Sunday, June 28, 2009

Аборт гэж амьд ургийг хэсэг хэсгээр тасчин тарчилгахыг хэлнэ


Хорт бодлоготон Монголд абортыг чөлөөтэй болгосноор 600 мянган монгол үрсийг тамлан хяджээ


МУИС-д хамт сурч байсан ангийн анд С.Юричевагийн бүтээсэн “Бүхий сэтгэлээсээн хайрлана /Я всей душой тебя люблю/” хэмээх баримтат киног үзээд нэн цочирдсон билээ. Аборт /уг нь хиймэл аборт гэж хэлэх учиртай, гэхдээ тэр чухал биш/ гэж арай ч тийм аймшигтай хэрцгий зүйл гэж санадаггүй байлаа.
Түүнээс хойш абортын асуудлыг эргэцүүлэн явах болов. Өнөөдөр дэлхий даяар абортыг жигшүүрт аллага хэмээн үзэх нь жишиг болоод байна.
Яагаад тэр вэ? Яагаад гэвэл аллага мөн болохоор л тэр. Монголчууд маань үр бүрэлдсэнийг хүн бүрэлдлээ гэж үздэг мэргэн ухаантай байж. Тиймээс ч эхийн хэвлийд байснаа насандаа нэмэн тоолдог уламжлалтай.
Сүүлийн үеийн анагаах ухаан хэвэл дэх ураг нь хэвшмэл ойлголтоос илүү мэдрэмжтэй, тусгахуйтай, хариу үйлдэлтэй болохыг тогтоогоод буй. Шинэ технологийн дагуу хэвэлд буй ургийн зургийг авахад ямар нэг зүйлд баясан инээж байв!
Гэтэл аборт гэдэг маань юу билээ. Тусгай тасдагчаар ургийг хэсэг хэсгээр нь тасчин гаргахыг л хэлнэ. Тасарсан хэсгүүдийг эвлүүлэн үзэж, “бүрэн гаргаж уу, үгүй юу ” гэдгийг бүртгэж байгаад л, тасдаад л байна, тасдаад л байна. Цаана нь хамгийн эмзэг үедээ байгаа, хамгийн нялх хүмүүн тарчлан зовж байдаг ажгуу.
Нялх үрийг ийн, хар дарсан зүүдэнд ч оромгүйгээр тамлан тарчилгах нь өөр ямар ч хэрцгий явдалтай зүйрлэмгүй аюумшигтай.
Нэгэнтээ амаржих цаг болоогүй тул яс үл сална, багтаж үл гарна.Чингээд л ийнхүү тасчин цувуулдаг ажгуу.
Эмийн арга буй гэдэг. Тэр нь эхийн эрүүл мэндэд эрсдэл учруулдаг тул энгийн тасчилтыг л сонгодог байна.
“Би хүүхэд гаргамааргүй байна аа” гэсэн яльгүй тунирхал бяцхан хүмүүнийг мөчилж алахад хүргэх нь олонтаа.
Нөгөө шинэ технологиор абортын явцын зургийг авсныг С.Юричевагийн кинонд үзэв. Тарчлан зовж, уйлж орилж, багажаас бачимдан зугтавч яаж ч чадалгүй мөчөө тасдуулж байгаа тийм л бяцхан үр харагдсан даа.



“Хоёр жаахан залуу хөтлөлцөн, подваль дахь хувийн эмнэлэг рүү инээлдэж ороод л, үр хөндүүлчихээд, тэр дороо бөөн баяр болоод хөтлөлцөөд гараад ирж байна. Төр үүнд ямар ч хяналт тавьдаггүй. Бүр татварын хяналт ч байхгүй. Монголд хамгийн чөлөөтэй байгаа юм бол аборт!” гэж Болдсайхан эмч халаглан бичжээ.
БНМАУ хүн амаа өсгөх бодлого баримталдаг асан тул абортыг хориглодог байж. Эхийн амь насанд аюултай нөхцөлд л зөвшөөрдөг байжээ. Аборт гээч юм угаасаа монголчуудын дунд байгаагүй учир болоод л байж.
“Монголчуудын эсрэг маш хорт бодлого явагдаж буйн нэг салаа мөчир нь абортыг чөлөөтэй болгосон явдал, үүнд нэгэн тодорхой этгээд юуны өмнө буруутай” гээд л үндэсний үзэлтнүүд мөн ч их ярьж бичсэн.
Болдсайхан эмчийн тооцоолсноор абортыг чөлөөтэй болгосноос хойшхи 20 жилд 600 мянган монгол үр алагдаж дээ. 600 мянга. Ойрд түмнийг манжууд хядахад өдий тооны хүмүүс алагдсан нь хүн төрөлхтний түүхийг цочирдуулсан баримт билээ.
Гэтэл өнөө цагт хорт бодлоготнууд, мунхаг эмс эрс, нүд улаан, мөнгө цагаан болсон эрлэгийн элч нар нийлээд тэр аймшигт хядлагыг давтжээ. Абортын геноцид гэж явагджээ!
Энэ бол хүн төрөлхтний эсрэг гэмт хэрэг. Монголд хүн төрөлхтний эсрэг маш олон гэмт хэрэг үйлдэгдэж байна. Үүнийг монголчууд бид таслан зогсоох ёстой!
Өнөөдөр дэлхий дээр:
1-рт, абортыг яасан ч зөвшөөрдөггүй лал шашинт зарим улс;
2-рт, зөвхөн эхийн амь насанд аюултай бол зөвшөөрдөг лал, католик шашинт голдуу нэлээд улс;
3-рт, бас ургийн ноцтой гажиг, хүчиндэлт зэрэг тохиолдолд абортыг зөвшөөрдөг бүр олон тооны улс;
4-рт, бас үр хүүхдээ тэжээж чадахгүй нэн ядуу бол зөвшөөрдөг нэлээд олон буурай хөгжилтэй улс;
5-рт, абортыг чөлөөтэй болгосон арван хэдхэн улс;
6-рт, абортыг ямар ч хязгаарлалтгүй болгосон ганцхан Монгол улс байна.
Энэхүү арван хэдэн улсыг абортыг эсэргүүцэгчид, энэрэнгүй үзэлтнүүд, хүний эрхийг хамгаалагчид жигшин зэвүүцэж байна.
Ёс суртахууны уналтад орсон, Зөвлөлтийн болон соцлагерийн бүрэлдэхүүнд байсан хэдэн улс, хүн ам, суурьшлын нягтшил нь хэтэрсэн хэдэн улс абортыг чөлөөтэй байлгадаг аж. Коммунист дэглэмтэй байсан улсуудад нь чөлөөт абортын эсрэг хөдөлгөөн хүчтэй өрнөж, гутамшигт эрх чөлөөнөөс татгалзагч орнуудын тоо нэмэгдсээр.
Басхүү абортыг чөлөөтэй зөвшөөрсөн гэх эдгээр оронд аборт хийлгэх нь тийм ч их чөлөөтэй биш гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. ОХУ-д гэхэд л 9 тохиолдолд абортыг зөвшөөрсөн байдаг.
Гагцхүү Монгол улсад л бүх тохиолдолд зөвшөөрөгдсөн байна!
Чөлөөт аборттой дээрх улсуудыг нэгтгэх нэг шинж гэвэл, тэдгээр нь хүн амаа өсгөх сонирхолгүй юм уу, бууруулах сонирхолтой байгаа юм. Газар нутаг, байгалийн баялгийн хувьд хязгаарлагдмал, хүн ам хангалттай улсууд хүн амаа өсгөх сонирхолгүй байх нь түгээмэл.
Гэтэл Монгол улс абортын байдлаараа чөлөөт аборттой гэгдэх дээрх улсуудын дэргэд ямар ч утга учиргүй харагдаж байна. Газар нутаг уудам, байгалийн баялаг бараг хязгааргүй; зуу зуун сая хүн амтай улсуудын дунд орших хэрнээ хүн ам цөөн. Ёс суртахууны уналтад орсон учраас аборт чөлөөтэй байх шаардлагатай, геноцид хийгдэж болно гэх үү?
Солиотой бодлого, шийдвэрийн талаар ярихаар өөрийн эрхгүй солиотой үг өгүүлбэр биччих гээд байх юм даа. Тэгж ярихгүй ээ, хө.
Эрүүл ухаан л хэрэгтэй. Абортын геноцидийг таслан зогсоохын тулд, абортыг хориглосон хуультай болъё. Шууд эхэлцгээе!

Монгол Улсын Хууль
Үр хөндөлтийг хориглох тухай
(төсөл)

Нэгдүгээр бүлэг
Нийтлиг үндэслэл

1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт
1.1. Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсад үр хөндөлтийг хориглохтой холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

2 дугаар зүйл. Үр хөндөлтийг хориглох тухай хууль тогтоомж
2.1. Үр хөндөлтийг хориглох тухай хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, энэ хууль, Эрүүл мэндийн тухай хууль, Эрүүгийн хууль болон, хууль тогтоомжийн холбогдох бусад актаас бүрдэнэ.

Хоёрдугаар бүлэг
Үр хөндөлтийг хориглох болон зөвшөөрөх

3 дугаар зүйл. Үр хөндөлтийг хориглох
3.1. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үр хөндөлтийг энэ хуулийн 4 дүгээр зүйлд зааснаас бусад тохиолдолд хориглоно.

4 дүгээр зүйл. Үр хөндөлтийг зөвшөөрөх
4.1. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үр хөндөлтийг дараахь тохиолдлуудад зөвшөөрнө:
1) эхийн эрүүл мэндэд төрөлт аюул учруулах;
2) ураг эмчилгээгүй хүнд эмгэгтэй байх.

Гуравдугаар бүлэг
Хууль бусаар үр хөндсөн болон, Монгол Улсад үр болгосон хөндөлтийг чөлөөтэй болгосон гэмт хэрэгт оногдуулах шийтгэл

5 дугаар зүйл. Хууль бусаар үр хөндсөн гэмт хэрэгт
оногдуулах шийтгэл

5.1. Энэ хууль хүчин төгөлдөр болсноос хойш, тус хуулийн 4-р зүйлд зааснаас бусад тохиолдолд үр хөндсөн үйлдлийг бага насны хүүхдийн амь насыг онц хэрцгийгээр, бүлэглэн хөнөөсөн гэж зүйлчилж; үр хөндөх үйлчилгээ үзүүлсэн этгээдийг шунахайн сэдлээр бүлэглэсэн гэмт хэрэгт оролцсон гэж зүйлчилж Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн дагуу шийтгэнэ.

6 дугаар зүйл. Монгол Улсад үр хөндөлтийг чөлөөтэй болгосон гэмт хэрэгт оногдуулах шийтгэл
6.1. Дээрх үйлдлийг хүн амын аймаглан устгасан гэмт хэрэг гэж зүйлчилж, Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн дагуу шийтгэнэ.

Монгол Улсын Их Хурлын дарга С.Дэмбэрэл

Ийм хуулийн төсөл байж болох уу? Арай хатуудчихав уу? Тасдагчаас бачимдан зугтаж байсан бяцхан үрийн царайг санаад л зохиочихлоо. Уншигч олон минь санал бодлоо нэмэрлээрэй.
Ч.Мөнхбаяр
MMIX.VI.XVI

P.S. С.Юричевагийн бүтээсэн киноны нэрийн учир гэвэл, төгсгөлд нь, хэвэлд буй бяцхан үр эхдээ эрхлэн үгүүлснийг шадалсан “Бүхий сэтгэлээрээн хайрлана” гэсэн нэртэй шүлгийг жаахан охин, хөвүүн хоёроор уншуулсан байж билээ.

"Захчины хэрэг" Монгол орныг доргиолоо!


Монголчуудыгаа угсаатны шинжээр ялгаварлан гадуурхахын эсрэг тэмцэцгээе


“Захчины хэрэг” халуухан 5-р сард Монгол орныг доргиосон билээ. Ц.Элбэгдорж бол захчин , дээрээс нь бас өвөө нь Шинжаанаас ирсэн хэмээн буруутгаж, яллаж давшилж байсан тэнэг мунхаг пиарчид харин ч ард түмний зэвүүцлийг төрүүлж, нэр дэвшигчээ ялагдахад хүргэсэн билээ.
Яс үндсийн сэдвээр дайрч давшлах нь аажимдаа холокост, геноцид, нацизмд хүргэдэг, угтал ялт хэрэг нь атал, Монголд өөдгүй этгээдүүд эл хэргийг чөлөөтэй үйлдэж, бүр ашиг хонжооны хэрэгсэл, бизнесээ болгосон нь харуусалтай.
Ийм явдал дахин давтагдах ёсгүй. Яс үндсээр ялгаварлан гадуурхах /этник дискриминаци/ явдалд үгүй гэж хэлцгээе! Энэ ялт хэргийг өнөөдөр дарж авахгүй бол маргааш ямар ч өргөн хэмжээний аймшиг, эмгэнэлийг Монгол улс түмэнд нүүрлүүлж болно.
Гэмтнүүдийг гэсгээн цээрлүүлье. Юуны өмнө “Захчины хэрэг”-ээс эхлүүлье.
Миний бие бүх монгол туургатныг нүүлгэн ирүүлж уугуулшуулах хуулийн төслийг санаачилсан. Өнөөдөр Монголд яс үндсээр ялгаварлан гадуурхах үзэгдэл хавтгайрч, олон ухвар мөчид хүмүүс төрийн бодлогын үрээр мунхарч гүйцээд байхад уугуулшууллын үзэл санаа төдийлөн амжилт олохгүй байх нь аргагүй юм.
Монголын иргэний яс үндэс юуны өмнө, Монгол улс түмэнд ач тустай юу бүтээснээр нь тодрох учиртай. Тодрох учиртай гэснээс бус , тодорхойлогдох учиртай гээгүй шүү. Баримт бичиг, иргэний угсаатны ухамсар бол гол тодорхойлогчид юм.
Хэрэв яс үндсээр ялгаварлан гадуурхах үзэл гаргаж, Монголчуудыг салган бутаргах оролдлого хийж , улс түмний эв нэгдэл , тогтвортой байдал, тусгаар тогтнол, ирээдүйн эсрэг үйл ажиллагаа явуулж байгаа бол, тэр этгээд монгол хүн биш ээ. Аливаа гэм хэрэгтэн яс үндэсгүй байдаг.
Яс үндсээр ялгаварлан гадуурхахын эсрэг шийдвэртэй тэмцэцгээе. Ахуйн хүрээнд, олон нийтийн газар, сонин хэвлэлд, сонгуулийн үеэр гэсэн үе шаттайгаар хэргийг хүндрүүлэн авч үздэг болъё. Хэн ч ахин монголчуудыгаа ялгаварлан гадуурхаж , элдэв солиотой үг хэлэх гээд ам ангайж зүрхлэхгүй болтол хашраагаад өгье. “Захчины хэрэг” зүгээр өнгөрөх ёсгүй. Энэ мэт бүх хэргүүд…
Миний бие үндэсний үзэлтэн, эх оронч, панмонголист, монголчуудыгаа угсаатны шинжээр ялгаварлан гадуурхахын эсрэг тэмцэгчийн хувьд нэгэн тогтоолын төслийг санаачлав. Уншигч та болгооно уу.

Монгол Улсын Засгийн Газрын Тогтоол
(төсөл)
Огноо... Улаанбаатар Дугаар...

Яс үндсээр ялгаварлан гадуурхахын эсрэг тэмцлийг
чангатгах тухай


Монгол Улсын иргэн бүр, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 2-р бүлгийн 14.2-р зүйл, Монгол Улсын зохих хууль эрхзүйн актууд болон, Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалын дагуу яс үндсээр ялгаварлан гадуурхах явдлаас хамгаалагдах бүрэн эрх, баталгаагаар хангагдсан байдаг билээ. Яс үндсээс хамааралгүйгээр Монгол Улсын бүх иргэн тэгш эрхтэй байх нь Монголын ардчиллын, хууль-эрхзүйн эрхэм нандин нэгэн зарчим юм.
Гэтэл сүүлийн үед иргэдийг харь гаралтай хэмээн дайрч давшлах, ялгаварлан гадуурхах, янз бүрийн байдлаар эрхэнд нь халдах үзэгдэл газар авч, энгийн үзэгдэл боллоо. Яс үндсээр ялгаварлан гадуурхах нь Монголын эв нэгдэл, тогтвортой байдал, тусгаар тогтнолд харшилсан гэмт хэрэг мөн.
Бүрэлдсэн сөрөг нөхцөл байдалд үндэслэн, Монгол Улсын Засгийн Газраас тогтоох нь:
1. Яс үндсээр ялгаварлан гадуурхахыг хориглосон хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг онцгойлон сайжруулсугай.
2. Тус хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг тусгайлан хянаж шалгах бүтцийг байгуулж, үйл ажиллагааг нь тогтмолжуулсугай.
3. Яс үндсээр ялгаварлан гадуурхсан гэмт хэргүүдийг илрүүлэх явцыг эрчимжүүлсүгэй.
4. Яс үндсээр ялгаварлан гадуурхах гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд, сурталчилгааны кампанит ажлыг өрнүүлж, иргэдэд ойлгуулан таниулсугай.
5. Дээрх арга хэмжээнүүдийг зохион байгуулж, амжилттай хэрэгжүүлэхийг Монгол Улсын Хууль Зүй, Дотоод Хэргийн сайд Ц.Нямдоржид даалгасугай.

