна” гээд байгаа. Хууль зөрчихгүй байх нь манай нэг нийтлэг үндэслэл.

— Зохион байгуулалтгүй бол хөдөлгөөн оршиж чадна гэж үү? Хүн ер нь дагах уу даа?

— Байнгын, нэгдсэн зохион байгуулалт байхгүй ч, хэсэгчилсэн, түр зохион байгуулалт байж болно. Тэгэхлээр зохион байгуулалтаар дутагдах гачигдах явдалгүй. Ард иргэд маань зохион байгуулалт хүлээгээд суугаад байх биш, өөрсдөө санаачилж, бүтээлчээр тэмц гэж дуудсан хөдөлгөөн л дөө. “Нэгдсэн Монгол”-д хүн бүхэн гол хүн байхгүй юу. Ийм албан бус, сайн дурын хөдөлгөөнүүд байсаар ирсэн.
Суудал ойр таарсан хэсэг балиашгийг аваад үзье. Тэд уухай хашхирч, үүргээ сайн гүйцэтгэлээ. Сая нийслэлд маань болсон боксын тивийн аваргад тэглээ ш дээ. Тэдэнд байнгын удирдлага, зохион байгуулалт гэж огт байгаагүй. Юм ийм л байдаг байхгүй юу.
Хүн дагахгүй байсан ч санаа зовох юм алга. Би ганцаараа байсан ч болно. Манайд мянга мянган даган баясагчтай гэгдсэн атлаа, ганц хоёр л гишүүнтэй хөдөлгөөн зөндөө л байдаг. Үнэн шүү дээ.

— Та уугуулшууллын, элэгшүүллийн гэсэн хуулийн төслүүддээ монгол туургатныг нүүлгэж ирүүлэх, иргэн болгох санаа гаргажээ. Хэрэв бүтэж гэмээнэ, хоорондоо таарч тохирохгүй, бөөн зөрчил үүсвэл яах вэ?

— Төрийн мэргэн бодлого явуулж, монгол туургатнаа ойртуулах, нэгтгэж нягтруулах хэрэгтэй. Энэ талаар би “Засгийн газрын монгол туургач концепци”-доо дэвшүүлчихсэн.
Өвөр монголчуудад дургүй хүмүүс байдаг юм билээ. Цаадуул нь ч дарлалаас болоод сонин сонин болсон байдаг. Гэхдээ манайхан илүү сайн сайхнаараа даваад давамгайлаад байгаа юм нэг их байхгүй ш дээ. Өнөө цаг бол монголчуудын их уналтын үе юм. Нийлж нэгдээд, гүн ангалаасаа гарахаа бодох хэрэгтэй. Юун бие биенээ элэглэх шоолох манатай вэ. Өвөр монголыгоо голоод чамлаад байвал хужаа ах нартаа л бяц тэврүүлнэ дээ, өөр яахав.

— Эдгээр хуулиудыг ашиглаад харин хужаа нар цувах биш үү.

— Энэ төслүүдээс болж хужаа цувахгүй, тийм зорилго ч тавигдахгүй. Монголчуудыг авчрах хуулийг хужаа цувуулах хууль болгон завхруулах этгээдүүд, цагаачидтай л яаж тэмцэх вэ гэдгээ бид бодоод, зэхээд сууж байна. Хууль бус цагаачлалтай тэмцэж сурцгаая. Тэгвэл бүх юм болоод явчихна. Бидний энэ төслүүдийг хууль бус цагаачлалтай холбож үзээд байж болохгүй.
Одоо тэр сонин хэвлэлд, 800 мянган хужаа ороод ирчихсэн, үлээхэд нурах барилга бариад, алт олборлох нэрээр хөрс хордуулаад, ямаа үржүүлэхийг уриалж хөдөө нутгийг цөлжүүлээд, туслах малчин болж хүргэн ороод, эрчүүдийг нь нийлж балбаад, эмсийг нь нийлж самууруулаад, өөр яасан ч гэнэв, юм болоод байна гэж бичээд байна шүү дээ. Үүнтэй холбож үзвэл зохистой.
Эртүүд ТВ-ээр монгол барилгачид “Бид туршлагатай ажилчид байж, ямар ч мэргэжил дадлагагүй траншейний гуйлгачин хужаа нараас 5 дахин бага цалин авч байна. Тэр хужаа нарыг манай компани дээд зэргийн хангамж, хоол, нөхцөл, хувцас, хөдөлмөр хамгаалалтаар үнэгүй хангаж, дээрээс нь 1000 долларын цалин өгч, аль амар ажлыг хийлгэж, жаргааж байна. Бид хамаг хэцүү хүнд, муу ажлыг нь хийж, хужаа нарын боол, доог тохуу нь болж байна. Цалингийн маань хагас ажлын зардалд явчихдаг, тэгээд бас цалингаа өгөхөө ч болилоо. Харин энэ хужаа нар 1000 долларын нэгийг нь ч хэрэглэлгүй нутаг руугаа явуулж, байрны мөнгө хийж байна. Бид хаясан бээлий, хувцсыг нь өмсдөг” гээд л, бараг хаясан өвдөл цөвдлөөр нь хооллодог ухааны юм ярьж байсан. Хууль бус цагаачлалыг ийм зүйлтэй холбож үзэх хэрэгтэй.
Хууль бус цагаачид Монголыг эзэлж авчээ. Үүний эсрэг тэмцэхийг ард түмэндээ уриалцгаая.