Монгол Улсын Ерөнхий Сайд С.Баяр
Төслийн зохиогч Ч.Мөнхбаяр
2009.06.14

Уран зохиолын “Олимпийн аварга” төрүүлцгээе


Бид өөрсөддөө ямар үнэлэлт дүгнэлт өгөхөөс эс хамааран, орчин үеийн Монголын уран зохиол дэлхийн төвшинд хүрээгүй байгаа нь гашуун үнэн билээ. Олон зууны тэртээх өвөг дээдсийн маань туурвисан “Монголын нууц товчоо”-г хилийн чанадад үнэт дурсгал хэмээн зарим хэмжээгээр мэдэж буй ч, бусдыг огт үл мэдэх нь баримт мөн. Янз бүрийн хэлээр орчуулж, түгээж, сурталчлаад байхад л тэр шүү дээ.
Монгол хүн олимпийн алтан медаль хүртэж, монгол хүн дэлхийн төвшинд байж чадахыг нотоллоо. Гэхдээ гагцхүү бие бялдраараа гэж үү?
Тийм биш ээ. Миний бие Монголын орчин үеийн уран зохиолтой зохих хэмжээгээр танилцсаны хувьд, манай туурвилчдад дэлхийн төвшинд хүрч болох шинж тэмдгүүд ажиглагддагийг мэднэ.
Гэвч Монголын нийгмийн хүнд хэцүү нөхцөл байдал зохиолчдод маань хийх ёстой үндсэн ажлаа хийх боломжийг олгодоггүй. Амьдралын түмэн бэрхшээлд нухлуулахын завсар чөлөөгөөр яаран сандран бичсэн зүйл, бүхий таатай нөхцөл байдлаар хангагдсан гадаадын баян зохиолчдын туурвилтай яахан өрсөлдөж чадах билээ. Дээрээс нь, бүтээлээ нийтлүүлэх, суртачлах, борлуулах, орчуулах нөхцөл нэн хүнд гэдгийг санагтун.
Ийм байхад яаж Монголын уран зохиол дэлхийн төвшинд хүрэх билээ?
“Дэлхийн төвшинд хүрч яах юм?” гэсэн асуулт тавигдаж магад. Хэрэв Монголын уран зохиол дэлхийн төвшинд хүрэхгүй бол, Монголын бие бялдраас өөр юу ч дэлхийн төвшинд хүрэхгүй, бие бялдар ч мөн хүрэхээ байна гээд л хэлчихье.Монгол улс үндэстэн сөнөнө өө гэсэн үг. Нэмж нуршаад хэрэггүй биз ээ.
Хэрэв, Монголын уран зохиол дэлхийн төвшинд хүрвэл монгол хүн бүрийн цээжинд цог гэрэлтэж, оюун ухаан дэвжин бадарч, улс үндэстэн сэргэн мандана аа. Энэ бол үнэн. Уран зохиолын хүч агуу.
Тиймээс “Уран зохиолын Олимп” хэмээх төслийг хэрэгжүүлье гэсэн саналыг миний бие дэвшүүлж яваа билээ. 2009.06.06-ны “Монголын зохиолчдод хандсан 12 зүйлт уриалга”-даа ч мэдэгдэж, МЗЭ-ийн их хурлын зарим төлөөлөгчдөд танилцуулсан.
Дэлхийн төвшинд хүрэх гэж авъяас оюунаа шавхан дайчилж бүтээсэн, уран бүтээлийн урьд өмнө байгаагүй өндөр шатанд гарч байж чармайн туурвисан шинэ зохиол бүтээлээс бүрдсэн “Уран зохиолын Олимп” хэмээх 81 ботийг ард түмэндээ өргөн барих нь эл төслийн эхний зорилго юм.
81 боть бүтээлээс хамгийн шилдгүүдийг өндөр чанартайгаар орчуулгаж, гадаадын томоохон хэвлэлийн газруудтай гэрээ байгуулан түгээлгэж, дэлхийд нэр алдрыг нь жинхэнэ ёсоор цуурайтуулан, олон улсын бестселлер, хүндэт шагналуудын эзэн болгон мандуулах, өөрөөр хэлбэл “олимпийн аваргыг “зохиолчид дундаасаа төрүүлэх нь гол зорилго.
Олимп гэдэг бол зөвхөн спортын наадам бус, шилжсэн утгаараа оргил гэх санаа билээ. Улс түмэн маань олимп гэх үгэнд онцгой мэдрэмжтэй болсны тул, оргил гэхийг ийнхүү олимп гэж хэллээ.
81 ботийг бүтээхийн тулд юуны өмнө төр маань онцгой анхаарах учиртай гэж бодогдоно. Монголын соёлын хөгжил дэвшил бол төрийн үйл хэрэг мөн билээ.
Төр хэмээх хүчирхэг өндөрлөгийг онцлон ярьсны учир гэвэл, төсөлд маань хэдэн тэрбум төгрөг шаардагдана. Хамгийн хүчтэй спонсор болох төр маань энэ мөнгийг хандивлаж чадна.
“Хэдэн тэрбумын хэрэг юусан билээ?” гэж хэн нэгэн гайхаж магад. Нэг шилдэг ботийн төлөө ядаж 10 сая төгрөгийн шагнал өгөхгүй бол, яаж бусад асуудлыг умартан байж, шилдэг бүтээл туурвихсан билээ.
81 боть номын дэлгүүрт очих хүртэл зохиогчоос гадна өөр олон ажил үүрэгтний хөдөлмөр, зохиогчийн шагналаас гадна төрөл бүрийн зардал шаардагдана.
Шилдэг бүтээлүүдийг адил төвшинд орчуулгах, гадаадад сурталчлах, түгээхэд их хэмжээний мөнгө шаардагдана. Энэ бүхнийг багцаалаад үзэхэд л тэрбум тэрбумаар хэмжигдэж байгаа юм.
Мөнгө байлаа гээд бүх зүйл бүтчихгүй. Зохион байгуулалтын өндөр төвшин хэрэгтэй. Энэ төслийн бүх зүйл дэлхийн төвшинд байх шаардлагатай.
Төсөлд оролцогсод бүгдээр дэлхийн жишгээр үнэнч шударга байх ёстой. Тийм байж эс чадваас, дэлхийн жишгээр шийтгэл хүлээнэ.
81 ботийг бүтээх 81 зохиолчийг тендерээр шалгаруулна. Ямар зохиолыг яаж бичиж байж дэлхийн төвшинд хүрэх вэ гэдгээ зохиолч тендерийн материалдаа тодорхой бичсэн байх шаардлагатай.
Чингээд төсөлтэй гэрээ байгуулж ажлынхаа явцаас хамааран, үечлэн шагналаа авч байх болно. Хариуцлага алдвал, мэдээж, төслийн мөнгийг хууль ёсоор эргүүлж төлнө.
Энэ мэтчилэн яриад байвал яриад л байх. Төсөл бүхлээрээ тархинд минь эргэлдэж байна. Төсөлд ажилтны болон, гэрээт зохиолчийн үүргээр оролцохыг хүсч байна. Санаачилсны тул, надад ямар нэг давуу эрх олгогдож болох мэт. Төслийн ямар ч ажлыг хийхэд бэлэн, ямар ч жанраар бичиж чадна.
Зохиолч бүтээлчдээ санал бодлоо хуваалцахыг, саналыг минь дэмжихийг хүсч байна.

МЗЭ-ийн гишүүн Ч. Мөнхбаяр

MMIX.VI.XV

Монгол улсын Ерөнхий сайд С.Баярт илгээх ил захидал


Эх нутгийнхаа 43 хувийг чөлөөлье хэмээсэн 43 тэзис

(Дөрөвдүгээр хэсэг)

Ашигт малтмалаа аврах тэмцэлд төр түмнээ дуудсан уриалга

Монгол улс үндэстэн сөнөж мөхөхдөө тулаад байна. Неоколоничлол, геноцидийн /хүйтөрөлгүйтэл/ хорт бодлого олон жилийн турш хэрэгжиж ирсэн нь Их Нуралтад хүргэжээ. Энэ нөхцөл байдлаас юу аврах вэ? Гагцхүү, ашигт малтмалын асуудлын зөв шийдэгдэл буюу, дангааршлын зарчим л аварна.
Авралыг ойртуулах, бодитой болгохын тулд дараахь зайлшгүй тулгамдсан алхмуудыг хэрэгжүүлэхийг төр түмэндээ уриалж байна!

1-р бүлэг. “Ашигт малтмалын тухай” хуулийг дангааршлын зарчмын үүднээс шинээр тогтооё!

Юуны өмнө монголчууд ашигт малтмалаа эзэмших явдлыг боогдуулсан апартеид бодлогын үр болох, өнөөгийн “Ашигт малтмалын тухай” хүчингүй хуулийг бусад хүчингүй хууль тогтоомж, гэрээ зэрэг баримт бичгүүдийн хамтаар хүчингүйг нь хүлээн зөвшөөрүүлэх; ард түмний эрх ашигт нийцсэн, эрүүл саруул “Ашигт малтмалын тухай” хуулийг шинээр (цаашид шинэ хууль гэх) тогтоолгохын төлөө тэмцэцгээе.
Шинэ хуулиа тогтоолгохдоо :
1. Монгол улс үндэстэн ашигт малтмалынхаа бүрэн эрхэт эзэн гэддгийг баталгаажуулж, монголчууд ашигт малтмал эзэмшихийг үндсэндээ хориглоод байгааг цуцлая;
2. Бүхий л боломжийн хэрээр бие дааж, хариас аль болох бага хамааралтайгаар эзэмшиж ашиглах буюу дангаарших зарчмын үүднээс боловсруулъя;
3. Монголын төр түмэн өөрсдөө бие даан ашигт малтмалыг эцсийн бүтээгдэхүүн болтол нь эзэмшиж ашиглах явдлыг тал бүрээр дэмжихдээ Монголын төр УҮГ байгуулах, үндэсний бизнесменүүд тухайн салбарт үйл ажиллагаа явуулах, иргэд хувьцаат нийгэмлэг, бичил бага уурхай байгуулахыг тэтгэж; гадаадынхантай хамтран эзэмшихийг бус, гадаадын компани, мэргэжилтэн, ажиллах хүчийг хөлслөн ажиллуулах, чингэхдээ монгол туургатан гадаадынхныг уг ажилд татан оролцуулах чигийг эрхэмлэе.
4. Хөрөнгө оруулалтыг зөвхөн гадаадынхнаар гүйцэтгүүлнэ гэсэн байр сууринаас татгалзаж, дээрэмдэгдсэн баялгийнхаа нөхөн төлбөрийг авах, хөрөнгө бүрдүүлэх түгээмэл аргуудыг өөрсдөө ашиглах юм уу, гадаадын энэ чиглэлийн тусгай зууч компанийг хөлслөн ажиллуулах, ашигт малтмалын ордоороо барьцаалж зээл авах, донор орнуудын тусламжийг хэрэглэх, иргэдээсээ хувьцаагаар дамжуулан мөнгө цуглуулах, “51+” зарчмын дагуу гадаадынхантай хамтран эзэмших уурхайн орлогоос зориулах, баялгаа үнэлэн газар дор байгаа чигээр нь зарах зэрэг дотоодын хөрөнгө оруулалтыг бүрдүүлэх янз бүрийн арга буйг хэрэгжүүлье.
5. Зохих хууль харийнханд үйлчлэх байгууллагын журам шиг байгааг болиулж, гадаадын хөрөнгө оруулагчийг илүүд үзэх зарчмыг халж, стратегийн гэх хэдэн ордын л 34 хувь нь цаасан дээр “Монголынх”, бусад нь үндсэндээ 100 хувь гадаадын мэдэлд байгаа эмгэнэлт явдлыг таслан зогсоож, улс түмнийхээ төлөө бодлогыг шингээсэн хууль шиг хууль болгоё.
6. 50, түүнээс дээшхи хувийг заавал харийнхан эзэмших албатай мэт хэвшсэн барилыг өөрчилж, Монголын төр, хувийн хэвшлийнхэн ордын хэдэн ч хувийг эзэмшиж болохыг дээдлэн үзэж, харийнхны эзэмшиж болох дээд хувийг 49-өөр хязгаарлая.
7. Стратегийн, стратегийн бус орд гэж ялгаварлаж, эхний ангилалд багтсан цөөн хэдэн ордын баганхи хэсгийг Монголын төр, ихэнхи хэсгийг харийнхан эзэмших ёстой; удаахь ангилалд багтсан олон зуун ордын хувьд Монголын төр ч, түмэн ч ямар ч эрхгүй байх ёстой мэт томъёолсныг цуцлуулж, Монголын ашигт малтмалын бүхий ордыг ижил статустай болгон дээдлэе!
8. Хайгуул хийж олсон этгээд төрийн өмчийг хувийн болгож болох мэт заалтыг даруй устгаж, зохих шагнал урамшил, эрх авч л болох тухай заалтаар сольцгооё.
9. Хүчингүй хуулийн дагуу болон, бусад хууль бус замаар их төлөв харийнханд олгогдсон ашигт малтмалын лицензүүдийг хүчингүй болгож, “хөрөнгө оруулалт” гээчийг нь үнэн зөвөөр тогтоон, зохих төлбөр, торгууль, ял шийтгэлийг оноож, өөрсдийн зүгээс ч шаардлагатай төлбөрийг байгалийн баялгаараа хийн барагдуулж, ашигт малтмалын неоколоничлолоос чөлөөлье.
10. Авлигаар эрх авсан, байгаль орчныг хордуулсан, сүйтгэсэн, хууль бус олборлол хийж, хууль бус цагаачдыг оруулсан зэрэг олон тохиолдолд лицензийг хүчингүй болгох хатуу журамтай болцгооё, олгох болзлыг нэн чангатгая.
11. Цаг хугацаа өнгөрөх тусам улам үнэд хүрэх ашигт малтмалын нөөцийг аль болох богино хугацаанд шавхагдуулж, ашигт малтмалгүй амьдралд бэлтгээгүй улс орныг сүйрэл мөхөлд хүргэх гэж буйг таслан зогсоож, олборлолын хэмжээг харийнхны бус, Монгол улс түмний эрх ашгийн үүднээс тогтоож, гамнаж, ашиглалтын лицензийг талбайгаар бус, олборлох хэмжээгээр нь олгуулъя.
12. Авлигаар лиценз олгоод ашгийнх нь 10-15 хувийг авдаг явдал хавтгайрсан; хууль бус нууц олборлол өргөн дэлгэрсэн; манай хуулиудыг зөрчсөн хууль бус гэрээнд зориулж, хуулиас давах статустай тусгай хууль гаргуулах гэж оролдох болсон; лицензийг худалдах, баялаг, газар, өмч эзэмших эрх болгон гуйвуулсан зэрэг ноцтой гэмт хэргүүдийг дахин үл гаргуулъя.
13. Төрийн оролцоо стратегийн ордод 34 хувь, бусад тэг хувь байна гэж ойлгогдохоор зүйлчилснээс болж, 51-86 хувь эзэмшдэг ордуудаасаа харийнханд заавал өгөхөд хүргэж; ашигт малтмалын замаар Монголыг харьд нэгтгэх ч нөхцлийг бүрдүүлж; баялгаа эргүүлэн авъя гэвэл олон улсын шүүх, маргаан таслах байгуулагын шийдвэрээр гарцаагүй ялагдах, харийн цэрэг орж ирж харийнхныг хамгаалах, биднийг ялгаварлан гадуурхав гээд аль нэг улс цохилт өгөх магадлалыг ч үүсгэсэн “мийний талбай” шиг хуулийн хорлонгуудыг эгнэгт шахан зайлуулъя.
14. Бусад улс орон, гадаадын бизнесийнхэнтэй ашигт малтмалын салбарт харилцан үр ашигтай, хүндэтгэл итгэлцэлтэйгээр, шударгаар, дангааршлын зарчмыг хөсөрдүүлэхгүйгээр хамтран ажиллах асуудлаар нөхөрсөг яриа хөөрөөг өрнүүлж, нааштай үр дүнд хүрч, энэ талаараа ил тод мэдээлж байхаар зохицуулъя.
15. Ашигт малтмалын салбарт гадаадын шударга түнштэй хамтран ажиллах болбол, Эрдэнэтийн жишээний адилаар, эдийн засгийн олон салбарт бүтээн байгуулалтыг өрнүүлэх чигийг баримтлуулъя!
16. Ашигт малтмалын тухай шинэ хуультай уялдуулан , гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай, Татварын ерөнхий зэрэг холбогдох хуулиудыг ч өөрчилье.
17. Ашигт малтмалын талаарх, холбогдох үнэн зөв, ил тод мэдээллийг ард түмний өмнө нээлттэй байлгая!

2-р бүлэг. Улс түмэнд маань жинхэнэ гэрэлт ирээдүйг авчрах “Монгол Дубай” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлцгээе!

Ашигт малтмалыг хөгжлийн хөдөлгүүр, их бүтээн байгуулалтын хөрөнгө оруулалт болгож хэрэглэх “Монгол Дубай” хөтөлбөр нь аз жаргалын алтан түлхүүр болж өгнө өө. Монгол улсыг Дубайн гайхамшиг болгон хувиргах энэхүү хөтөлбөрийг шаардаж, дуу хоолой, сэтгэл зүтгэлээ нэгтгэцгээе ээ.
“Монгол Дубай” хөтөлбөр нь :
18. Дангааршил, бие даалтын зарчмыг онцгойлон шингээх;
19. Ард олноо, улам даамжрах, Их нуралт хэмээх хямралаас аврахын тулд :
1-рт, амьдралын гол баталгаа байх учиртай цалингийн доод хэмжээг 1000 доллар болгох /эсвэл харъяат бүр сард 2-10 хүртэлх мянган долларын тэтгэмж олгох/;
2-рт, хямралаас үүдэн хохирсон иргэн бүрийн хохирлыг төрөөс барагдуулах;
3-рт, хямралыг гэтлэн давахад зориулж, төрөөс ямар нэг ялгаваргүйгээр, Монгол улсын харъяат бүрд мөнгөн тэтгэлэг, ашигт малтмалын салбарын хувьцаа, даатгалуудын болон төлбөрүүдийн хөнгөлөлтүүд, орон сууцны болон бусад зээлийн батламж зэргийг багтаасан, амьжиргааны түвшинг дээшлүүлэхэд хүрэлцэх хэмжээний, хямралын үеийн тусгай багц тусламжийг ихэнхийг нь буцалтгүйгээр, хямрал арилж, эдийн засаг хэвийн голдрилд ортол байнга олгож байх;
4-рт, ашигт малтмалын үр шимд суурилсан тусламжийг олгохын сацуу, улс орныг хөгжүүлэх бүхий шатны арга хэмжээг хэрэгжүүлж байх учиртай ба, дээрх тусламжийг улс орныг хөнөөх, ард олны ёс зүйг завхруулах хэрэгсэл болгохыг цээрлэх зэрэг зорилтыг багтаасан байх;
20. Хүдэр баяжмал болон бусад хэлбэрийн түүхий эдийг экспортод гаргахыг хориглож, гагцхүү элдэв стандарт бэлдэц, эд анги, тоног төхөөрөмж зэрэг эцсийн бүтээгдэхүүний хэлбэрээр экспортод гаргахыг зөвшөөрөх;
21. Монголчууд бичил, бага, дунд олборлол-үйлдвэрлэл эрхлэхийг дээд зэргээр хөхиүлэн дэмжиж, төрөөс хөрс хуулах, цооног гаргах, тоног төхөөрөмж түрээслүүлэх, зээл олгох зэргээр тусалж; МАА, худалдаа- үйлчилгээ, барилгын салбарт ажилгүйдсэн хүмүүсийг уул уурхай-үйлдвэрлэлийн салбар луу шилжүүлэх;
22. Гадаадынхантай хамтран ажиллахдаа:
1-рт, Өөрсдөө асуудлыг хурцатгасан атлаа, бусад улсад буруугаа тохож, улс түмнүүдийн хооронд яс хаяж, аль алиных нь эрх ашгийг хохироодог, ямар нэг улсыг ашигт малтмалын маргаанаас болж цэрэглэн халдахад хүргэж мэдэх нөхцөл байдлыг үүсгэдэг явдлыг болчимгүй төрийн түшээдээр дахин гаргуулахгүй, харин улс түмнүүдийн эв найрамдлын гүүрийг босгох;
2-рт, Монгол улсын хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулах сонирхолтой гадаадын улс, байгууллага, хүмүүсийг ашигт малтмалын ажилд хувьцаа эзэмшигч, зээлдүүлэгч, хөлсний гүйцэтгэгчийн эрх үүрэгтэйгээр оролцуулах /өөрийн иргэдийг бол бүхий эрх үүрэгтэйгээр, өргөнөөр хөхиүлэн татаж оролцуулах/;
3-рт, Гадаадынхан дундаас монгол туургатан иргэд, ажиллах хүчинтэй хамтран ажиллахыг илүүд үзэх зарчмуудыг баримтлах;
23. Ашигт малтмалыг бие дааж ашиглахад чиглэсэн шинжлэх ухаан технологийн хүчирхэг бааз суурь байгуулах, чадварлаг боловсон хүчин, мэргэшсэн ажилчдыг бэлтгэх асуудлыг чухалчлан анхаарах;
24. Ашигт малтмалын баялагт суурилсан олборлолт-боловсруулалт-үйлдвэрлэлийн бага, дунд, цогцолборууд олноор байгуулагдах, тэдгээрийн тусламжтайгаар олон салбарт эрүүл эдийн засаг үүсч хөгжихийг дэмжих бодлого явуулах; ашигт малтмалын нөөц дуусах явдалд улс түмний амьдралыг хариуцлагатайгаар бэлтгэх диверсификацийн амин чухал бүтээн байгуулалтыг тусгайлан өрнүүлэх; хүн амд оногдох байгалийн нөөцөөр тэргүүлэх нөхцөл байдлаа ашиглан, дэлхийд тэргүүлэх хөгжил цэцэглэл, ирээдүйг цогцлоох;
25. Ашигт малтмалын ашиг орлогоос Чингис хааныхаа тунхагласан монгол туургатныг нэгтгэх үйлсэд зориулах;
26. Ашигт малтмалын салбарын мэдээллийг ил тод, бүрэн нээлттэй байлгах, хуурмаг сөрөг мэдээллийг хянаж няцаадаг арга хэрэглүүртэй болох зэрэг болон, “Ашигт малтмалын тухай” шинэ хуульд тавигдсан зорилтуудыг амьдралд хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн байх ёстой.
“Монгол Дубай “ хөтөлбөр нь тусгай хуулийн хэлбэрт ч орж болох юм.

3-р бүлэг. Ашигт малтмалын гэмт хэрэгтнүүдийг яллах “Шүүлтийн өдрийг” шаардацгаая!

27. Шударга ёс тогтооход, эх орноосоо урвах гэмт хэрэг ахин газар авахгүй байхад тустай, ашигт малтмалын гэмт хэргүүдийг шүүх Шүүлтийн өдрийг шаардацгаая.
28. “Ашигт малтмалын неоколоничлол-геноцидийн тухай” тусгай хуультай болж, түүгээр гэсгээн цээрлүүлье.
29. Ашигт малтмалын салбарт үйлдэгдсээр ирсэн:
-Ашигт малтмалын неоколоничлол-геноцидийг бодлого болгон хуульчилсан, “Хууль бус, хүчингүй хэрэг”;
-Байгалийн баялгаа неоколоничлогчдоос эргүүлэн авъя гэвэл шүүхэд ялагдах, барьцаанд хураагдах, олон улсын хамтын нийгэмлэгийн өмнө буруудах, харийн цэрэг орж ирэхэд хүргэх хорлонгуудыг элдэв хууль, гэрээнд нууцаар тусгасан “Мийний талбайн хэрэг”;
-Харийнханд ордыг бэлэглэлийн журмаар өгч, ашгаас нь хүртдэг “10-15 хувийн хэрэг”;
-“Их өр”-ийн дайтай мөнгийг хэдхэн баримт бичгийн тусламжтайгаар харийнханд завшуулж, Монгол улс түмэнд ямар ч ач тусгүй, харин хохиролтойгоор үгүй хийсэн “Тогтвортой байдлын гэрээнүүдийн хэрэг”;
-Эх орныхоо 66 хувийг шуудаар, 34 хувийг шууд бусаар өгч ирсэн “66 хувийн хэрэг”;
-Хэдэн зуун ордод хууль бусаар, нууцаар олборлол хийж ирсэн “Хэдэн зуун ордын хэрэг”;
-Монголыг харьд ашигт малтмалын замаар нэгтгэх гэсэн “Харьд нэгтгэгчдийн хэрэг”;
-Хамтарсан уурхайг “алдагдалтай” ажиллуулж, улмаар ард түмнийг хөрөнгө оруулалтын нөхөн төлбөр гэгдэх, хосгүй өндөр хүү, нөхцөлтэй өрөнд унагах “Их өрийн хэрэг”;
-Хариас тэрбум тэрбумаар нь зээлж, үрэн таран хийн, төлөөсөнд нь эх орноо золиослох “3 тэрбумын хэрэг”;
-Хариас бага хэмжээний, нэр төдий мөнгө зээлж хуурмаглан, төлөөсөнд нь их хэмжээний баялаг шилжүүлж өгөх “300 саяын хэрэг”;
-Монголчууд ашигт малтмал эзэмшихийг эсэргүүцдэг террорч, хорлон сүйтгэгч байгуулагуудын “Тоглоомын байгуулагуудын хэрэг”
гээд олон томоохон ялт хэргүүдийн гэм буруутныг тогтоож, хариуцлагыг хүлээлгэж, нөхөн төлбөрийг гаргуулж, улс түмнийг хохиролгүй болгоё.
30. Гадаадын компаниудын хөрөнгө оруулалт, татвар төлөлт, орон нутгийг хөгжүүлэлт, алдагдал, хохирол, нөхөн сэргээлт, бичиг баримт, жинхэнэ эзэн зэргийг аудит болон бусад арга хэлбэрээр шалгаж, Монгол улсад үйл ажиллагаа явуулж болох эсэхийг нь тогтоон журамлая.
31. Гэмт хэрэг үйлдсэн бол, дотоодын, гадаадын болон олон улсын статустай хэнийг ч дотоод, гадаад, олон улсын хуулиар, адил тэгшээр шийтгэж, шийтгүүлж, энэ үйл хэрэгт гадаадын болон олон улсын байгуулагуудтай хамтран ажиллаж, үл бүтэх явдалтнуудыг ул үндсээр нь үгүй болгоё.
32. Алдаатай зүйл хийж байснаа зарим хэмжээгээр хүлээн зөвшөөрөх болсон өнөө үед, “Ашигт малтмалын өршөөлийн хууль”-ийг гаргаж, бүх буруугаа бүрэн хүлээсэн, шүүхтэй хамтран ажилласан гэмт хэрэгтнийг өршөөдөг, нууцалдаг, хамгаалдаг; ашигт малтмалын гэмт хэрэгтнүүдийг тийнхүү зөв алхам хийхийг уриалж, шаардаж, урамшуулж байя.
33. Урьдын үг үйлийнхээ бурууг ойлгосон мэт зүйл ярих төдий дүр эсгэн, хариуцлагаас мултрахыг оролдож буй этгээдүүдэд ял завших боломжийг эс олгоё.
34. Хэрэв шаардлага гарвал, “Монгол дахь ашигт малтмалын неоколоничлол-геноцидийн хэрэг” хэмээх хүн төрөлхтний эсрэг гэмт хэргийг НҮБ, Гааг дахь Олон улсын шүүх, бусад олон улсын болон гадаадын шударга шүүхэд хандан, мөрдүүлж, шийдвэрлүүлье.
35. Монголын ашигт малтмалын асуудлыг дотоодын төдийгүй, олон улсын хууль-эрхзүйн үүднээс хянаж байя!

4-р бүлэг. Мөнх тэнгэрийн зарлиг доор эх орноо чөлөөлөх тэмцэлд эрслэн босоцгооё!

36. Гамшигт “цунами” болох нийгэм-эдийн засгийн Их нуралтаас сэргийлж, ашигт малтмалын асуудлыг цаг алдалгүй ард түмэнд нэн ач тустайгаар шийдвэрлүүлэхийн төлөө эрс шийдэмгий тэмцлийг даруй эхлүүлцгээе!
37. Гадаадын компаниудад “Энержи ресурс” шиг бай гэж уриалъя. “Энержи ресурс”-д хандсан шигээ гадаадын компанид ханд гэж төрдөө ч уриалъя!
38. Оюутолгойгоо алдаад, хариуд нь 10 хувийн хүүтэй 2 тэрбум долларын өртэй үлдэх; Монголчуудыг саахалтын газар ч ойртуулалгүй, буудаж хөөж байгаад хамаг баялгийг олон тонны даацтай машинуудаар 24 цагийн турш, бүхий боомт цэгүүдээр зөөн гаргаж буй; зарим аймаг харь улсыг санагдуулахаар дүр төрхтэй болж байгаа; гадаадын компаниуд Монгол улс түмнийг шүүхэд ялан, өмчийг нь булаах бослого дэгдээж эхэлсэн гэхчилэн, ашигт малтмалын неоколоничлол-геноцидийн хар дарам зүүд шиг олон олон жигшүүрт явдлуудыг үүрд тонилгон хөөж, ард түмнээ резерваци, бантустанаас чөлөөлж, газар нутгийн 43 хувь маань далай их баялагтайгаа харийнхны гарт орсон явдлыг таслан зогсооё.
39. Ашигт малтмалыг ¹1 асуудал болгож яриагүй, ашигт малтмалын гэм нүгэлтэй хэрнээ буруугаа хүлээгээгүй улс төрчид үл итгэцгээе.
40. Улс төрчдийн, ашигт малтмалын талаарх санал, амлалтуудыг гагцхүү популизм болон замхарч арилах боломж олголгүй, эздэд нь хэрэгжүүлэхийг байнга шаардаж, өр болгон нэхэж явцгаая.
41. Бичил олборлолын клондайкчуудын хөдөлгөөн, түр микронаци, анархист коммун зэрэг янз бүрийн хэлбэрийг үүсгэн байгуулцгаая.
42. Ашигт малтмалын асар их орлого дээр суурилсан дарангуйлал, харгис дэглэм, төрийн гажуудлууд тогтохоос сэргийлж, эрүүл нийгмийн төлөө бат зогсоцгооё.
43. Ашигт малтмалдаа эзэн болохын төлөө тэмцэхдээ хууль зөрчихгүй, хүчирхийлэлгүй, тайван эсэргүүцлийн арга хэлбэрийг сонгоцгооё.

Дээрх 43 тезисийг хэрэгжүүлэхийн төлөө тэмцэхийг төр түмэндээ уриалж байна. Эдгээр шаардлагыг биелүүлэхийн төлөө хамаг нөөц бололцоогоо дайчлан ажиллахгүй төр засаг монголчууд бидэнд огт хэрэггүй.
Ард түмээн! Сонор сэрэмжтэй байгтун. Алтан аяганаас ус уух тавиланг маань тагш будаагаар хэмжин үгүй хийх гэж буй дайснуудтай тэмцэцгээе! Хэрэв бидний амьдрал ирээдүйн хамгийн гол найдвар болсон ашигт малтмалын баялгийг цөөн хэдэн гурил будаагаар яаран сандран арилжваас Монгол улс түмэн сөнөж мөхөх болно оо! Монгол ахан дүүс минь! Одоо л эх ороноо хамгаалахаар эрслэн босохгүй бол, улс түмний, бид бүхний төгсгөл тулж ирлээ.
Хэн эх орныхоо төлөө тэмцэнэ, түүнийг Мөнх тэнгэр хайрлан ивээж, хэн тэмцлээс ухарсныг Мөнх тэнгэр гэсгээн цээрлүүлэх болно!
Дэлхийн улс орнуудын зүй ёсны жишиг рүү тэмүүлснээр л бид мэдэхгүй чадахгүй зүйлгүй болж, цэнгэлийн манлайд хүрнэ. Шинэ цаг, аз жаргалаа дөтлүүлэгтүн хэмээн төр түмэндээ уриалж байна. Эзэн нь юмаа мэдэж эрэг нь усаа хашна аа. Шударга ёс, эрх ашиг, сайн сайхныхаа төлөө түрхрэн босоцгооё!

Чөлөөт сэтгүүлч Ч. Мөнхбаяр
2009.06.14

Saturday, June 20, 2009

Монгол улсын Ерөнхий сайд С.Баярт илгээх ил захидал


Эх нутгийнхаа 43 хувийг чөлөөлье хэмээсэн 43 тэзис

(Гуравдугаар хэсэг)

14. Сайн үйлс бүхэн дэлгэрэх болтугай

I. Монгол хүн Монгол улсад амьдрах ямар ч аргагүй болсон

С.Баяр сайд аа, тантай ярилцаагүй удав. Амьдралын бэрхшээл, хэвлэн нийтлэх боломжоос шалтгаалаад, эхэлсэн яриагаа удтал завсарлачихжээ.
Ашигт малтмал Монголын ард түмний өмч учраас, өөрийнх нь юмны тоос төдийг өөрт нь түгээхдээ “Эх орны хишиг”, “Эрдэний хувь” гэхчлэн сүр бадруулж, хаад хоёд, хагарсан баячууд халааснаасаа гаргаад гудамжны гуйлгачинд өгч байгаа юм аятай авирлаж, улс төрийн шоу хийхийг олон хүн таашаадаггүй. Хуваарилаарай, түгээгээрэй, зохицуулаарай л гэж ард түмэн дарга нарыг местэн дээр нь байлгаж байгаа. Тиймээс үүргээ даруухан, дүрэм журмынхаа дагуу биелүүлмээр. Энэ янзаар бол, жорлонгийн ус татахад иймээ тиймээ хишиг буян гэсэн бичиг урсч ирээд байдаг болох нь.
Тэр айхавтар хувь хишиг хэдэн жилийн дараа үзэгдэх нь ч тодорхойгүй. УИХ-ын сонгуулийн өмнө гялайлгаж гэмээнэ, сард 10 доллар л авсан хэрэг болох юм байна билээ шүү дээ. Ердөө л 10 доллар. Хамаг бүхнийг 10 доллараар шийдээд, авлигадаад, халхавчлаад, аргалаад, залилаад, худалдаж аваад, сөнөөчих гээд байдаг болж.
Сард яаж 10 доллараар амьдрах вэ? Монгол хүний үнэ цэнэ 10 доллар уу? Тийм л болчих гээд, болгочих гээд байна.
Өөрсдийнх нь юмны үйрмэгийг нь л өгөхдөө нүд улаан, мөнгө цагаан болгох чиглэлээр, худалдагддаг, авлигадуулдаг болгох чиглэлээр тренинг, дрессур хийгээд байна. Ашигт малтмалын үр шим бид бүхнийг амьтан болгоход хэрэглэгдэх ёсгүй.
Улс үндэстний сайн сайхныг амлахын оронд, 10 мянгыг амлаад л, улс үндэстэн гэдэг ойлголтыг үгүй хийх ажил л явуулж байна. Харь гүрэн арван нэг хоёрыг амлавал, бас дагаад л, цөлд согтуу дуулалдаад, тайгад согтуу зодолдоод дуусахаар л бэлтгэл сургууль хийлгээд байна шүү дээ.
Дарга нар, 1-рт, ашигт малтмалын орлогоор л улсаа хөгжүүлэх боломжтой, гэтэл энэ тухай ярьдаггүй, 2-рт, ашигт малтмалаа харийнхнаас чөлөөлж байж л уг орлогыг олох боломжтой, үүнийг ч мөн ярьдаггүй, тийм ч болохоор улсаа хөгжүүлэхгүй гэдэг нь ойлгомжтой, улсаа хөгжүүлэхгүй байж “хувь хишиг” түгээх нь сүйрүүлж сөнөөх л нэг арга болно.
Эсвэл ерөөсөө тоос тортгийг биш, өгөх ёстойг нь өгөөд байх хэрэгтэй байна. Тэгвэл, тэр мөнгийг нь ашиглаад, бизнес хийгээд монголчууд хөл дээрээ босоод ирж болно. Стратегийн гэх 15-хан ордын ашгийн 34 хувиас жинхэнэ ногдох хувийг түгээхэд сар бүр, өлгийтэй хүүхдээс өгсүүлээд харъяат болгон 2500 доллар авах боломжтойг АМГТХЭГ-ын дарга байсан хүн олон нийтэд зарлан мэдэгдсэн. Хэрэв 1000 гаруй орд, 8000 гаруй илэрцээ монголчууд бид 100 хувь ашиглавал ногдох хувь ямар байх вэ?
Ашигт малтмалын үр ачаар Улсаа хөгжүүлэх юм уу, их хэмжээний мөнгө түгээхгүй л бол Монгол Улсад монгол хүн амьдрах ямар ч аргагүй болсоон, эрхэм сайд аа. Геноцид эцсийн шатандаа орлоо.