— Геноцидийн тухай хуулийн төсөл тань их аюултай санагдаж байна…

— Аюултай биш ээ. Орос, Хятад хоёр чинь, гайтай Сталин, соёлын хувьсгалчид манай орны бүх ард иргэдийг геноцидлэсээн гээд зарлаад байдаг байхгүй юу. Тэрэн дундуур нь ороод л, монгол туургатны геноцидээ хүлээн зөвшөөрүүлчих хэрэгтэй. Одоо чинь олон түүхэн момент бүрдээд байна.

— Ийм хууль ямар ашигтай юм бэ?

— Геноцид ашигтай гэх нь хаашаа юм бэ дээ. Хэлмэгдэж хохирсон ахан дүүсийнхээ гэгээн дурсгалыг хүндэтгэх хүний ёсыг бид дагах учиртай юу, учиртай. Бас түүхэн үнэнийг мэдэж, нэгдэж нягтарч, хүчжиж явахгүй бол ингэж геноцидлүүлдэг юм байна шүү гэдгийг таньж авахад тустай. Ерөөсөө амьд явъя, алтан аяганаас ус ууя гэвэл геноцидийн аюулыг заавал мэдэж байх шаардлагатай. Мэдээгүйгээс болж, шуурганд уруудсан хонь шиг явах нь их болж байна. Одоо ч геноцид үргэлжилж байгааг анзаарахгүй, нядлуурын цаана тавьсан сүрэл рүү хурдлах нь түгээмэл ажиглагдаж байна. Ганц л жишээ хэлэхэд, монголчуудыг амьдрах аргагүй болгон хөөж тууж, хаа сайгүй л “манайхаас ажиллах хүч ав, визгүй болго” гэж хөөцөлдөж байгаа хэрнээ, хууль бус цагаачдыг мянга мянгаар нь оруулж, мянган доллараар даллаад байгааг геноцид гэхгүй, юу гэх вэ.

— Ашигт малтмалын автарки гэдэг нь юуг хэлсэн санал вэ?

— Автарки бол өөрөө бүхнийг хийх, бие даах, асуудлыг гартаа баттай атгах гэсэн утгатай эдийн засгийн нэр томъёо. Ашигт малтмал өөрөө бэлэн хөрөнгө оруулалт хэвтэж байгаа учир автарки хийх боломжийг олгодог. Монголчууд уул уурхайн боловсон хүчин, ажиллах хүч, ашигт малтмалыг барьцаалсан зээл, гаднаас хөлслөгдөх тэргүүний мэргэжилтэн, компанийг ашиглаад, өөрсдөө ашиглаад, эзэмшээд, тэр Кувейт Катар шиг алт мөнгөнд умбаж шумбах бүрэн бололцоотой. Тийм хуультай болъё гэж уриалсан.

— Төрийн хас сүлд гэдэг ойлгомжтой. Улс, үндэстэн, парламентийн нэрийн тухай саналаа танилцуулна уу?