II. Засгийн газар “Монгол Дубай” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй

С.Баяр дарга аа, Монгол Улс ямар ч ашигт малтмалгүй болчихсон юм биш үү. Антарктидад ашигт малтмал хайх нэг хүн явуулсан гэж юу яригдаад байна вэ?
Оюуныг хоосруулах бодлого 19 дэх жилдээ явагдаж байхад, оюун дээр л (ашигт малтмал дээр) суурилсан хөгжил бидэнд тохирно гэх боллоо. Ашигт малтмалаа харийнхны гарт бүрэн алдчихаад, Антарктидийн ашигт малтмал дээр л суурилсан хөгжил бидэнд хэрэгтэй гэх гээд байна уу?
1990 оноос л Япон манай улсыг хөгжүүлээд өгье гэж гуйсан юм гэдэг. УИХ-ын Японы лоббичид тэр тухай баримт нотолгоотой ярьдаг. Манай ашигт малтмалаас хувь авахгүй, харин гаргасан зардлаа л (бүгдийг нь ч биш) бэлэн бүтээгдэхүүнээр авна, тэгээд манайд уурхай, боловсруулах, хайлуулах, эд анги цутгах үйлдвэрүүд бариад өгнө, харин бүтээгдэхүүнийг нь Японд л худалдаж үзээрэй гэхэд нь хөөгөөд явуулдаг, тэгээд Япон Монголыг эзлэх гэж байна, ирж суух гэж байна, Япон маш хорон муухай санаа гаргаж байна гэж суртал нэвтрүүлэг явуулдаг байж гэнэ шүү дээ. Харин тэр хөөсөн улс Монголыг яаж хөгжүүлэв, харийн ямар улсыг оруулж ирэв дээ?
Япон Монголыг байтугай Солонгос, Тайвань, Зүүн-Өмнөд Ази, Бразилийг хөгжүүлчихсэн айл ажээ. Тусламжийг нь баясаад л хүртчихсэн бол, өдийд манайх шиг хүн ам цөөн улс дороо хөгжөөд, төвшинд нь хүрчих байсан. Арабын орнууд шиг мөнгөө багтааж шингээж ядаад, гадаадад уул овоо шиг их авдар үүсгэчихээд, хямрал нүүрлэхэд харин бөөн боломж гарч ирлээ гээд, гадаадын хямдарсан үйлчилгээ, таваарыг оруулж ирээд, хөгжсөн дээрээ бүр суга хөгжөөд явах байсан юм.
Хаврын чуулганаар УИХ-ын хэлэлцэх асуудлын дарааллын 12-рт Оюутолгойн асуудал, 29-рт Эрдэс баялгийн салбарыг хөгжүүлэх бодлого орсон байв. Өмнүүр нь гялгар ууттай тэмцэх зэрэг ямар ч ач холбогдолгүй, утгагүй зүйлүүд зөндөө орчихсон. Ашигт малтмал л 1-р асуудал байх учиртай, бүр яаралтай шийдэгдэх ёстой шүү дээ!
Монгол Хятадыг дамнасан, Оюутолгойн дайтай зэсийн том орд олдсон гэж дуулав. Өнөөгийн янзаар бол, орд дагаж Монголд нь геноцид, неоколоничлол нүүрлээд, Хятадад нь хөгжил цэцэглэл ирэх юм байна л даа. Яг л Замын-Үүд, Эрээн хоёр шиг дүр зураг харагдах биз.
Монгол ухаан гэж байхгүй хэмээн дарга нар мэдэмхийрэх болж. Тийм ээ, тэдэнд байхгүй, гэхдээ байдаггүй юм биш, надад гэхэд бүх дарга нарт байгаагаас их байж мэднэ. Монгол улс үндэстний эрх ашиг, сайн сайхны төлөө, Монголын онцлог, нөхцөл байдлыг мэдэрсний үндсэн дээр сэтгэхийг монгол ухаан гэнэ шүү дээ. Монгол ухаангүй бол монгол хүн ч биш, Монголын хүн ч биш. Элдэв харийн дээрэмчдэд эх орноо бэлэглэж, нэг зүсмээр нь дарга нар хооллож, үртэс хогоор нь өлбөрсөн ард түмнээ хуурч, золбируулж байгаад зүйл дуусгана гэх “Үртэсний бодлогыг” таслан зогсооцгооё, С.Баяр дарга аа!
Ашигт малтмалтай бусад нь Дубайг бүтээгээд, бүгд босс болоод, саятан болоод явж байхад, бид ер нь яачихсан заяа нь хаясан улс вэ? Ерөөсөө л “Монгол Дубай” хөтөлбөр боловсруулан ажиллаж, Улаанбаатарыг Улаандубай болгох хэрэгтэй байна. Тэгээд бүр Дубайг биш, Улаанбаатарыг шагштал нь хөгжих боломж бидэнд байна шүү дээ.
Манай дарга нар саятан дээдсүүдийн хот Дубайд бишгүй л хөгжин цэнгэдэг биз. Тархи нь ажилладаггүй юм бол, Дубайг шууд дуурайсан ч болно шүү дээ.
Бүх монгол туургатнаа нэгтгээд ч, арав хорин саяулаа Дубай шиг хөгжиж цэцэглээд явах боломж, баялаг нь бий.
Фридланд: “Монголд Калифорнийн дайтай газар минийх болчихлоо. Тэнд би өөрийн хил хязгаартай Фридланд гэдэг улс байгууллаа, хаан нь боллоо, хууль нь боллоо” гэх ухааны юм ярьж сайрхсан л гэсэн. Тэр тэгж болоод байгаа юм бол хэсэг бүлэг монголчууд ч Монгол улс эрүүл саруул засагтай болтол, ашигт малтмалаа дагаад, улсын доторхи улс буюу микронаци байгуулан сууж болохгүй гэх зүйлгүй юм шив дээ?

III. Ашигт малтмал дээр суурилсан аймшигт дарангуйлаас сэрэмжилцгээе!

Ашигт малтмалаа монголчууд ашиглалаа гэхэд нийгэм ардчилсан байх ёстой. Эсбөгөөс, ашигт малтмалын асар их орлого дээр суурилсан аймшигт дарангуйлал тогтож болно. Туркменбашигийн дэглэм гэж ямар юм байлаа. Саддамын дэглэм ямар байв? Саудын Арабад ард түмнийхээ эрх чөлөөг боогдуулдаг, эр эм, арьс өнгөөр ялгаварлан гадуурхдаг, янз бүрийн харгис хүч, үзлийг дэмждэг, санхүүжүүлдэг, дэлхийн хамгийн бурангуй дэглэмийн нэг оршиж буй ч, хаан нь дэлхийг авлигадчихаад дуугаргахгүй байна (манайхан ч дэлхийг авлигадаад, амыг нь бөглөчихдөг, нүдийг нь таглачихдаг болсон юм биш үү). Иранд ямар дэглэм байна? Венесүэлд юу болж байна.
Эрдэс баялгийн асар их орлого дарга нарыг хялбар солиоруулдаг бололтой. Солиоролтой дарга нарын аймшигт дарангуйллыг тогтоолгохгүйн төлөө ерөнхий сайд та ч, монголын ард түмэн ч хичээж, сэрэмжилж, урьдчилан сэргийлж, тэмцэх ёстой!

IV. Далдганах, далдганахгүйн ялгаа

“Харийнхныг дагаж далдганах” гэдэг манай төрийн уламжлалт бодлого байна уу, үгүй юу.
Оюутолгойн гэрээг Монголын хуулиудтай маш их зөрчилдүүлэн далдганасан гэх юм.
Хуулиндаа “манай төрийн оролцоо стратегийн ордод 34 хувь” гээд заачихсан чинь, 51 хувь байсан Эрдэнэт, Монгол-Оросынха мтарсан уул уурхайн газрууд, 50 хувь байна гэсэн Асгат, 86 хувь байна гэсэн Тавантолгойн хувиудаасаа харийнханд заавал өгөх учиртай болж, далдганалаа.
Монголчуудын хэрэглэдгээс хоёр дахин хямд үнээр Хятадад нүүрс өгч далдганадаг гэнэ.
Гурван зуу, гурван зуун саяын зээлээр хоёр улсад Монголоо хувааж өгөх шахуу юм болж, нэгнээс нь тэр мөнгөндөө хуучин ХАА-н техник, бордоо, зэвсэг, нөгөөгөөс нь Монголд гэхээсээ илүү, өөрт нь л хэрэгтэй дэд бүтцийг авахаар тохиролцон, далдганав ч гэх шиг.
“Хайгуул хийж олсон л бол харийн тэр этгээдийнх, түүний оруулсан хөрөнгө гээчийн зөвхөн 34 хувьтай тэнцэх хувьцааг худалдан авах эрхийг жинхэнэ эзэн нь болох Монголд олгох, тэгэхдээ төлөх төлбөрөөс нь хамаарч хэдэн хувьтай тэнцэх хувьцаа эзэмшихийг нь харийн этгээд тогтоох ёстой” гэсэн галзуу солиотой заалт хуулиндаа оруулж далдганав.
Далдганаад л байлаа, далдганаад л байлаа, бид. Тэгээд эцэст нь юу болов?
Далдганаагүй Киргизэд Орос 330 сая доллар бэлэглэж, 1,7 тэрбум доллар хөнгөлөлттэй зээлдүүллээ (3 тэрбум ч билүү). Киргизэд бол манайх шиг их баялаг байх ч үгүй. Киргизээс Орос авах ч үгүй. Гол нь, Киргизийг Америк руу хэлбийлгэхгүй л гэж, Баруунд талтай ардчилсан удирдагч Бакиевийг нь татах гэж л тэглээ шүү дээ. Ухаант Бакиев урьдын дарангуйлагч Акаевийн элгээр нь мөлхүүлчихсэн улсаа хөл дээр нь босгоод, гүйдэг харайдаг болгох л юм гэнэ билээ.
Хэдхэн улсад сая Орос 12 тэрбум долларыг хөнгөлөлттэй зээлдүүллээ. Армянд гэхэд л, Орост өгье гэсэн ч, өгөх юу ч байхгүй. Оростой тэрслэхгүй, Барууныг дагаж далдганахгүй байхынхаа төлөө л тэд ийнхүү шагнуулсан.
Монгол Оростой тэрсэлдэггүй, Барууныг дагаж далдганадаггүй. Тэглээ гээд ямар шагнал хүртэв, яаж биднийг харж үзэв? Их өр ч яахав, ОХУ Зөвлөлтийн үеийн бүх гадаад авлагаа хүчингүй болгочихсон, их гүрнүүд “хүйтэн дайны зорилгоор ашиглаж байсан улсуудынхаа өрийг өршөөе” гээд тохиролцчихсон ч байсан, саяын тэр олон тэрбумын зээлийн асуудалд бол ямар ч хамаагүй юм, аль эрт шийдэгдчихсэн, дуусчихсан асуудал.
Харин тэр зээл бол шинэ асуудал. Болзлыг нь хангах нь байтугай, өчнөөн дахин давуулаад биелүүлчихсэн Монголд хэдэн тэрбумын зээл өгөв үү? Зөвхөн Оростой тэрсэлдэггүй, Барууныг дагаж далдганадаггүй төдийгүй, Оросыг дагаж далдганадаг, Баруунтай тэрсэлдэг болчихсон Монгол тэр Киргизээс илүү үнэлэгдэх ёстой бус уу. Юу ч өгөөгүй Киргизийг бодвол, Монгол өчнөөн баялгаа өгөх гээд байгааг ч хэлэх үү. Яаж манайхыг үнэлэв, авч үзэв?
300 сая доллар л хөнгөлөлтгүй зээлдүүлэх агаад, тэр нь нөгөө хуучин техник, зэвсэг, бордоо. Ийм л байна. Тэртэй тэргүй өөрөө дагаж гүйгээд, хамаг юмаа өгөөд байгаа Монголд мөнгө зараад яах юм? Дагаж далдганах, далдганахгүйн ялгаа гэж ийм л байдаг юм байна. Бусад улсад Орос гуйж юмаа өгдөг, харин Монгол Орост гуйж юмаа өгдөг, ийм л зураглал харагдаж байна.
Сүүлийн үед дарга нар, энэ монголчууд гадаадын компаниудаас ашигт малтмалаа авчих гээд байх юм, гадаадын улсуудад өгчихье л дөө, тэгээд яаж авахыг нь харъя гээд омогшоод байдаг болоо юу даа. Тэр улсуудын ЗГ-тай Монголын эх орончид санасан оносноо яриад, хэлэлцээд, баялгаа авчихаж чадна ш дээ. Нэг нь байгалийн, нөгөө нь хүний асар их нөөцтэй хоёр улс заавал манай дарга нарын тусламжаар явъя гэхгүй. Тэдэнд Бакиев шиг хүн хэрэгтэй. Улсаа худалддаг хоосон толгойтнууд, хоолны савнууд огт хэрэггүй, сохор зоосны ч үнэгүй гэдгийг тэдгээр дарга нар санууштай.

V. Ашигт малтмалын луйварчин дарга нар
өөрсдийгөө илчилж эхэллээ


Л.Г гэдэг дарга хурын үүл бол үндэсний баялаг гэж ярилаа. Тэнгэрт хөвж яваа үүлсийг та нарыг баялаг тэр шүү гэж заачихаад, дээшээ харан ангайж байхад нь газрын хамаг баялгийг нь үгүй хийх нь ээ дээ, янз нь.
Ашигт малтмалын геноцидэд АНУ буруутай мэтээр, уг геноцидийг санаачлагч намын хэвлэлд гүтгэн бичжээ. “Айвеноу Майнзыг магтаж бичдэг, ярьдаг хүмүүст л виз өгөхөөс бус, эсэргүүцсэн хүнийг нутагтаа хөл тавилахгүй гэдэлзээд байх шинжтэй” гэж санаанаас зохиосон гүтгэлгээ үргэлжлүүлжээ.
Олон дарга нарын гайхалтай хоёр нүүрийг ард түмэн харсан. Урьд тэд бүгд Оюутолгойн гэрээ зөв гээд л хэлээд байсан. Одоо болохоор буруугий нь гайхаад л, 180 градус эргэснийг нь ээ. Үүнд хууртаж болохгүй. Тэд ахин хэдэн ч удаа, хэдэн ч градус эргэж болно, харин Монголын төлөө л эргэхгүй.
Ард түмнээ зовоож зовоочихоод, тэгээгүй юм шиг, иргэний хөдөлгөөнийхний, шударга сэтгүүлчдийн үгийг давтаад л хариуцлагаас мултарчихна гэж байхгүй. Манай улсын үхлийн түвшин өндөр. Ашигт малтмалаа зөв ашиглаад, зөв нийгмийг байгуулсан бол хичнээн хүн үхэхгүй байж, зовохгүй байж вэ гээд л бодоод үзэх хэрэгтэй.
Гэм буруутнууд хариуцлагаас мултрах бол маш ноцтой асуудал. Ингэж болдог юм байна гээд л улам их гэм бурууг үйлдэх болно. Тэдэнд нэг л аврал буй нь, хнуулийн байгууллагатай хамтран ажиллах явдал. Харин шударга хөдөлгөөн, сэтгүүлчдийг тоть мэт давтан, “төрөл арилжих” нь итгэл төрүүлэх арга биш, аврал нь ч биш.
“Өө, энэ хөөрхий эх орноосоо урваад, эх орноо худалдаад гүйгээд байсан чинь одоо харин зүйтэй юм ярьдаг болчихож, гоё гоё” гэж хандаж болохгүй. Улс орон, ард түмэнд учруулсан хохирлоо барагдуулах л ёстой. “Тэр нөхөр 100 хувь урвахаа болиод, урвалтаа төдөн хувиар багасгасан байна” гээд л зөвтгөчихөж болохгүй. Урвагч л бол урвагч. Хэрэг хийчихээд, хариуцлага хүлээхгүй юм бол хууль байгаад яах билээ.
Урьдын гэм балгаа “тэр туйлын буруу” гээд л өөрсдөө хүлээн зөвшөөрөөд байхад нь, хуулийн хариуцлагад шуурхай татах хэрэгтэй байна. Зүйтэй гэж байсныгаа буруу гээд байгаа “өөрийгөө илчлэх” хөдөлгөөнийг нь зөвөөр ашиглах хэрэгтэй. “Өөрийгөө илчилснээрээ” буруугүй болж байгаа биш бөгөөд, эртхэнээс хуулийн байгууллагатай хамтран ажиллаж, ялаа хөнгөрүүлэх ганц л зүй ёсны боломж буйг дарга нар ойлгох ёстой.
МАХН-ын байрны хажуугаар явсан хүнийг барьж аваад, өчнөөн жилээр яллачихлаа л гээд байна. Улс түмнээ галдан шатаасан дарга геростратуудыг яах вэ?
Сонин сонин зүйл дуулдах л юм. Энэ хоёр нэр дэвшигчийн маань нэг нь ашигт малтмалын геноцидийг санаачлагч, хуульчлагчдын нэг, нөгөөгийнх нь ЗГ өнөөг хүртэл олгогдсон лицензийн 87 хувийг дангаар тараасан ч гэх шиг. Хэвлэл дээр: “Ц.Элбэгдорж өөрөө Тогтвортой байдлын гэрээ (ТБГ) байгуулаад л байгаа байж, “ТБГ гэдэг гай гамшигт үгүй гэж хэлцгээе!” гээд л малилзаад явж байсан. Түүний харийнханд өгсөн цайрын ордын ашгийн 34 хувь гэхэд л иргэн бүрд 500 доллар оногдохоор. Харийнханд өгсөн бүх ордынх нь ашгийн 34 хувь Монголын өсвөр үеийнхэнд 2000 жилийн турш хүүхдийн мөнгө олгоход хүрэлцэнэ” гээд л, мөн ч их бичигдэж байна даа.
Энэ үнэн үү, С.Баяр дарга аа? Улс оронд маань хэнийг сонгох ямар гээч сонгууль явагдаад байна вэ?

VI. Монголын дарга нар Гаагын шүүхэд шилжиж болзошгүй

“Алтан Дорнод Монгол (АДМ)” гээд л сайхан нэртэй, муухай компани манай өчнөөн алтыг цөлмөж зөөсөн, манайд 52,5 тэрбумын татвараа төлөөгүй, гэтэл ЗГ-аас маань 1 тэрбум доллар нэхэж шүүхдээд, Франкфуртын шүүх дээр ялалт байгуулж байна. АДМ манай баялгийг барьцаалан зээл авч байсан тул, Заамарын орд маань АНУ-ын банкинд хураагдах нь. “Востокнефтегаз” гэдэг оросын компани бас шүүхдэж байгаа. ЗГ маань “Бороо Гоулд”-д мөн л өртэй болчихсон юм гэсэн. Хамаг баялгаа өгчихөөд, яагаад Монгол улс өртэй болоод байна вэ? Санаандгүй ийм юм болчихов уу? Үгүй ээ, дарга нар энэ бүхнийг харийнхантай нийлж, санаатай зохион байгуулсан.
Оюутолгойн гэрээнд бас Монгол улс шүүхдүүлж, ялагдах учиртайг тусгасан шиг байсан. Бүр шүүхээ сонгочихсон, шүүх хурал ямар сценариар явагдаж, Монгол яаж ялагдах учиртайг зохиогоод биччихсэн байгаа юм биш үү.
Энэ бүхэн бол геноцид. Монголын нийгэм, эдийн засгийн бүх салбар ээлж дараалан сүйрч байсан, сүйрч ч байна. Коминтерний Шмераль ч билүү, Шмель ч билүү дарга “Монголын хүн амаасаа газар нутаг нь бидэнд илүү ач холбогдолтой. Тиймээс ямар ч арга замаар хамаагүй, энэ газар нутаг дээр бид бэхжих хэрэгтэй” гэж хэлсэн байдаг. Хүн нь хэрэггүй, газар нь хэрэгтэй л гэсэн геноцид санаа шүү дээ. Тэрхүү большевист геноцидийг хэрэгжүүлж байсан номенклатурч дарга нарын хойчис өнөөдөр үйлсийг нь үргэлжлүүлж, геноцидийн бизнес хийж, хүн амаас нь газар нутгийг нь чөлөөлж өгч байна. Ингэж үзэхээс өөр арга алга.
Монголчууд амьд явах эрхгүй болчихсон юм уу? Устгагдах төлөвлөгөөнд эргэлт буцалтгүй орчихсон уу? Үүнд санаа зовохгүй байхын аргагүй.
Геноцид бол хүн төрөлхтний эсрэг гэмт хэрэг. Саяхан, ажиллаж байгаа төрийн тэргүүн, Суданы ерөнхийлөгч Омар аль Баширийг Гаагын шүүх геноцидийн хэрэгт татаж, баривчлах тогтоол гаргасан. Дэлхий ертөнц, цаг үе ингэж л өөрчлөгдөж байна.
Хар арьстнуудыг хавчин гадуурхаж, алж хөнөөж байгаа “Жанжавид” бүлгийнхнийг дэмжлээ гэж Баширийг хэрэгт татжээ. Тэгвэл манайд түүнээс хавьгүй өргөн хэмжээний геноцид явагдаж байна. Дотроо ашигт малтмалын, худалдаа-үйлчилгээний, үйлдвэрлэл-тариалангийн, барилгын, МАА-н, санхүүгийн, ёс суртахууны, оюуны, эрүүл мэндийн, экологийн, үндэс угсааны, хэлмэгдүүлэлтийн, неоколоничлолын, шашны гээд салбар хүйтөрөлгүйтгэлүүдтэй.
Дарга нар маань Гаагад дуудагдахаасаа өмнө тэр харийн найз нартайгаа хамт эртхэн олон улсын шүүхтэй ч хамтран ажиллах хэрэгтэй болж. Гишгэх газаргүй болж буйгаа ойлгохгүй байлаа гээд нэмэр болохгүй. Монгол улсын хуулиас гадна, олон улсын хууль гэж байдаг. Аль аль хуулийг нь зөрчөөд байгаа гэмт хэрэгтнүүдэд аль аль хуулийнх нь дагуу хариуцлагыг хүлээлгэх хэрэгтэй гэдэгтэй та маргахгүй биз ээ.

VII. Гэмтнүүдийг Чингисийн монголчууд өршөөхгүй

Ашигт малтмалын асуудал нэг ч өдөр тайван эс суулгана. Өдөр бүр шинэ гай гамшгийн тухай элдэв зүйлс сонсогдоно, бодогдоно.
Тогтвортой байдлын гэрээ, эрдэс баялгийн талаарх төрийн бодлого гээч нь эх орныхоо 66 хувийг шуудаар, 34 хувийг шууд бусаар харийнханд өгөх л арга саам гэх юм. Монгол улс өөрийнхөө баялгаас үнэндээ цаашид юуг ч бодтоор эзэмшихгүй тул бүхэнд гадаадынхны л гар харж гуйланчилсан, их л бодож эрчүүд нь зарц боол, эмс охид нь биеэ үнэлэгч болж хэсэг оршоод, мөхнө ч гэлцэнэ.
“Рио-Тинто”-гийнхныг Мадагаскарт ирэхэд нь, “зэр зэвсэг оруулж ирж, төрийн эргэлт зохион байгуулж болзошгүй” хэмээн ардчилсан хувьсгалчид шалгаж. Тэр компани Мадагаскарын дарангуйлагчийг санхүүжүүлдэг байжээ. Ийм компанитай хамтран ажиллаж болох уу?
“Тавантолгойн гэрээ” гэж аюул гарч ирэх гэж байгаа гэнэ. Орд бүр маань дарга нарын зүтгэлээр ард түмний эсрэг аюул болон босч ирэх учиртай юм гэж үү?
3 тэрбумын арилжааны зээл гэж гамшиг нүүрлэнэ ээ гэж байна. Арван жилийн дараа төлж эхлэх зээлийн 50 хувийг өмнөд хөршийн бараа бүтээгдэхүүн хэлбэрээр авна гэсэн. БНХАУ үүнийхээ төлөө Монголын баялгийг давуу эрхтэй эзэмших эрхтэй болно гэж бичиж байна. Бүхий байгалийн баялгаа алдчихсан Монгол 10 жилийн дараа юугаараа их өрийг төлөх вэ?
Оросын Думд, “Манай бизнесийг хавчин гадуурхдаг Монголд цохилт өгөх хэрэгтэй” гэж яригдсан гэнэм. “АНУ эрх ашгаа Персийн буланд яаж хамгааллаа” гээд барьцсан ч гэсэн. Дарга нар минь дайныг даллав уу?
Тайван суух арга алга. Цаг алдаж болохгүй. Би л хувьдаа ашигт малтмалын төлөө тэмцэгчидтэй нийлж нэгдэх болно. Гэмтнүүдийг Чингисийн монголчууд өршөөхгүй.

VIII. С.Баяр сайд аа, хамт хувьсгал хийцгээе!

Ашигт малтмалыг тойрсон гэмт хэргийн талаар би анх 2003 онд бичлүү дээ, ашигт малтмалын талаарх уриалгаа 2007 онд гаргаж төр түмэндээ хүргэж байсан. Тэрхүү уриалгаа ноднин 25 зүйлт болгож, мөн хүргэсэн. Энэ захидлын төгсгөлд ч шинэчилсэн байдлаар хавсаргана. Хэрэв төрд маань бодлого, чиглэл олддоггүй юм бол миний уриалгыг баримтлал болгочиход ч болохгүй нь юу байх билээ.
Миний бие алдаж будилж байж ч болох юм. Тэгвэл намайг ухааруулаад сэнхрүүлээд, үнэнийг ойлгуулаад аль. Юу болоод байна вэ? Дарга сайд та бүхнийг харийнхан ална тална гээд хүчээр гэм хийлгээд байна уу? Тийм бөгөөс ард түмэндээ, дэлхий дахинд үнэнийг хэл, буруутныг хашраагаад, гэсгээн цээрлүүлээд өгнө.
Ашигт малтмалын геноцидийг, бүхий геноцидийг та эхлүүлээгүй, тиймээс гол буруутан нь та бус. Харин та хүсвэл геноцидийг таслан зогсоох дорвитой алхам хийж чадна. Илэн далангуй л ярилцъя.
Өнөөдөр байдал маш ноцтой, түгшүүртэй байна, түүнийг би өдрөөс өдөрт мэдэрч байна. Ард түмэн маш их ядарч. Зовж зүдэрч. Цөхөрч. Гинжнээсээ өөр алдах юмгүй болж. Олон хүн хувьсгал хийхээс буцахгүй болсон байна. Хувьсгалт нөхцөл байдал, хувльсгалын тохироо бүрдсэн байна. Түүний үр дүнг урьдчилан хэлэхэд хэцүү. Сайн ч байж болно, муу ч байж болно. 1990 оны хувьсгал Зөвлөлтийн дарлалыг шинэ номенклатурын дарлал, геноцид, неоколоничлолоор л солилоо. Болзошгүй хувьсгал эрүүл нийгмийг авчирч болно, эсхүл хаос, туйлшрал, хэт тэгшитгэл, уналт, харгислал, дайн ч авчирч болно.
Хувьсгал гарч, өөрсдийг нь түлхэн унагахыг хүлээлгүй, удирдах постон дээр байгаа хүмүүс угтаад, хамтраад хувьсгал хийсэн ч болох биш үү. Хувьсгал гэдэг маань зөв бодлого байж ч болно. Горбачёв зөв бодлогын хувьсгал хийж л байсан. Монголын хэн нэг төрийн зүтгэлтэн ч тэгж болно шүү дээ. Дарга нарыг ухаараач, сэхээрээч, зөв бодлого явуулаач, хувьсгал хийгээч гэж уриалж байна. Тэгвэл ард түмэн дэмжинэ, магадгүй “Монгол улсын ерөнхий сайд Баяр ура!” гээд хашгирна. Заавал талцан тэмцэлдэхгүйгээр хувьсгал хийж болно. Хэрэв эв нэгдэлтэйгээр хувьсгал хийх аваас, сөрөг зүйл гарахгүй.
Өөрчлөн байгуулалт, ил тод байдал, Дорнод Европын ардчилсан хувьсгалууд төлөвшилд минь их нөлөөлсөн. Монголын ард түмний ардчилсан хувьсгал надад гүн гүнзгий сэтгэгдэл төрүүлсэн. Тэр хувьсгалын үйл хэрэг эхлээд л зогсчихсон. Дуусах ёстой гэж боддог. Энэ нийгмийг бүх монголчууд нийлээд хамтдаа хувьсгах хэрэгтэй байна, С.Баяр дарга аа.
Яриа минь ашигт малтмалаар эхлээд, ардчилсан хувьсгалын үйл хэргээр төгсөж байна. Ингэх л ёстой. Сайн үйлс бүхэн дэлгэрэх болтугай!

(Үргэлжлэл бий)
Ч.Мөнхбаяр. MMIX.V.XI

Р.S. Алдаж эндсэн аваас, хүлцэл өчье

Монгол улсын Ерөнхий сайд С.Баярт илгээх ил захидал


Эх нутгийнхаа 43 хувийг чөлөөлье хэмээсэн 43 тэзис
(Хоёрдугаар хэсэг)

9. Хууль бус олборлол хэмээх гамшгийг таслан зогсооё!

Эрхэм ерөнхий сайд аа, танд бичиж буй захидлынхаа үргэлжлэлийг толилуулж байна. Төр түмэн нүдтэй тул, “Алаг хорвоо” сонин (№2, 2009.04.13) дээр нийтлэгдсэн эхний хэсэг нь хэдийнээ танд хүрсэн буй заа. Зөв зүйтэй зүйлүүдийг нь таашаан, сайшаан уншиж, алдаа мадгийг нь ариутган шүүсэн гэдэгт итгэнэм.
Урт, нуршуу бичиж буйг өршөөгөөрэй. Товч байх нь авъяасын дүү гэдэг, гэтэл тэр дүү нь надад үгүй бололтой агаад, нөгөөтэйгүүр ашигт малтмалын салбарт буман ноцтой явдал учир буй тул товчлоод товчлоод л иймд хүрэв. Ам нээвэл уушиг нээе гэсэн минь ч хэмжээг үүсгэв.
Миний бие зөвхөн Оюутолгойн тухай ярих гээгүй нь ойлгомжтой. Зөвхөн хоёр толгойн тухай яриад л, бусдыг нь үл ойшоож, үүгээрээ тэдгээрийг булшилж байгаа харамсалтай явдал ажиглагддаг. Хоёр толгойгоор халхавчилж, мянган толгойг цөлмөх ажиллагааг ч дайснууд амжилттай гүйцэлдүүлж буй. Хоёр толгой нь зөвхөн халхавч л болохуйц, тийм л баян орон юм.
Стратегийн гэгдсэн хэдэн ордуудаа харийнханд (харийнхан гэдэгт ерөөсөө болдоггүй дарга нараа ч хамруулъя) завшуулах хууль бус ажиллагаа амжилттай явагдаж байна. Гэтэл стратегийн бус гэгдсэн зуу зуун ордуудын хувь заяаг дарга нар ч, олон нийт ч зөнд нь хаячихаад байна. Хууль ёсоор бол, стратегийн гэх хэдхэн ордыг л хууль бус гэрээний дор харийнханд өгч болдог, бусдыг нь бол ямар ч гэрээ энэ тэр гэлгүйгээр харийнханд өгч болох орчин бүрдсэн юм байна шүү дээ.
Зөв зүйтэй хууль гарах нь хойшлогдоод л байдаг. Энэ хугацаанд, хуульгүйгээр л Монголын баялаг цөлмөгдөж дуусч байна. Тэр талаарх мэдээлэл хаалттай, нууц. Харин баялаг зогсоо чөлөөгүй цөлмөгдөж, гадагш үерлэн урсч, Монгол улс түмэнд ямар ч ач тусгүй, харин хүй төрөлгүйтгэх балагтайгаар үгүй болох нь байна.
Өмнөговьд хоёр толгойгоос дутахгүй 3 том орд 5 дахь жилдээ нууцаар ашиглагдаж, 80-100 тн даацтай машинууд нүүрсийг улайран зөөж буй гэнэм.
Стратегийн гэх ордын 34 хувь нь цаасан дээр ч атугай Монголынх, бусад орд бол 100 хувь гадаадынх гэсэн хуульзүйн орчин иймэрхүү маягтай хэрэгжиж байна. Нэг тэнэг дарга: “Энэ нүүрс Хятад руу л гарч таараа шүү дээ, тэгээд л гарч л байна. Монголын жолооч нарт ажил олгосон их ач тустай юм болж байна. Харин боомтуудыг өргөжүүлж, тоог нь нэмэгдүүлэхгүй бол, ачааллаа дийлэхгүй хэцүү байна” гэж ярив.
Нэгэн сэтгүүлч бэлд нь тоглож өссөн, Болор толгой гэдэг газартаа очтол улаан шороо бужигнасан, гүн хар нүх угтжээ. Болроос бүтсэн тэр толгойг харийнхан дор нь зөөгөөд аваад явж. Үүний учир жанцанг мэдэх хүн нутагт нь нэг ч үгүй гэнэ. Том хар нүх мал амьтан унаж үхдэг булшны газар болж.
“Болор толгой” хэд байна. Харийнхан (үл бүтэх дарга нараа хамруулж буйг дахин хэлье) Монгол улс үндэстэнд хичнээн ийм булшны нүх бэлтгэж байна. Үүнийг хэн ч мэдэхгүй. Орон нутгийнхан ч мэдэхгүй, ойртвол буудуулчих гээд байдаг юм чинь. Нэргүй цэргийн булш гэдэг шиг Монгол улс үндэстнээс нэргүй булш үлдэх юм биш биз? Нууц, хууль бус олборлолтуудад асар их анхаарал тавьж, таслан зогсоож, мэдээллийг нь ил тод болгож, “1000 толгойн” хэрэгтнүүдийг гэсгээн цээрлүүлэх хэрэгтэй байна.
Австрали улс Антарктидийн талыг бид авах учиртай гээд, өчнөөн бичиг баримт бүрдүүлээд, олон улсын тавцанд хөөцөлдөөд явж байна. Улс гэдэг ийм л байдаг юм аж. Бид Австрали шиг хөөцөлдөж, өөрийн баялгаа олж авч чадах ёстой.
Ямар ч хайгуул хийгдээгүй, нөөц батлагдаагүй, зураг төсөл нь үгүй атал, бүх шатыг алгасаад л, ашиглалтын лиценз аваад, шууд уурхай байгуулан цөлмөдөг байна (Ж: Сүхбаатарын Эрдэнэцагааны молибдений орд).
Ашиглалтын бус лицензтэй хэрнээ, мөн шууд олборлоод л, цөлмөөд эхэлдэг аж. Энэ нь дайснуудад ихээхэн ашигтай, учир нь хайгуул хийж байгаа гэсэн нэртэй тул татвар хураамж төлөөд байх юм үгүй. Ямар ч зөвшөөрөл, лиценз гээд байх зүйлгүй хэрнээ ч, сумын дарга маргад бэлэг өгөөд л цөлмөж эхэлдэг аж (Ж: Дорнод аймагт ураны 3, полиметаллын 3 уурхай ямар зөвшөөрлөөр баригдаж буй нь тодорхойгүй. Тэнд урантай ус хаачсан нь мэдэгдэхгүй алга болсон ноцтой хэрэг гарсан агаад, хүн ардын хэрэглээний хөрс, ус руу шингэсэн байх магадлал өндөр гэнэ).
Төсөвт орох татварын орлогын ихэнхийг ганц “Эрдэнэт” бүрдүүлдэг бөгөөд, бусад ордоо Монголын төр түмэн өөрсдөө ашигладаг бол байдал хэд дахин дээрдэх нь мэдээж. Гэтэл, 1000 ордоо цөмийг нь зэрэг ашиглуулах, цөлмүүлэх бодлого явагдаж байгаа ч, харийнхны балгаар ард олонд гай зовлонгоос өөр юуг ч авчрахгүй байна.
Харийнхан Монголд төр гэж байхгүй мэт, угаас Монгол Улс түмэн гэж байхгүй мэт л нутаг дэвсгэр дээр маань дураар дургиж байна.
УИХ-ын нэг гишүүний 900 доллараар зарсан орд Хонконгод 48 сая доллараар борлогдож.
Монголын хөрөнгө оруулалттай компани гэдэг нь худал бөгөөд, харийн “хөрөнгө оруулалттай” байх тохиол олон гэнэ.
Лицензийг худалдаж болохгүй атал, шилжүүлэх нэрийн дор харийнхан цааш дамлах нь түгээмэл. Их төлөв нэг улс аваад байгаа бөгөөд, эхнээсээ тэр улсын даалгавартай ажилласан харийнхан ч зөндөө бололтой. Лиценз нь хайгуул хийх, олборлох эрх атал, харийнхан баялгийг болон газрыг өмчлөх эрх болгон хэрэгжүүлдэг. Харийнхан Монгол улсыг бие биедээ худалдаж дуусгах нь ээ.
Баялгийн үнэ цэнийг бууруулах, үгүйсгэх чиглэлээр олон нийтийг хууран мэхэлж, харийнханд завшуулдаг. Стратегийн ордыг цөөлүүлэх, том ордыг жижиглэн хувааж ач холбогдлыг нь “багасгах”, холимог ордыг хамгийн хямд эрдсээр нь тооцон үнэлж, бусад эрдсийг нь үл бүртгэх, бүх ордыг нэгээхэн хэсгээр нь л “тооцоолох” гээд л арга мэх хэрэглэж ирэв. Баррель нефть 200 доллар болох төлөвтэй байхад 20 доллараас давахааргүйгээр үнэлгээжүүлж, Хятадын компанитай гэрээ хийсэн, нефть биш, бохир ус гээд гаргадаг ч гэж бичигдсэн.
Харийнхан ингэж дураар дургиж байхад, монголчууд ашигт малтмалаа олборлож ч болохгүй, үр шимийг нь хүртэж ч болохгүй байж ирсэн нь, уугуул ард түмнээ 2-р сортын хэмээн ялгаварлах, устгах апартеид бодлогын нэг хэсэг гэж бодогдож байна. Энэ апартеид бодлого ӨАБНУ-ынх шиг л цуцлагдах ёстой.
Ордуудаа заримыг нь стратегийн гээд зальхай гэрээгээр, заримыг нь стратегийн бус гэж шоовдорлон шууд харийнханд өгч байдгаа больё. Стратегийн гэсэнд нь харьд өгч устгах л стратеги харагдаад байдаг (Монгол улсад стратегийн чухал ач холбогдолтой юм бол яагаад харийнханд л хамаг эрх очихоор шийдэгдэж байна вэ, эсрэг л баймаар). Бусад нь бүр харагдах үзэгдэх юмгүйгээр сөнөж байна.
Тийм стратеги, тийм стратегигүй байдлын аль нь ч бидэнд хэрэггүй. Стратегийн гэх статус, харийнханд давуу эрх олгох бодлогоос татгалзъя. Бүх ордоо чухал гэж үзье. Монголчуудыгаа эрхэмлэн дээдэлье. Үүнийг хуулиндаа тусгаж, үлгэрт л гардаг баялгаа үлгэрт л гардаг аймшгаар цөлмүүлж байгааг таслан зогсооцгооё, С.Баяр дарга аа.

10. Ашигт малтмалд "аравтын татвар"-аа тогтоосон
авлигачдыг цээрлүүлье!