— Улсаа Төв Монгол Ард-Улс гэж нэрлэе гэсэн л дээ. Төв Монгол гэдэг нь “бүх Монгол биш, төв хэсэг нь л ингээд улс болоод байж байгаа юм шүү, шударга ёс хаана байна вэ?” гэсэн утгыг сануулах гэсэн зорилготой юм л даа. Хүн амаар ч юм уу, ямар нэг байдлаар бүх монголчууд бүрэн нэгдтэл түр ингэе гэсэн шүү дээ. Гэтэл намайг хайран улсаа яйран болгов гэж буруутгаж байгаа. Яйран болгосон юм алга аа. Харин Ард-Улс гэдэг нь республика-г ингэж орчуулбал зохистой гэсэн юм.
Албан бичиг дээр монгол гэж бичиж болдоггүй, халх дүрвэд гэж ястнаа бүртгүүлдэг нь, бид албан ёсоор монгол, үндэстэн биш юм шиг байгаа байхгүй юу. Албан баримтад монгол гэсэн үндсээ бичиж хэвших саналыг дэвшүүлсэн юм.
Парламентийн тухайд бол Их Хуралдай гэвэл зохистой. Ер нь би moenhbayar.blogspot.com-д санал, төслүүдээ тавьж, олны хүртээл болгож байгаа. Бас төрийн өндөрлөгүүд, УИХ-ын гишүүд, нэрт зүтгэлтнүүд, ТББ-уудад өргөн барьж эхэлсээн.

— Та “Монгол Омен” роман бичсэнээ хэвлэлийн бага хурал дээр танилцуулсан. Тэр роман санал санаачлагуудтай тань холбоотой юу?

— Шууд холбоотой биш л дээ. Монгол оронд чөтгөрийн хүү ландрам мэндэлж, гай түйтгэр тарьж буйг бичсэн. Гэтэл тэр гай түйтгэр нь өнөөгийн бодит байдал байх жишээтэй. Ер нь бодит явдлуудаас сэдэвлэж бичсэн шүү дээ. Бас ард иргэдийг нөхцөл байдлыг ухамсарлаж, Монголынхоо сайн сайхны төлөө тэмцэхэд уриалсан. Тийм болохоор шууд биш ч гэсэн, холбоотой байгаа юм.

Ярилцсан Б.Ойдов

Би удирдлага, зохион байгуулалтгүй “Нэгдсэн Монгол” гэдэг хөдөлгөөн байгууллаа


"Элдэв явдал", 2007 он, №16 (036)


Бүх монгол туургатныг Монгол Улсын иргэн болгох хуулийн төсөл санаачилжээ.
Чөлөөт сэтгүүлч Ч.Мөнхбаяр “Монгол улс үндэстний нөхцөл байдлыг сайжруулах багц санал, төсөл”-өө төрийн өндөрлөгүүдэд өргөн барьжээ. Түүнтэй манай сэтгүүлч уулзан ярилцав.

— Та “Уугуулшууллын тухай”, “Элэгшүүллийн тухай” гээд хоёр хуулийн талаар хэвлэлийн бага хурал дээр ярьж байсан. Ойролцоо утга агуулгатай юм шиг санагдсан?
— Тийм ээ. Монгол туургатнаа нааш татъя гэсэн ижил санаатай, ахан дүү төслүүд юм. Уугуулшуулал нь элэг нэгтэн ахан дүүсээ Монгол Улсад нүүлгэн ирүүлж, уугуул болгоно гэсэн утгатай нэр томъёо. Репатриаци гэдгийг ингэж буулгалаа л даа. Элэгшүүлэл гэдэг нь бүх монгол туургатныг Монголын иргэн болгох зарчмыг тунхагласан. Монгол Улсад элэгтэй болгоно гэсэн үг шүү дээ. Үүнд тохирох гадаад нэр томъёог би олсонгүй. Инпатриаци гэсэн латин нэр томъёо зохиож, оноогоод байгаа.
Уугуулшуулал гэдэг нь заавал Монголд байнга оршин суухыг шаардана. Элэгшүүлэл гэдэг нь тийм шаардлага тавихгүй. Дан буюу давхар иргэншлийн зарчмаар элэгшүүлнэ.

— Энэ төслүүд хэрэгжиж гэмээнэ, хужаа нар үй түмээр орж ирээд, баллаж тавих юм биш үү?