Ямар ч улс манайхыг ашигт малтмалаа луйвардуул гээгүй. Гэтэл дарга нар маань Монголын баялгийг харийнханд луйвардуулах л гээд, гол зорилгоо болгоод, үхэн хатан тэмцээд байхын учир юу вэ? Харийнханд тэд ямар өртэй болчихсон юм бэ?
Тэр өр бол “10-15 хувь”-ийн өр юм гэж энэ нийгэмд ярилцаж байна. Монголын баялгийн 10-15 хувийг хууль бусаар халааслахын тулд, харийнханд төлөөсөө төлөх хэрэгтэй болж.
Төр бол луйврын машин болчихсон гэж, болгочихсон дэглэмийнхэн нь ч өөрсдөө хүлээн зөвшөөрдөг. Нэгэн дэглэмчин, төр бол луйврын машин, тиймээс төрд гарсан, төрийн үйлчилгээг авах гэсэн болгон луйвар л хийдэг, луйвартай л холбогддог гэж бичжээ. Бөмбөгдөгч онгоцоор бөмбөгдөхөөс л биш, ашигт малтмал олборлож болохгүйтэй л адил юм даа.
Чингээд ашигт малтмалыг Дубай бүтээхэд хэрэглэсэнгүй, бөмбөгдсөн байна. Монгол төр түмнээр эзэмшүүлье гэвэл, албан үүрэг нь учраас, дарга нар цалингаа л авна, харин бөөн ажил ундарна. Харийнханд бэлэглэчихвэл (тэгэхдээ хахуулиа авна, лицензээ худалдана), юу ч хийхгүй байхад Монголын баялгийн 10-15 хувь халаас руу нь зогсоо зайгүй урсана. Сайн зууч тийм хувь авдаг (хувьцаа эзэмшдэг) юм гэнэ.
Монголчуудад ийм шунахай болзлоо тавибал аягүй бол хэрэг нь илэрнэ, тэгээд ч манайхан глобал олборлол, үйлдвэрлэл зохион байгуулахгүй тул унац нь бага. Ингээд л харийнхантай...
Дарга нартай маань далд тохиролцсоны дагуу тэд “ашиггүй ажилласан” гэж тайлагнана, дарга нар “итгэнэ”, 10-15 хувиа авсаар байна. Ийм л юм байдаг гэнэ шүү дээ. Эх орончид тэмцэл өрнүүлсэн чинь, тэрийг нь: харийн компаний 34 хувийг эзэмшсэнийхээ төлбөрийг төлж дийлэлгүй, төр 2 тэрбум долларын өрөнд унах маягийн юм болгож хувиргасан л зальхайчууд даа.
Зарим харийн компани “ёсоор нь танай хөлслөгдөгч, үйлчлэгч түнш болъё” гэхэд “үгүй, үгүй, заавал 100 хувь ав, тэгээд надад..., эс бөгөөс зайл, тонил” гэсэн санааг ойлгуулдаг байж.
Харийн алтны компани жилд 100 сая долларын ашиг олж байсны 5 хувийг нь нэг эрхэм гишүүн, 5 хувийг нь эрхэм гишүүн асан нар хүртдэг гэлцэх юм. Гэтэл, эх орончид хилэгнэн тэмцэхээс өмнө, Монгол улс түмэн 1 хувийг ч тэндээс олж авч чаддаггүй л байлаа. Ард түмнээс эмээсэндээ жаал жуул юм төлж эхэлсэн ч, төдөлгүй орд шавхагдчихсан (10 жил ашиглана гэсэн ч, татваргүй 5 жилд амжуулсан нь тэр).
Нэгэн дэглэмчин “Би хариуцлага хүлээнэ, хүлээлгээд аль” гээд л байнга тунхагладаг. “Намайг оролдвол бүгд л хамтдаа унана, тиймээс би яасан ч болно, намайг яаж ч чадахгүй” гэж эрдсэндээ үхэхээс наахнуур л цамнах юм. Тун чиг инээдтэй, гэнэн байна. Хамаг ашигт малтмалын хэргийг чанга дуутай нэгэндээ тохчихож болно шүү дээ. Ийм дэглэмийг тэр өөрөө бүтээлцсэн, бүтээлцсээр байгаа.
Яагаад дарга нар маань ордыг өөрсдөө эзэмшиж болоогүй юм бэ, ашиг нь бүр л их байх шүү дээ. Хуулиас ичсэн хэрэг үү? Огт үгүй юм. Колонийн харь эздэд үйлчлэх, колоничлогдогч ард түмнээ цөлмөн дээрэмдэх сэтгэлгээтэй, угшилтай, залхуу, бэлэнчлэгч, арчаагүй учраас тэр. Колонийн л ажлаа хийнэ шүү дээ. Харь түншүүд нь өөсрдийг нь ч залилж мэхэлж байдагт (баялгийн хэмжээ, ашгийг бууруулж мэдээлэх, төөрөгдүүлэх гэх мэтээр) тэд гомдохгүй. Колонийн эздэд хэдэн үеэрээ гомдохгүй яваад сурчихсан ажгуу.
Гэвч энэ бүхэн нь гэмт хэрэг. Тэдэнд (дотоод, гадаадын хэнд нь ч) шударга шүүхтэй хамтран ажиллах ганц л зөв зам буй. Хамтран ажиллана гэдэг нь авлигадах, хуйвалдах гэсэн үг биш, өөрийн болон хамсаатнуудынхаа үйлдсэн хэргийг илчилж, ялаа хөнгөрүүлэх гэсэн үг юм.
Мөн, ашигт малтмалын гэмт хэрэгтнүүдийн хамтран ажиллахыг хүлээлгүй, хуулийг сахиулах шийдэмгий арга хэмжээ авах цаг болжээ, ерөнхий сайд аа.

11. "Ашигт малтмалын эсрэг" тэмцдэг
террор байгууллагуудыг сөнөөн даръя!


Ашигт малтмалын эсрэг тэмцэл гэж хачирхалтай үзэгдэл нийгэмд маань олон жил бугшив. Тэр тэмцлийг ашигт малтмалд дургүй, аллергитай (жинхэнэ утгаар нь хэрэглэв, жаргоноор биш) бус, харин дур нь хэтэрснээс болж, 10:90-ийн харьцаатайгаар харийнхантай нийлж завшиж байгаа дайснууд зохион байгуулдаг.
“Муу нохойн гэдсэнд шар тос тогтохгүй”, “Уул уурхайн национализм боллоо”, “Баялгийн хараал тусах нь ээ”, “Хоёр толгойгоос салгаад өгөөч” гээд л тэд бичдэг. Нэг хөлсний бичээч иймэрхүү кампанийг удирдан зохион байгуулсны төлөө харийн ганцхан компаниас сард 11 сая төгрөгийн цалин аваад байгаа гэсэн. Бас нэг компаний ашгаас хөөрхөн хувь хүртчихдэг гэв үү. Энэ мэт орлогоо, тэр мэт зүйлсийг бичсэн номныхоо орлого мэт харагдуулж, тархи угаачихсан чинь, “соён гэгээрүүлэгч” гээд мунхрагсад гарчихсан ч юм шиг.
Эх орончдоос болж, өдөр бүр сая доллар алдагдаад байна л гэдэг. Ор үндэсгүй худал бөгөөд, неоколоничлолын ажил явдгаараа л явж ирлээ. 68 хувийн татвар уул уурхайг сөхрүүлчихсэн, ашиггүй болгочихсон л гэдэг, тэр чинь угтаа 6, 18 хувийн татвар биз дээ. Яаж энэ өчүүхэн зүйл тэднийг сөгтгөх вэ?
Ард түмнийг ашигт малтмалыг үзэн яддаг болгох солиотой төлөвлөгөөг хэрэгжүүлж буй тэд уул уурхайн мэдээллийг маш нууц, хаалттай байлгадаг. Худал хуурмаг зүйлс, худал хууль, гэрээний эх зэргийг бол мэдээлэл гэхгүй нь ойлгомжтой. Ашигт малтмалыг жигшүүлэх кампанийхаас өөр байр суурийг огт нийтэлж нэвтрүүлж болохгүй гэж ХМХ-үүдэд тушаадаг ч гэх шиг. “Айвеноу Майнз” сэтгүүлчдийн уул уурхайн сургалт зохион байгуулдаг ч гэх шиг.
Ийм кампани ард түмэнд хэрэггүй. Мэдээлэл хаалттай нөхцөлд, цаагуураа юу ч найруулж, яаж ч алдагдалтай ажиллуулж, харин алдагдал гээчийг нь ард түмэн төлж, модоо барьж болно. Эх орны үнэт баялгийн талаар үнэн зөв, нээлттэй, ил мэдээлэл, тодорхой судалгаа ард түмэнд хэрэгтэй!
М. гэдэг дарга “Нэг улс ганцаараа хожоод, суга хөгжинө гэж байхгүй. Бусдаас илүү ухаантай болж, ганцаараа хожиж, бусдыг хохироох юм бол бид өөрсдөө л юмгүй хоцорно” гэж заналхийлжээ. Өөртөө л энэ үгээ хэлэх хэрэгтэй. Монгол улс өөрийнхөө өмчийг өөрөө ашиглах нь дэлхийг огт хохироохгүй, харин неоколоничлол, геноцид бол дэлхийн эсрэг гэмт хэрэг юм.
“Ө” гэдэг сонинд “...Ашигт малтмалын баялаг ихтэй улсын иргэдийн амьдрал баян чинээлэг байхаар боловч амьдрал дээр эсрэгээр байдаг. Баялаг ихтэй оронд ядуурал их хэмжээгээр байдаг” гэж бичжээ. Баян чинээлэг улсууд ашигт малтмал дээр суурилж хөгжсөн нь дунд сургуулийн сурах бичиг дээр тодорхой л байдаг сан.
Тэр л сонинд (ер нь ашигт малтмалын эсрэг хамгийн их дайрдаг сонин шүү дээ): “Бороо Гоулд”-ын ачаар уул уурхайн эрүүл орчин бүрдэж, макро эдийн засгийн том орон зай буй болсон. Монголчууд үлгэн салган 1 тн алт л олборлодог байсан” гэжээ. Үүнийг бичсэн хүн эрүүл үү, нийтэлсэн сонин нь ямар улсынх вэ?
Иймэрхүү этгээдүүд, байгууллагуудыг нүдэлж авах хэрэгтэй. “Линчийн шүүх”-ээр оруул гэж байгаа юм биш, улс түмэн хожим нь эх орноосоо урвасан хэргээр, хуулийн дагуу шийтгэхэд хэрэг болно. Неоколоничлол, геноцидийн гэмт хэрэгт зүтгэж, эх орноосоо урвачихаад зүгээр өнгөрнө гэж байж болохгүй. Хамгийн хөнгөн ял нь л Монгол Улсаас хөөх, ашигт малтмалын хувь хүртэх эрхээс хасах гэхчилэн байхаар хуулийн зохицуулалт хийх хэрэгтэй юм. Ер нь ашигт малтмалын гэмт хэрэг үйлдэгчдийн талаар тусгай хууль гаргаж ч болохоор болсон. Эх орончдын бүртгэлд дайснууд бүгд орох ёстой.
Ашигт малтмалын эсрэг тэмцдэг тоглоомын тусгай байгууллагууд байна. “Гацууртад “Бороо Гоулд” алт илрүүлсэн, түүнийг өөр компани олборлоно гэвэл хууль гэж байгаад хэрэггүй. “Бороо Гоулд”-ын алдаа гэж байхгүй, монголчуудын алдаа л гэж байж болно. Бид 8 жил тагнуул, урвагчдаараа дуудууллаа. “Бороо Гоулд”, “Айвеноу Майнз” манай гишүүн. Бид тэдний эрх ашгийг төрийн бодлогод тусгуулах үүрэгтэй. Бид тэднээс санхүүждэг. Бид тэдний лоббиг хийдэг болохоос, гудамжинд жагсдаггүй” гэж нэг дарга нь бас нэг “Ө” гэдэг сонинд өчжээ. Иймэрхүү хүн манай төрийн хувьд их л зөв зүйтэй иргэн нь байдаг болчихсон байх даа. Үймээн, самуун дэгдээсэн гэж шийтгүүлэхгүй байхыг бодоход.
Нэг дарга нь “Тийм сүрхий ухаантай юм бол тэр үед нь хэлэхгүй яасийм” гэж эх орончдод омогджээ. Төртэйгээ нийлээд тас нууцалсан юмыг Жеймс Бонд биш бол яаж мэдэх билээ. Харин мэдэнгүүтээ тэмцэж эхэлсэн шүү дээ. Тэрхүү дарга, гуйлгачин байж 34%-ийг чамлалаа, элдэв хувь шаардах нь ЗГ бизнесийн хэрэгт хэт оролцож, хууль зөрчиж буй хэрэг гэхчлэн төр түмнээ дайрч давшилжээ. Тоглоомын ийм байгууллагууд үндэсний аюулгүй байдалд заналхийлсэн том террор бүлэглэл болох магадлалтай байна “Жагсахыг” нь хүлээлгүй, урвагчдын байгууллагуудын үйл ажиллагааг хориглох хэрэгтэй байна.
Ашигт малтмалын эсрэг тэмцлийг таслан зогсооцгооё, сайд аа.