— Хууль бус цагаачлалтай зохих тэмцлийг хийхгүй бол, энэ төслүүдээс хамаарахгүйгээр хужаа нар орж ирж л байгаа шүү дээ. 800 мянган хужаа орж ирлээ гэж ТВ-ээр ярьж байсан. Харин би бол монголчуудыгаа л оруулж ирж, хамгийн үнэт хүн-баялгаа нэмэгдүүлж, хөгжиж цэцэглэе гээд байгаа.
Хужаа цагаач орж ирнэ гээд үндэсний үзлээсээ бид ухарч болохгүй. Бид улам олон болоод, бүгдээр хамтдаа хууль бус цагаачидтай тэмцэх хэрэгтэй юм. Хэрэв цагаач орж ирнэ, тэрийг ч болохгүй, энийг ч болохгүй гээд байх юм бол бид юу ч хийж чадахгүй болно. Гол нь, хууль бус цагаачидтай хийх тэмцлийг л чангатгах хэрэгтэй байгаа юм.
Хууль, хууль бус явдал хоёрыг ялгаж салгаж үзэх хэрэгтэй. Миний төслүүд хууль бус явдлыг төрүүлэхгүй. Хууль сахиулах байгууллагуудын хариуцлагагүй ажиллагаа л хууль бус цагаачдыг гааруулаад байгаа шүү дээ.
Би төслүүддээ хууль бус цагаачдыг хязгаарлах олон шалгуур оруулсан. Баримт бичиг, монгол хэлний шалгалт, шаардлага гарвал нүүр-гавлын шинжилгээ гээд л…

— Нүүр-гавлын шинжилгээ гэдэг чинь нөгөө фашистууд хамар ам хэмждэг шиг юм болох нь уу?

— БНХАУ-д монгол хэлийг янз бүрийн хэмжээгээр сурсан хятад хүн олон байдаг. Тэд бас монгол хүн гээд баримт бичиг авчихсан байдаг. Тиймэрхүү хүний фотог урд, хажуугаас аваад, шинжиж, дүгнэлт гаргаж болно. Яс үндсийг тодорхойлоход бэрхшээлтэй нөхцөлд тэгнэ гэж би төсөлдөө заасан л даа. Гэхдээ үүнийг хэрэгжүүлэх эсэхийг бүгдээр хэлэлцээд шийднэ шүү дээ. Хууль бус цагаачдын учруулж буй бэрхшээл энэ мэт шалгуурыг хэрэглэхээс өөр аргагүйд хүргэж байна.
Хүмүүс энэ төслүүдийн талаар сонсоод, юуны өмнө хятадуудын талаар яриад эхэлдэг. Уг нь монголчуудын тухай төсөл.
Бид эх орондоо хэрэгтэй бүх л төслийг хэрэгжүүлэх ёстой. Харин хууль бус цагаачлалтай ард нийтээрээ тэмцэх учиртай. Ингэвэл бүх юм болоод явчихна даа.

— Давхар иргэншилтэй хүмүүс нийгэмд сөрөг зүйлүүдийг авчрах вий гэсэн болгоомжлол төрж байна…

— Тийм хүмүүс тагнана, хорлон сүйтгэнэ, харьд уусгана гэж үү? Энэ явдлуудыг гаргуулахгүйн тулд хуулийн байгууллагууд сайн ажиллах хэрэгтэй, ард нийтээрээ харж хянаж байх учиртай.
Миний хуулийн төслийн дагуу бол, зөвхөн монгол туургатан хүн Монголын давхар иргэншилд хамрагдаж болно, харин Монгол Улсын монголчууд харийн давхар иргэншилд хамрагдаж болохгүй. Монгол Улсын иргэд хятад цустай, гарвальтай гэдгээ нотлоод, Хятадын давхар иргэншилд хамрагдаж болох жишээтэй.
Төсөлдөө би давхар иргэншилтэй хүн Монголын төрд алба хааж, сонгуульд оролцож болохгүй гэж заасан. Мөн хууль бус цагаачид нь аюул учруулж байгаа оронтой давхар иргэншлийн тухай гэрээ байгуулахгүй гэсэн л дээ. Энэ мэтчилэн, элэгшүүллийн тухай хуулийн төслийг хортойгоор ашиглахаас сэргийлсэн зүйлүүдийг хангалттай л оруулсан даа.
Уг хуулийн зорилго нь монгол туургатныг эхлээд давхар, дараа нь дан иргэншилдээ хамруулж, аажмаар татаж авчрахад оршино.
Дээгүүр давхар иргэншлийн тухай асуудал нэлээд хэдэн жил яригдаж байгаа. Бусад улсуудтай чөлөөт давхар иргэншлийн гэрээ байгуулах юм ярьж төлөвлөөд байгаа гэсэн шүү. Дэлхийд тэр нь их түгээмэл болж байгаа л даа. Тийм гэрээ байгуулбал, Монголын бүх иргэн Хятадын, Хятадын бүх иргэн Монголын давхар иргэншилд хамрагдах нь бүрэн чөлөөтэй болно. Харьд нэгдэх хүсэлт гаргаад явж байдаг төрийн зарим түшээд тийм юм хийж дөнгөнө. Харин би түүнээс сэргийлж, давхар иргэншлийг зөв зүг рүү залуурдах төсөл хийлээ.

— Геноцидийн тухай хууль хөрш гүрнүүдийн дургүйцлийг төрүүлж болох бус уу?

— Орос сталинизмын үед, Хятад соёлын хувьсгалын үед бага ард түмнүүдийн эсрэг геноцид буюу хүй төрлөөр устгах, аймаглан устгах гэмт хэрэг үйлдэгдэж байсныг өөрсдөө хүлээн зөвшөөрсөн. Тийм атал, бид яагаад түүнийг хүлээн зөвшөөрч болохгүй байх билээ. Зовох албагүй ч, зовлон зүдгүүр нэгэнт тохиолдчихсон бол элгэн саднуудыг ойртуулдаг. Геноцид бас монгол туургатныг ойртуулна, нэгтгэж өгнө. Ер нь би Монгол Улсыг бусадтай муудалцуулах зүйл санаачлахгүй байгаа.

— Та Монгол туургатны сайд байх хэрэгтэй гэсэн. Тэр талаар ярина уу?

— Манай засгийн газар монгол туургач буюу панмонголист номнолтой болж, түүнийхээ дагуу үйл ажиллагаа явуулах учиртай юм. Монгол Улс, монгол туургатан хоёрыг салшгүйгээр авч үзэх нь манай төрийн бодлогын нэг чухал зарчим байх ёстой. Тиймээс, монгол туургатны нэгдэл нягтрал, хамтын ажиллагааг дэмжих Монгол туургатны газрыг сайд тэргүүнтэйгээр байгуулъя гэсэн л дээ. Монгол туургач номнолын тухай саналдаа энэ бүхнийг өгүүлсэн.

— Та “Нэгдсэн Монгол” хөдөлгөөнийг үүсгэн байгууллаа гэсэн мөртлөө, энэ маань удирдлагагүй, зохион байгуулалтгүй гэсэн. Ийм хөдөлгөөн байж болох уу даа?

— Энэ маань сайн дурын, албан бус хөдөлгөөн. Аливаа хөдөлгөөний удирдлагыг худалдан авч, үйл ажиллагааг нь завхруулж байгаа нөхцөлд ингэхээс өөр аргагүй мэт. Өөрчлөн байгуулалтын үед “неформалы” гэх ийм хөдөлгөөн олноор байгуулагдаж байсан. Ер нь манайхан их хувь хүнч чанартай. “Нэгдсэн Монгол” хөдөлгөөн тийм чанар дээр суурилна. Эв нэгдэлгүй юм шиг атлаа, харин ч нийтлэг үндэслэлүүд дээрээ жинхэнэ эв нэгдэлтэй байх хөдөлгөөн юм. Болохооргүй бол зохион байгуулалтад орно. Түүнийг би үгүйсгээгүй.

— Өөр саналуудаа товч танилцуулна уу?

— Төрийн хас сүлдний тухай, улс, үндэстэн, парламентийн нэрийн тухай саналууд дэвшүүлсэн. Монголчуудын язгуурын сүлд нь гагцхүү Хас учир, түүнийг төрийн сүлд, туганд залж, Монголын хийморийг бадруулбал зохино. Тодорхой төслүүд зохиосон. Бас “Ашигт малтмалын тухай хуулийг автаркийн зарчмаар шинэчлэн зохиоё” гэсэн уриалга байж байна. Автарки гэдэг нь “өөрөө бүхнийг хийхийг эрмэлзэх” гэсэн утгатай эдийн засгийн нэр томъёо. Мөн латин үсгийн төслөө өргөн барьж байгаа. Энэ асуудлыг би 1991 оноос ярьж байгаа л даа.

— Сүүлийн асуултыг өөрт тань үлдээе?