12. Монголчууд улс орноо
тэргүүн зэргийн хөгжил дэвшилд хүргэж чадна


Монголчууд өөрсдөө баялгаа ашиглах зарчим гэж хуулинд ч, төрд ч алга. Уг нь Монголын хууль, төр шүү дээ. Уул уурхайн яамаа ч устгачихсан.
Гэвч тэр баялаг биднийх юм аа. Ашиглаж чадахгүй байлаа ч, бидний л юм, тэдний юм биш. Айл гэрт байнга ашиглаад, хэрэглээд байдаггүй зүйл зөндөө л байдаг. Гэхдээ л тэдний өмч, төрөөс харийнханд лиценздээд өгчихөж болохгүй, түүнтэй л адил.
Оюутолгойг хүрэл зэвсгийн үед өвөг дээдэс маань нээсэн байна, ашиглаж ч байж. Геологийн шинжлэх ухааны ёсоор ч монгол хүн нээсэн, Фридланд энэ ордын тухай мэдээллийг монгол хүнээс авсан юм билээ шүү дээ. Харийнхан нээсэн байлаа ч, бидний л юм. Бид өөр улс гүрэнд, “нээлээ барилаа” гээд баялгийг нь цөлмөчихдөггүй л биз дээ, тэрэнтэй л адил.
Тусгаар тогтносон улс юм бол, монголчууд баялгаа ашиглахыг дээдэлсэн бодлого, үйл ажиллагаа гэж байх ёстой. Тийм юм байж болохгүй болчихсон бол, тусгаар тогтнолыг худалдсан гэмт хэргийг мөрдөж эхлэх хэрэгтэй.
Төрийн оролцоо л гэх юм, монголчуудын оролцооны тухай яагаад огт ярьдаггүй юм бэ?
Манайд гадны хөрөнгө оруулагч биш, манай баялгийг барьцаалж олсон мөнгөөрөө санхүүжин манайхыг цөлмөх гэсэн дээрэмчид олноор орж ирж. “Айвеноу Майнз” Оюутолгойг эзэмших гэж нэг ч төгрөг зараагүй юм биш үү. Бид л тэдэнд хөрөнгө оруулж ирэв.
ЗГ маань баялгаа бүртгэж авч баталгаажуулаад л, баталгааныхаа дагуу мөнгө босгож бүрэн болох байсан төдийгүй, дэндүү амархан бүтэх ажил байж. Тэгсэн бол баялаг дарга нарт биш, ард түмэнд очих учраас л түүнийг хийсэнгүй.
Гэхдээ хийх ёсгүй юм биш ээ. Хийх үүрэгтэй! Эл үүргээ биелүүлэхгүй гэвэл, огцорч л таарна. Өөрсдөө л тэд огцоръё гэсэн хүсэлтээ тавьж буй хэрэг шүү дээ.
Оюутолгойн өчүүхэн хэсгээр, монголын хувьцаа эзэмшигчдийн мөнгөөр л босоод ирэх хөрөнгө юм билээ. Дурын банк ч дуртайяа зээл олгоно. Ашигт малтмал эзэмших шиг ашигтай, эрсдэлгүй бизнес гэж үгүй юм чинь.
Тэндхийн баялгийг эцсийн бүтээгдэхүүн болтол (зэс утас, цутгамал г.м.) эзэмшихэд 1,5 тэрбум доллар л шаардлагатай гэсэн. ЗГ-т боломжтой л асуудал байгаа биз.
Газар дорх баялгаа үнэлээд байгаа чигээр нь зарж ч болдог гэнэ. Зарим ордоо тэгж зараад мөнгөжиж ч болно. Ард түмнээ гэсэн сэтгэлтэй бол, Монгол улсыг хөгжүүлэх амархан байна. Мөнгө л байвал мөн ч их юм бүтээнэ. Тэр нь байгаа л гэсэн үг.
Бид ашиглаж чадахгүй биш, чадна гэдэгт л хамаг учир байна. Уул уурхайн бүх шатны үндэсний мэргэжилтэн бэлтгэгдсэн, бэлтгэгдсээр байна, мэргэжилтэй ажилчдын хувьд ч гэсэн. Хэрэв дутвал гадаадын мэргэжилтэн, ажилчин, компанийг энэ “Айвеноу Майнз” шиг л хөлслөн ажиллуулах бөгөөд, ялгаатай нь монгол хэлтэн, туургатнаасаа авч ажиллуулж, уугуулшуулал, элэгшүүллийн үйлсэд нэмэр болгох хэрэгтэй.
Манай иргэдийн сурсан мэдсэн нь хаагдаж боогдоод, апартеидэд өртөөд байдаг болохоос биш, чамгүй юм шүү. Хэл ам тарьдаг бодисуудгүйгээр алт угаах төхөөрөмж зохион бүтээж, үйлдвэрлэсэн байна, дэмжигдсэн юм алга. Уул уурхайн тоног төхөөрөмжүүдийг хийе, үйлдвэрлэе гэсэн санал зөндөө байдаг байна. АЦС байгуулж, ажиллуулах боловсон хүчин ч бий. Ашигт малтмалаа монголчууд ашиглаж, эцсийн дээд эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх бүрэн чадвартай. Троллейбус экспортлоод, машин, онгоц хийгээд л байгаа шүү дээ. Төр засаг л саад болоод байна, харин бүр улс түмнээ устгах гэж улайран зүтгээд байна.
“Гадаадын хөрөнгө оруулагч” гэсэн халхавчийн дор харийн түрэмгийлэгчийг залж ирэх заалтуудыг хуулиасаа хасч, Монгол улс түмний дархан эрх, давуу эрхийг л эрхэмлэн тусгая. Тэдний ашиг гэж мэдүүлсэн зүйлээс 6, 18 хувийн татвар авсан чинь л ЗГ мөнгөө хааш нь хийхээ мэдэхээ байтлаа баяжсан юм гэнэ лээ (мэдэхгүй байдаг нь тусгүй л юм) Тэгвэл, өөрсдөө эзэмшээд 1900 хувийн ашгаа олж авахаар цэнгэлийн манлайд хүрцгээх үү. Мэдээж хэрэг.
Үндэсний олборлолоос ашиг дороо л гарч ирнэ. Заэавал түмэн жилийн дараа ирдэг биш (харийнхан л тэгж тархи угаагаад байгаа). Манай “мянган толгой”-д олборлол явагдаад, ашиг гараад л байгаа шүү дээ. Оюутолгойн, ил уурхайтай болох хэсгийн захаас нь жаахан ухахад л зэс гараад л ирнэ.
“Нинжа нар бүгдээрээ хууль бус. Тэднийг нөхөн сэргээлт дээр ажиллуулах хэрэгтэй” гэж нэг дарга, таны ивгээл дор явагдсан бичил уурхайн хурал дээр ярьж байсан. Нинжа гэдэг чинь үндэсний олборлогч. Үндэсний үйлдвэрлэгчээрээ болохоор харийнхны хог цэвэрлүүлэх үү?
Ингэж монгол хүнээ ялгаварлаж, доромжилж, Монголын эсрэг нацист, фашист үзэл гаргаад байж болохгүй юм. Нинжа буюу, алуурчин гэж нэрлэхийг ч болимоор. Мөнгөн ус, цианидыг хорино л гэнэ, зөв хэрэглэх технологийг нь нэвтрүүлэх хэрэгтэй болохоос бус, үндэсний үйлдвэрлэлээ бүх талаар хааж боогоод байж болохгүй шүү дээ.
Тэднийг клондайкчууд, клондайкч гэж нэрлэвэл зохилтой. Клондайк маягаар олборлож байгаа тул. Тэгээд тал бүрээр дэмжиж ажиллах хэрэгтэй. Хөрс хуулаад өгвөл клондайкчдад маш том тус болно.
Хичнээн хааж хорьж, хоморголон барьж, шийтгэж, хавчиж хяхаж, харлуулан гүтгэж байсан ч, клондайкчид үйл ажиллагаа өргөжүүлж, уурхайнуудыг байгуулж, хөл нь дөрөөнд, гар нь ганзаганд хүрч байна. Дархан-Харморьтын, Гүнбилэгтийн гээд клондайкчдын байгуулсан уурхайг дарга нар ч хүлээн зөвшөөрч, жижиг, загвар гээд л өөрсдийн хийсэн ажил мэтээр л танилцуулаад яваад байгаа шүү дээ. Тэр клондайкчид ашиглах техникээ ч өөрсдөө хийсэн байгаа юм.
Дэлхийд цаашдаа ашигт малтмалын үнэ тууштай өсч, тэнгэрт хадах нь ойлгомжтой. Тиймээс бид бүх ордоо одоогийнх шигээ зэрэг зэрэг устгах гэж яарах хэрэг огт байхгүй. Бидэнд шаардлагатай хэмжээнд, түвшинд л эзэмших хэрэгтэй. Тэр түвшин бол эцсийн бүтээгдэхүүн.
Энэтхэгийн “траншейний” ядуучууд жижигхэн мануфактур байгуулчихсан Нью-Йоркийнхны захиалгаар траншейний таг цутгаад байж байх юм. Бид тэднээс дор байх уу. Эх орончдын шахалтаар, дарга нар “эцсийн бүтээгдэхүүн гаргана аа” л гэдэг боллоо. Энэ үгнээс цааш ахиж хэрэгжсэн зүйл нэг ширхэг ч алга. Эцсийн бүтээгдэхүүн нь Монгол улс түмний сөнөл мөхөл л байх юм шиг байна.
Катар улс өөрөө нефтийн ихээрхэн нөөцтэй байж, Венесуэлээс нефть авч, шатахуун, хуванцар гээд л өчнөөн юм үйлдвэрлэж байна. Эцсийн бүтээгдэхүүн гэж энийг хэлнэ. Ус сувгийн хоолойд молибденийг ганц дусаачихад л бараг мөнхийн хоолой болох бөгөөд, ач тус ихтэй тул үнэ нь ч өндөр. Эцсийн бүтээгдэхүүн гэж энэ. Оюутолгойд олборлоод, хайлуулаад, цутгаад, тогоо шанага, сүх, зэв гээд хамаг юмаа хийчихдэг байсан хүрэл зэвсгийн үеийн өвөг дээдсээсээ дор байна гэвэл мөн гутамшигтайяа. Клондайкчдын биш, хүрэлсүхчдийн хөдөлгөөн гэсэн ч болох мэт (намын ЕНБД-ыг хэлээгүй нь ойлгомжтой).
Баялгийн ерөөл гэж буй. Дубайд 7 хоног бүр нэг гайхамшиг босч, олныг гайхшируулдаг. Тэнд Лас Вегас ч байна, Венец ч байна, Пиза ч байна, Лос Анжелес ч байна. Нар, салхи, газрын гүнээс өөрөө үйлдвэрлэх энергиэрээ өөрийн хэрэгцээг бүрэн хангах 2494 м өндөр тансаг цамхаг барьж, зөгнөлт зохиолыг биелэл болгох нь. Хөгжлөөрөө Дубай тасарлаа.
Газрын диваажин Дубай руу дэлхийн хүн ард татагдаж байна, тэмүүлж байна. Ашигт малтмалаа эцсийн бүтээгдэхүүн болтол нь өөрөө бүрэн дүүрэн ашиглаж, үүн дээрээ суурилан, ашигт малтмал дууссан хойно ашигт малтмалгүй амьдрах амьдралдаа улайран бэлтгэж, өндөр хөгжлийг тэнд цогцлоов. 2003 онд жуулчлалаас олдог ашиг нь нефтийнхээс давсан. Эдийн засгийн өөр олон өндөр хөгжилтэй салбарыг бүтээн байгуулж байна. Уран зөгнөлийг бодит амьдрал дээр тэргүүлэн хэрэгжүүлэх дэлхийн хамгийн анхны “ухаантай хот” Дубайд нь гарагийн том краны 17 хувь нь ажиллаж байна. Баялгийн ерөөл гэж энэ.
Бид ингэж л хөгжих ёстой, бүтээлчээр амьдрах ёстой, чадна ч. Эрх баригчид л саад болсоор ирлээ. Баялгийн хараал гэж байдаг бол монголын ард түмний дайснуудад туснаа.
Харин бид чадна. Эрхэм ерөнхий сайд та ард түмэнтэйгээ нэгдэх биз ээ.

13. Бөөс түүхийг болиулъя

Та нэгэнтээ “бөөс түүх шиг юм ярилаа” хэмээх УИХ-ын чуулган дээр уурсаж байсан. Ард түмнээ бөөс гэлээ, буудуулсан хохирогчдыг бөөс гэлээ, үүнийхээ төлөө огцрох ёстой гээд л үг яриа гарч байсан даа.
Өөр зүйлүүд дээр та тийнхүү уурласан бол ардын баатар болох байв. Ашигт малтмалыг харийнханд бэлэглэснээр ийм тийм ач тус ирлээ гэж зогсоо чөлөөгүй сурталчилж байгаад та тийнхүү уурлаж болох байсан.
• Харийн олборлогчдоос төр маань төдөн тонн алт худалдаж авлаа гээд л баясаад байх бололтой. Өөрийнхөө баялгийг өөрсдөө худалдаж авч байгаа явдалд баясах юу байна?
• “Манай улс тэргүүлэх ач холбогдолтой салбарт оруулсан хөрөнгийн 10 хувьтай тэнцэх татварын хөнгөлөлт үзүүлдэг. Оюутолгойд тэгээгүй учир тэрбум доллар орж ирнээ” гээд л нэг дарга хөөрцөглөв. Харийн компанид өчнөөн хөрөнгө оруулчихаад, тэрнийхээ 10 хувьтай тэнцэх татварыг бас авахгүй гэж тэнэглэчихээд, түүнийгээ хуулиа зөрчин байж (ер нь хууль бус гэрээ шүү дээ) больмор аядсаны (тэгээ ч үү) ач тус нь бөөс түүх адил явдал мөн үү? Мөөн.
• 125 сая доллар гэдэг бол бас тийм өчүүхэн ач тус.
• “Бид эхлээд 34 хувь гэж байгаад, дараа нь гадаадынхныг ингэж тэгж хуурч мэхлээд төд болгочихно” гэдэг. Манийгаа л мэхэлж байгаа царай нь юм байх даа.
• “Ашигт малтмалын салбарыг цэгцлэхийн тулд лиценз олгох дээр хүнд суртал гарганаа” гэж нэг дарга ярив. 1-рт, одоо лиценз олгох юм үлдээгүй, 2-рт, харийнхны ард дараалалд зогсч байсан монголчуудын ээлж ирэхээр ингэв үү, 3-рт, хүнд суртал гаргах гээд байвал халагдах хэрэгтэй шүү дээ.
• “Шууд бусаар төдөн ажлын байр бий болгоно” гээд л тоо жагсаах болж. Харийн булаан эзлэгчдийн тухай миний бичээд сууж байгаа минь тэд надад шууд бусаар ажлын байр гаргаж өгч байгаа хэрэг болох нь л дээ. Булшчидад тэд шууд бусаар хичнээн ажлын байр гаргаж өгсөн бол.
Нэг сумын иргэдийн 10 хувьд нь шууд ажлын байр гаргаж өгсөн гэнэ. Өөрийн улсынхаас 40-60 дахин бага цалин өгч шулж мөлжөөд, тэгээд бас улс түмнийх нь эсрэг турхирдаг шүү дээ. Үүнээс ач тус хайх нь бас л бөөс түүх хэрэг.
• “Харийнхан уурхайгаан бариадахвал нэгэн аймгийн ДНБ 12 дахин өснө” гэж хошгоруулах гэв. Тэр чинь харийнхний дээрэмдэж зөөх зүйлийн л тоо хэмжээ.
• Орон нутгийг ингэж тэгж хөгжүүлсэн гээд л үнэн худал нь мэдэгдэхгүй, үнэн байлаа ч инээдтэй зүйл ярих юм. Бөөсийг заан болгоно гэгч тэр буй заа.
• Оюутолгойн тэр том гэрээнд, гуйлгачин гуйж оруулсан аятай, 30 оюутанд тэтгэлэг олгоно ч гэх шиг олон ичмээр зүйлс байна. Монголын улс төрийн шинэ нэр томъёо, үг яриагаар бол энэ мэтийг л бөөс гэх буй заа.
Дарга нар сөнөж мөхөхийн ач тусыг олох гэж, бөөс түүх шиг юм ярьж байна (Бөөс бүхний балаг нь харин уул шиг байх юм).
Эрүүл ухаантнууд бол, Дубай босгох шиг юм ярих ёстой. Тийм биз дээ, ерөнхий сайд аа?

(Үргэлжлэл бий)

Ч.Мөнхбаяр. ММIX.IV.XIV

МУ-ын Ерөнхий сайд С.Баярт илгээх ил захидал


Эх нутгийнхаа 43 хувийг чөлөөлье хэмээсэн 43 тэзис
(Нэгдүгээр хэсэг)

1. Эхлэл

Сайн байна уу, С.Баяр дарга аа!
Улс, түмнийхээ хувь заяаны төлөө зовнисон эгэл сэтгүүлч танд бичиж байна.
Миний бие, ашигт малтмалаа зөв зүйтэй ашиглах нь л улс түмнийг минь, ирмэгт нь тулж ирчихээд байгаа сүйрэл мөхлөөс аврах цорын ганц зам гэж үздэг ээ. Тэр талаараа, ЗГ-ын тэргүүн, эрх баригч намын дарга, УИХ-ын гишүүн, ер нь “төрийн гурван өндөрлөгийн тэргүүн”, “нам засгийн тэргүүн” гээд хэлчихэд буруудамгүй, өнөөгийн Монголын хамгийн эрх мэдэлтэй, нөлөөтэй хүмүүн болох Тантай хөөрөлдье гэж бодлоо.

2. Иргэний хөдөлгөөнд нэгдээч!

Өнөөдөр монголчууд бидний хийвэл зохих хамгийн ойрын алхам нь ашигт малтмалын неоколоничлолоос, түүнийг хэрэгжүүлэгч харийн түрэмгийлэгчдээс эх орноо чөлөөлөх явдал. Үүний төлөө иргэний хөдөлгөөнүүд, эх орончид тэмцсээр ирэв.
Ашигт малтмалаас монголчуудад тэг хувь ашиг ногдох практик хэрэгжиж байх үед, эх орончдын тууштай тэмцэл эрх баригчдыг буулт хийхэд хүргэж, тэд монголчуудад баялгийнх нь 34 хувийг эргүүлэн өгөхөд бэлэн гэдгээ мэдэгдэж байсан. Дараа нь, уг тэмцэл “51 хувийг эргүүлэн өгч болох юм” гэж эрх баригчдыг дуугарахад хүргэсээн. Бодотоор хэрэгжих хэтийн төлөв л харин үзэгдэхгүй байна.
Монголчууд харийнханд, тэдний боолуудад булаагдсан өөрийн баялгаа жинхэнэ ёсоор эргүүлж авахад юу хэрэгтэй юм бол оо. Яавал эрх баригчид монголчуудад буцааж авч өгөх бол? Бас нэг “7.1” тэдэнд шаардагдаад байгаа юм уу? “7.1” шиг алхам хийж байж л ард түмэн баялагтаа эзэн болж, “8.14” шиг баярлан, магнай тэнийх ёстой юу?
Ашигт малтмалтай холбоотой үйл ажиллагаа явуулдаг 300 гаруй иргэний хөдөлгөөн байна гэх юм. Ихэнх нь эх орноо чөлөөлөхийн төлөө чигтэй байгаа. Зарим нь ч яахав, хөлс мөнгө өгвөл яахаас ч буцахгүй л байх, гэхдээ тэд хийдгээ хийгээд замхарч үгүй болно. Харин зөв чиг баримжаатай хүчин өргөжин тэлсээр л байх нь дамжиггүй. Ямар хэмжээнд хүртэл өргөжин тэлэх нь эрх баригчдыг зөв шийдвэр гаргахад хүрэлцэх вэ?
Ашигт малтмалаар дагнасан үйл ажиллагаа явуулдаггүй байгууллагууд ч аргагүй энэ тэмцэлд татагдан оролцоно. Жишээ нь, нэг байгууллага цалин нэмэх шаардлага тавьлаа гэж бодъё. Гэхдээ цалин нэмэх нь ашигт малтмалыг эх орончоор эзэмшихгүйгээр огт бүтэхгүй гэдгийг ойлгох л болно, тэгээд л неоколоничлолын эсрэг тэмцэлд татагдан оролцоно.
Эрх баригчид улам олон хөлсний этгээдийг эх орончдын өөдөөс турхирна, тэгээд иргэний дайн гарахыг ч үгүйсгэх аргагүй. Ийм юм дутаад байна уу?
Үгүй л байлтай. Эрхэм ерөнхий сайд минь, эртхэн эх орноо чөлөөлөгчидтэй холбоотон болж, эгнээнд нь орвол, хурцадмал байдал тэсрээгүй дээрээ арилна аа.

3. Хүчингүй хуулийн хүчингүйг зарлаж,
хүчинтэй хуулиудыг дагая!


Эрхэм сайд аа, улс түмний минь хүзүүнд өлгөгдөх дүүжлүүрийн гогцоо бэлэн зэхээтэй унжиж байна. Энэ бол, яавч харийн луйварчид л зохиож өгсөн доромжлол гэлтэй, “Ашигт малтмалын тухай” хууль “маань” юм. Хэрэв, монголчууд харийн түрэмгийлэгчдээс эх орноо эрч хүчтэйгээр чөлөөлж эхэлбэл, уг чөлөөлөлтийг олон улсын арбитраар нам дарахдаа энэ хуулийг “маань” эш болгох юм байна шүү дээ. Тэгэхлээр дүүжлүүрийн гогцоог боломжтой дээрээ даруй устгах хэрэгтэй байна.
Тэр устгал нь маш амархан. Хүчингүй гэдгийг нь хүлээн зөвшөөрчихөд л болно. Угаасаа Үндсэн хуультай зөрчилдсөн хууль тул батлагдангуутаа л автоматаар хүчингүй болох болзлоо хангачихсан. Гэтэл УИХ-ын дарга нь хууль бусаар 551 заалтын 140-ийг нь өөрчлөн засч, улам ч зөрчилдүүлж, давхар давхар хүчингүй болгосон. Энэ хүчингүй байдлыг нь ҮХЦ тодорхойлсон. УИХ ч даргынхаа хууль бус алхмыг зөвшөөрч, огцруулсан хэрнээ, үхлийн энэ хуулийг хүчингүй болгохоо “мартчихсан”. Шалтгаан нь ийм сайхан бэлэн зэлэн байж байхад, эргэлзэх юмгүй л устгалд оруулчих хэрэгтэй шүү дээ.
Тэгээд, Монгол улс үндэстнийг мөхөөх зорилготой, 1997, 2006 оны ашигт малтмалын “хуулиудыг” буй болгосон гэмт хэрэгтнүүдийг хуулийн дагуу гэсгээн цээрлүүлэх шаардлагатай. Фридланд, Дэлхийн банк, ОУВС нар буруутай гэх яриа байдаг. Тэгвэл тэдгээрийг ч зохих хариуцлагад татаж, шоронд суулгах эрх нь монголчууд бидэнд бий.
Хуулийн, баялгийн, өргөнөөр хэлбэл гадаад, дотоод бодлогын асуудлаа бие дааж шийдвэрлэх бүрэн эрх нь монголчууд бидэнд байгаа. Хэн энэ эрхийг маань зөрчиж зүрхэлнэ вэ, түүнийг бид чаддаггүй юм аа гэхэд, бидний хүсэлтээр дэлхий шийтгээд өгчих цаг ирж шүү дээ.
Монголын төр хуульдаа, баялагтаа хандах ямар ч бодлогогүй шиг харагдаж байна. Бодлого байгаа бол, тэр нь ард түмнээ мөхөөх чигтэй үзэгдэх нь гарцаагүй.
Хуулинд юу орох вэ, орохгүй вэ гэдгийг хариуцах улс нь мэддэггүй бололтой. Тэнд улс түмний төлөө бодлого гэж байхгүй, уул уурхайтай холбоотой, холбоогүй дурын зүйлийг хамж шимээд л хүүдийлчихсэн янзтай байдаг. Төрийн тусгай бодлого үгүй учир, харийнхан хуультай маань зөрчилдсөн гэрээг тулган хүлээлгэдэг, уг зөрчилтэй гэрээнд тохирсон тусгай “хуулийг” хүртэл гаргуулдаг болж байна.
2006 оны хуулийн дагуу бол Монголын төр Эрдэнэт, Монросцветмет-д эзэмшдэг хувиа алдах учиртай болчихсон. Эрдэнэтийг алдвал гол татвар төлөгчөө алдана. Өөрийн хувиа байлгаад байсан чинь, “манайхныг ялгаварлан гадуурхлаа” гэж Оросын тал аргагүй дургүйцэж, хоёр улсын харилцаа хүйтэрсэн шүү дээ. Ийм л мунхаг хууль хийчихсэн.
Уг хуульд нэмэлт өөрчлөлт орууллаа гэсэн нь нотариатаар ийм тийм бичиг нотлуулнаа л гэсэнэрхүү юм байсан. Уг нь нотариатын асуудлаа хууль бүрд улиглаад байх биш, нэг мөр шийдчихмээр.
Нэгэн дарга: “Ашигт малтмалын хууль бол зөвхөн лицензийг зохицуулдаг болохоос биш, та нарын яриад байгаа асуудлыг зохицуулдаггүй юм!” гэж омогдож байсан. Лицензийг ард түмнийхээ эсрэг зохицуулаад байгаад асуудал оршиж байгаа юмсан.
Уг хуулинд Монгол улс үндэстний л төлөө гэсэн бодлого тусгагдах ёстой. Миний бие ашигт малтмалын тухай нэлээд бичсэн. 2008.5.17-ны “Ашигт малтмалын салбарт дангааршлын зарчмыг хэрэгжүүлцгээе!” гэсэн 25 зүйлт уриалгадаа гол санаануудаа гаргасан байдаг. Ойрын үед шинэчилж, ахин түмний хүртээл болгох (2007 онд анх гаргасан уриалга юм) бөгөөд, танд ч хүргэх тул энд нуршихаас түдгэлзэв.
Гол нь, Монгол улс үндэстнээ аврахын төлөө, Монголын төлөө шинэ хууль хэрэгтэй байна. Одоогийн мөрдөгдөж байгаа, хүчингүй, хууль бус хуулийг дагасаар байна гэвэл, ямар ч аюул нүүрлэж мэднэ. Монгол Улс үндэстэн амархаан сөнөчихөж ч мэднэ!