— Миний багц санал төслийн бүрэн эхтэй moenhbayar.blogspot.com хаягаар ороод танилцаж болно шүү. Бас ний нуугүй хэлэхэд, эх оронч, монгол туургач үзлийг дэлгэрүүлэхэд санхүүгийн тусламж хэрэгтэй байна. Зөвхөн дээрх багц санал, төсөл гэлтгүй, Монголын сайн сайхны төлөө их л зүйл хиймээр байна. Тиймээс хандивын дансаа дурдчихъя: “Монгол шуудан” банк, 11-р салбар, 1155018797.

Ярилцсан Ц.Батбаатар

Хятад төрхийг хазар цусаар засах хэрэгтэй


"Хүмүүсийн зиндаа", 2008 оны 3-р сар, №1.


Чөлөөт сэтгүүлч Ч.Мөнхбаяр 7 санал санаачилгаа төрийн өндөрлөгүүдэд өргөн барьж, бас “Нэгдсэн Монгол” хөдөлгөөн үүсгэн байгуулснаа зарлажээ. Манай сурвалжлагч уулзаж ярилцлаа.

— Таны “Уугуулшууллын тухай”, “Элэгшүүллийн тухай” гэсэн хуулийн төслүүдийг Монгол улсад монгол туургатныг нүүлгэж авчрах төсөл юм байна гэж ойлголоо. Бодит амьдрал дээр хэрэгжих магадлал нь хэр байна вэ?
— Хуулиа хэлэлцээд баталчих л юм бол хэрэгжинэ шүү дээ. Өвөр монголчууд цөл рүү шахагдаад, гишгэх газаргүй шахуу болж хэцүүхэн л байгаа. Тэд лав дуртай ирнэ. Энэ хууль хэрэгжвэл, Хятад улс тал бүрээр туслах байх шүү. Бүх ойрдуудыг нутагтаа цуглуулна гэсэн Илюмжиновт их л тусалж байгаа сурагтай. Автомашины үйлдвэр байгуулж, нүүж очигсдыг ажиллуул гэж зээл хүртэл өгсөн байлээ шүү дээ.
Манайх бол ашигт малтмалын салбартаа, тэгээд бас барилга гээд л ажиллах хүч шаардлагатай янз бүрийн салбарууддаа өвөр монголчуудыг ажиллуулах хэрэгтэй. Ашигт малтмалаа зөв зүйтэй эзэмшиж олсон орлогоосоо энэ бодлогыг хэрэгжүүлэхэд зарцуулбал зохино.

— Монгол туургатан бус, харийн элдэв этгээдүүд орж ирээд эзлээд авчихвал яана?

— Хэрвээ хууль бус цагаачтай тэмцэхгүй л бол энэ төсөлтэй төсөлгүй тэд орж ирнэ, суурьшина, иргэний үнэмлэхтэй ч болцгооно. Би энэ хуулиндаа хууль бус цагаачлалыг эсэргүүцсэн олон заалтыг оруулсан.
Казахстан улс Хятадаас хасгуудаа авч байгаа, харин хууль бус цагаачдыг оруулахгүй байгаа. Халимаг ч гэсэн хужаа нарыг оруулахгүй байгаа. Тэднээс дутах юу байх вэ. Монголчууд бид элгэн саднаа оруулъя, хууль зөрчигч цагаачдыг гаргая, тэгээд л болоо шүү дээ.

— Орос улс буриад, халимаг, тува нарыг монгол биш гэж үздэг. Тэгэхээр тэднийг оруулж ирэх нь бүтэхгүй нь ээ?

— Төсөлдөө монгол хэлээр бол монгол туургатан, монгол угсаатан гэж томъёолох, орос хэлээр бол монгольские народы гэж томъёолох хэрэгтэй байхгүй юу. Тэгэхлээр буриад, халимаг багтаад явчихна. Тувагийн үгийн сангийн 70% нь монгол байдаг. Бас монгольские народы гэдэгт багтаах бололцоотой. Соёл, ухамсар нь ч түрэг рүү гэхээсээ илүү наашаагаа байдаг. Төрийн нарийн бодлого явуулах хэрэгтэй.

— Хазарууд бидэнтэй хаа хамаагүй биш үү?

— Тэд чинь персүүдийг үзэхээр бид перс гээд, монголчуудыг үзэхээр бид монгол гээд байдаг, хоёрдмол хүмүүс гэнэ билээ. Гэхдээ Иран тэднийг нэг их тоодоггүй. Монголчууд бидэнд шанс гарч ирж байгаа байхгүй юу.
Өвөр монголчуудаар дамжаад хятад төрх орж ирнэ. Зохих хэмжээгээр орж ирэх нь гарцаагүй. Хазар цусаар хятад төрхийг засаж, хятад төрхөөс холдох ач холбогдол байгаа байхгүй юу.
Улс төрийн шаардлагаар иймэрхүү алхам хийх нь байдаг. Хазарууд монгол гэдэг нь батлагдахгүй байж болно. Гэхдээ монгол гээд татах шаардлага байгаа юм. Израиль улс еврей биш гэдгийг нь мэдсээр байж, еврей гэж гүрийгээд, Этиопоос жүүд шашинт фалаш гээч хар арьст ястныг татаж авч байсан. Өлсгөлөнд нэрвэгдсэн Этиопоос өндөр хөгжилтэй оронд очсон тэд еврейчүүдээс ч илүүгээр Израильд үнэнч иргэд болсон гэнэ билээ.
Манайхан социализмын үед Афганистанд тусалдаг байсан. Тэгэхэд хазарууд бидний элгэн садан монголчууд чинь сүрхий өндөр хөгжилтэй улс байдаг юм байна шүү гээд ойлгоодохсон байгаа юм. Талибанууд хазаруудыг монгол царай, яс үндсээр нь гадуурхаад, алж хядаад, их зовоосон. Энэ хэцүү бэрх үед нь туслаагүй гэж монголчуудад их гомддог юм гэсэн. Тэд чинь өөрсдийгөө бас перс гэдэг ч гэлээ, персүүд нь монгол царайтай гээд тоодоггүй байхгүй юу. Персүүд чинь Чингисийн байлдан дагуулал, монголчууд ингэсэн тэгсэн гээд л гоморхоод байдаг улс. Эгзгийг нь тааруулаад хазаруудыг татах л хэрэгтэй.

— “Нэгдсэн Монгол” хөдөлгөөний зорилго, удирдлагыг танилцуулна уу?

— “Нэгдсэн Монгол” хөдөлгөөний зорилго бол панмонголизм, эрүүл нийгэм хоёр гээд л ойлгочих. Харин удирдлага, зохион байгуулалт байхгүй. Нийтлэг үндэслэлдээ л захирагдаад явах, албан бус, сайн дурын хөдөлгөөн. Ийм хөдөлгөөн ард олныг улс үндэстнийхээ төлөө тэмцэх идэвх санаачлагатай, бие даасан чанартай болгох болов уу гэж санаад байгаа юм.

— Энэ чинь анархи байдалд хүргэх юм биш үү?

— Манайхан анархи гэдгийг буруугаар ойлгоод байгаа болохоос, тийм муу зүйл биш шүү дээ. Анархи бол тэмцлийн уран бүтээлч чанар гэх юм уу даа. Энэ нь олныг шударга тэмцэлд урин дуудах сайн талтай.
Юу ч гэсэн ажна, харна. Шаардлага гарвал зохион байгуулалтад орно. Ийм юм байж болно гэдгийг нийтлэг үндэслэлүүдэд оруулж өгсөн.

— Өөр ямар санал санаачлагыг өргөн барьж байгаа вэ?

— Геноцидийн хуулийн төсөл гэж байгаа. Монгол чинь еврей, армянтай зэрэгцээд хамгийн их аймаглан устгуулж байсан ард түмэн шүү дээ. Үүнийг хүлээн зөвшөөрч, түүхэн сургамжийг өөрснөө ч авч, дэлхийд ч өгч, далимаар нь үүнийг тойруулаад монгол туургатнаа нягтруулаад авах хэрэгтэй.
Засгийн газрын монгол туургач номнолын концепцийг санаачилсан. Монгол улс, монгол туургатан хоёр салшгүй хамт байх учиртай тул ийм номнол байх хэрэгтэй.
Ашигт малтмалаа өөрсдөө бие дааж ашиглах тухай хууль, төрийн хас сүлд, латин үсгийн төсөл гээд л бас дэвшүүлсэн дээ. Тэр бүхнийг бүрэн эхээр нь moenhbayar.blogspot.com-д үзэж болно шүү.

— Сонирхолтой ярилцлага өгсөнд баярлалаа.


Ярилцсан Г.Шинэсгүль