4. Оюутолгойн гэрээний 12 баримт (Надад үзэгдэж буйгаар)

1. “Эрдэнэт”-ийн уурхай, бүтээн байгуулалтыг хэн бүхэн мэднэ. Харилцан тэгш эрхтэй хамтын ажиллагаа л гэдэг. Гэхдээ арай ч бүрэн тэгш харилцаа биш. Бид Оросын аль нэг том ордыг хувааж эзэмшдэг үү? Үгүй ээ.
Тийм болохоор, социализмын үед хүртэл: “Эрдэнэт” ч үнэндээ манайхыг шулан мөлжиж байгаа явдал шүү дээ” гэж шивнэлддэг байв л. Харийнхантай ашигт малтмалын салбарт хамтран ажиллахдаа “Эрдэнэт”-ээс дээшээгээ л явах хэрэгтэй байсан юм. Өөрсдөө 100 хувь баялгаа эзэмших нь дэлхийн жишиг болсоон гэдгийг ойлгох, хэрэгжүүлэх цаг болсоон.
2. Монголчууд Тогтвортой байдлын гэрээ (ТБГ) гэдгийг солиорол, галзуурал гэж ойлгодог болох нь ээ. Маш нууцын зэрэглэлтэйгээр, гадны колоничлогчидтой хуйвалдаж байгаад л, узурпатор боолууд нь бидний хувь заяаг ийм гэрээгээр устгачих гээд байдаг болж. “Бороо Гоулд”-ын ТБГ-ээс бүр дор гэрээ болсон гэж мэргэжилтнүүд үзсэн. Тэгэхлээр үр дүн нь ямар байх вэ?
3. Оюутолгойн ТБГ манай хуультай зөрчилдсөн хууль бус гэрээ учир, уг гэрээнд аялдуулж, хаалттай хэлэлцэн, шинэ “хууль” гаргах гэж байна. ҮАБЗ уг ТБГ-г Монгол улсын эрх ашигт харшилна гэж дүгнэсэн. Техник-эдийн засгийн үндэслэл (ТЭЗҮ)-гүйгээр тэр гэрээг байгуулах гэж байсан. Монгол улсын гэрээний эрх зүйг харгалзалгүй, ажилд нь оролцох ёстой манай олон улсын гэрээчдийг оролцуулалгүйгээр боловсруулсан. ЗГ-аас ч нууцаар боловсруулсан гэрээ гээд бодъё л доо. “Гэрээний асуудал шийдэгдэхэд 3 сайдын оролцоо шаардлагатай” гэж яригдаж байсан атал, “нэг сайд 90 хоногийн дотор хариу өгөхгүй бол шийдэгдсэнд тооцно” гэсэн заалт орж байсан. Гэрээ юу, гэмт хэрэг үү?
Уг нь бол “Ашигт малтмалын тухай” шинэ хууль гарахад, уг хуулийн дагуу байгуулагдах учиртай гэрээ байв. Гэтэл нэг том дарга “Хууль хүлээлгүйгээр!” хэмээн зарлигдсан юм гэдэг.
4. Анх Оюутолгойн ТБГ гээд 2-3-хан хуудас юм оруулаад ирсэн ажээ. Тэрийг нь дарга нар “цөөхөн хуудастай байна” гэсэн тул, олон хуудсаас нь сүрдэж айсандаа шууд үзэглэхээс өөр аргагүй болгосон юм гэдэг.
Энэ ТБГ-г дарга нар маань уншсан бол гэрээ биш гэдгийг нь хэлэх байсаан. Монголд ач тустай зүйл ер үгүй, компаний ажлын дүрэм, уурхайн ашиглалтын журам, техникийн горим гээд л гарт таарсан бүхнээрээ дүүргэчихсэн, тэр их шаардлагагүй материалуудын дунд хорлонгуудыг нуун далдалсан, мийний талбай л юм билээ. “Би тэдэнтэй чинь гэрээ хийчихье!” хэмээн хэн бүхэн хашгирмаар л текст байсан. Төр нь хийж чадахгүй болохоор над мэтийн эгэл ард энд ингээд ажлыг нь хийгээд сууж байна шүү дээ.
5. Гадаадынхан л юу гэж ангайсан болгоныг өөрийн толгойгүй хэд дагасан энэ гэрээнд: Монгол тийм юм авна гэчихээд, авахгүй, чөлөөлөх, хөнгөлөх өчнөөн заалт оруулсан байв. Зарчимтай, бодлоготой, ойлгомжтой зүйл огт үгүй; дотроо зөрчилдсөн, заалтууд нь бие биеэ үгүйсгэсэн; Монголоос л хамаг баялгийг нь цөлмөж, харийн компаниас аль болох авахгүй гэсэн чиглэлтэй; тэдний өмнө сөхөрсөн, мөлхсөн, бялангачилсан, тийм л гэрээ байв.
6. АММ компаний хүлээх үүргийг “тэгнэ, ингэнэ” гэж тодорхой заалгүй, “анхаарна, хүчин чармайлт гаргана, тэгвэл” гэхчилэн бөөрөнхийлсөн байдаг. Тэгэхлээр биелүүлэх албагүй.
Төр маань ашигт малтмалаасаа авдаг байсан бараг ганц юм гэж хэлж болох ГА-ийн 68%-ийн татвараас АММ чөлөөлөгдөнө, гэхдээ зэсийн үйлдвэр баривал... гэсэн байдаг. Барина ч гээгүй, хэмжээг нь ч, хугацааг нь ч заагаагүй. Монголын баялгийг ухаж цөлмө гэсэн л тодорхой чиг гэрээнд буй.
7. Хямралаас гарахын тулд Оюутолгойг яаралтай харийнханд өгөх хэрэгтэй байна гэсэн. Гэтэл харийнхан тоглоомын байгууллагаараа дам-жуулж: “5-30 жилээс нааш ашиг гарахгүй л байх, тэрнээс цаашаа ч ашиг гарахгүй байж болзошгүй” гэж мэдэгдээд л байгаа шүү дээ.
Оюутолгойн нэгээхэн хэсгийн ашгийн 0,001 хувь буюу 125 сая долларыг өндөр хүүтэй зээлж авах л юм гэсэн, тэр нь хямралаас гарахад шаардлагатай гэх олон тэрбум долларын дэргэд юу ч биш, тэгээд ч харийн компанид тэр мөнгө нь байхгүй аж. Монголын уул уурхайн ассоциацийн даргын хэлэхийг үзвэл, манайхан л авна гээд яриад байгаа болохоос өгөх ямар ч боломжгүй юм гэнэ билээ.
“125 саяын явдал бол ломбарданд үнэтэй цайтай зүйлээ тавьж, шил архинаас хамаг юмаа алдаж явдаг архичныг санагдуулж байна” гэж иргэний хөдөлгөөний нэг зүтгэлтэн хэлсэн. Дарга нар маань энэ “архины мөнгөө” ч олж авч чадах юм уу даа, үгүй юу.
Хямралаас болж яарах шалтгаан даанч алга юмсанж.
8. Харийнхан монгол боолчуудын-хаа хамтаар, гэрээг ТЭЗҮ (техник-эдийн засгийн үндэслэл)-гүйгээр батлуулах гэсэн. Хэдий хэрийн баялгийг яаж цөлмөж, ямар ашиг гаргаж, Монголд юу өгөх нь тодорхойгүй, нүдэн балай, чихэн дүлий, таг харанхуйд тэмтчих адил юмыг л неоколоничлогчид, колонийн түшмэд дарга нар маань батлуулах гээд дайрч байв шүү дээ. Эх орончдын шударга шаардлагаар л ТЭЗҮ гээчийг арай гэж гаргаж өгсөн нь худал хуурмагаар дүүрэн.
Оюутолгойн нөөцийг 10, магадгүй түүнээс олон дахин бууруулан ТЭЗҮ-д тусгасан. Харин орд ашиглах зардлаа болон, оруулсан хөрөнгөө ихээхэн өсгөж мэдээлсэн гэх юм.
ТЭЗҮ-г боловсруулах ажилд монголын инженер-техникийн ажилтнууд, мэргэжилтнүүд, уул уурхайн эрдэмтнүүд оролцох явдлыг тас хориглосон нөхцөл байдал байв. Иймээс, Монголын талын тооцоо гэж ор байхгүй, харийнхны хэлсэн тоонд л дөрлүүлээд, гарын үсэг зурцгаах гэж байна.
Эрдэнэтийн ордыг Монгол-Зөвлөлтийн мэргэжилтнүүд хамтран судалж, ТЭЗҮ-ийг нь гаргаж байсан юм билээ.
9. Дарга нар маань “ашгаас нь бидэнд хувь хүртээгээрэй” гэсэн гэмт тохиролцоог хийгээд, хамаг ордоо харийнханд хорт хуулийнхаа дагуу бэлэглэчихсэн тул, гэрээний ерөнхий утга нь: Монголын төр Монголынхоо баялгийн асуудлыг шийдвэрлэх бус, харийнхан өөрсдийн өмчөөсөө монголын гуйлгачдыг өрөвдсөндөө л тасалж өгч байгаа буяны үйлс мэт байгаа.
Гэрээ байгуулагдангуутаа л даян дэлхийд, цагаан арьстнуудын өмчийг булаасан Зимбабвегийн балмад явдал шиг харагдаж, маргааш нь л шууд олон улсын тавцан дээр хүчингүй болтлоо унана шүү дээ. Ийм байхад, юун тэр 34 хувь, 31 жилийн дараа нэмж авах 16 хувь бэ? Үнэхээр авах гэвэл, бараг олон улсын цэрэг орж ирж, харийнхныг хамгаалах болчих гээд байна. Энэ нөхцөл байдалд ч неоколоничлогчид маш их эрдэж, аманд орсноо тулгаж буй.
Лиценз эзэмшиж байгаа компаний 34 хувийг манай тал шинэ хуулийнхаа дагуу дээрэмдэж байгаа мэт эл гэрээнд: Монгол улс харийн компанийн 34 (дараа нь нэмж 16) хувийг хамгийн өндөр хүүтэйгээр (9,9%) зээлж авах бөгөөд, зээллэгээ ашгаасаа төлж чадахгүй байсаар байтал, орд цөлмөгдөж дуусах тийм л харийн ТЭЗҮ байгаа. Үнэндээ хэн нь хэнийгээ дээрэмдэж байна вэ?
Ямар ч гэрээ байгуулсан, даян дэлхийд Зимбабвегийн дээрэм мэт харагдах энэ солиотой байдлаас яаж гарах вэ? Ашигт малтмалын авантюр, аферийн ялт хэрэгтнүүдийг гэсгээн цээрлүүлж, уг гэмт хэргийн зэмсэг болсон “хууль”, бусад баримт бичгүүдийг хүчингүй болгосон цагт л бид “мугабистууд” байхаан болиноо.
Байгалийн баялаг бол төрийн өмч гэж Үндсэн хуулиараа тодорхойлдог нь дэлхийн жишиг, манай ч жишиг. Тиймээс, эзэн нь юмаа мэдэж, эрэг нь усаа хашна гэгчээр, бодлогоо Монголын төр л боловсруулах, хэрэгжүүлэх ёстой. Оюутолгойн гэрээний хамгийн муу хувилбар нь Монгол, АММ-ийн эзэмших хувь 51:49, хамгийн сайн хувилбар нь Монгол 100 хувь эзэмшиж, гадаадынхныг хөлсний ажиллах хүчээр ашиглах явдал байх учиртай.
10. Монголын төр хэнтэй гэрээ хийгээд байгаа нь үнэндээ тодорхойгүй юм. AMM (Aйвеноу Майнз Монголия) гэх, уг нь Монголд л бүртгэгдмээр атал, Виржиний аралд бүртгэлтэй хачин компаний жинхэнэ эзэд нь жинхэнэ “Айвеноу майнз” гэдэг, өөр газар бүртгэлтэй компани гэх. Тэрний жинхэнэ эзэн нь өөр тивд бүртгэлтэй “Рио-Тинто” гэх. Энэнийх нь жинхэнэ эзэд нь Хятадын “Чайналко” болох гэж байгаа гэх юм.
Хэнтэй нь гэрээ байгуулаад байгаа юм бэ? Сүүлд хэнтэй хариуцлага тооцох вэ? Бие бие рүүгээ чулуу хөөлгөсөн энэ хэдэн компанийг тойроод л хэлээ унжуулаад гүйх үү? Аль нэг улсын ЗГ-ыг барьж авч байж, гэрээ байгуулахгүй бол болохгүй дэг шүү. “Марубени” манай ЗГ-ыг шүүхэд өгсөн шиг асуудалд хэрэглэх нэг барьц олж авах хэрэгтэй.
11. АММ МУУА гэдэг байгууллагаараа дамжуулж байр сууриа илэрхийлсэн нь (дарга нь хэлэв): “Уул уурхайн салбар ашигтай байхаасаа, ашиггүй байх нь их” гэжээ. Тэгэхлээр Монголд ямар ашиг гаргаж өгч, бид түүнээс нь 34, 50%-ийг нь авах вэ? Явж явж, 10 хувийн хүүтэй, 2 тэрбум долларын өрөнд орох биш үү?
12. Гайтай хоёр янзын гэрээг ард түмний шаардлагаар, үзэмжийн тулд ч атугай додомдох бололтой. Гэхдээ “Хөрөнгө оруулалтын эрхийг хамгаалах гэрээ” гэгч нууц хуйвалдаанаар додомдсоныгоо эвдэж, хуучин хэвэнд нь оруулах сураг дуулдах юм.
* * *
Баяр сайд минь, эгэл ард би “Оюутолгойн ТБГ-ний хэрэг”-ийг иймэрхүү л байдалтай ойлгож байна даа.

5. Ашигт малтмалын замаар Монголыг
харьд нэгтгэх гээд байна уу даа?


АММ гэдэг, хэзээ ч татан буулгаад бултчихаж болох, Виржиний арлын тоглоомын компанийг АМК (Айвеноу Майнз Канада) 2000.9.1-нд байгуулжээ. 2003 онд АММ лиценз авч.
Ядуу, өчүүхэн энэ компаний удирдлага “Калифорниос ч их газар нутагт тэр аяар нь тархсан эрдэнийн сан биднийх боллоо!” гэж мэдэгдэхэд л, 80 центийн үнэтэй асан хувьцаа нь дороо 9 доллар болж өсч байж. Яагаад манай дарга нар иймхэн зүйлийг хийж чадаагүй юм бол. Оюуны бэрхшээлтнүүдийн тусгай дунд сургуулиар дарга нарыг маань бэлддэггүй л байлтай.
АММ нь ч манайхантайгаа тарсан таар шуудай гэх юм. Хөрөнгө олж чадахгүй гацаж мунгинаж байсан нь бишгүй. Манайхныг л хуурч дөнгөхдөө гарамгай. Хэдэн гэр барьчихаад л гайхамшигтай бүтээн байгуулалт, шинэ Дубай гэж хошгоруулна. Жирийн модон жорлонг 8000 долларын үнээр барьсан гэж тайлагнасан байж. Нутгийнхнаар тэмээн поло гээчийг тоглуулж, хэдэн халтар цаас шидээд л хүн, малыг зовоож зугаацна. XX зууны эхээр Хятадад харийнхан хүн тэрэг хөлөглөчихөөд, бас тэднээр хөл бөмбөг тоглуулан зовоож, зугаацаж байсан хөгийн дүр зураг байдаг. Тэрнийг л санагдуулна.
Оюутолгойн хөрөнгө оруулалт гээч томоохон аферийг шударга аудитаар шалгуулж, улайлгаж илчлэх цаг нь болсон. Биднээр хүн тэргэн хөл бөмбөг тоглуулаад л байгаад байна гэвэл эндүүрэл биз ээ.
АМХЭГ, АММ хоёр хуйвалдаад, Оюутолгойг хууль бусаар, нууцаар, 60 жилийн хугацаатайгаар өгч авсан хэрэг гарч л байсан (Одоо энэ гэрээгээр 70 жилийн хугацаатайгаар өгнө гэв үү). Харин УМХГ үйл ажиллагааг нь зогсоож байв (Н.Энхбаяр дарга очоод л, бөөн хэл ам дагуулан сэргээчихсэн гэдэг). Б.Жаргалсайхан сайд хамаг лицензийг нь хураахыг завдсан. Болдоггүй л компани. Бид энэ компаниас харин дээрэмдүүлсэн юмаа авч болдоггүй биш юм.
АММ, АМК, Рио-Тинто бүгд сөнөж байгаа компаниуд. Дарга нар маань л улс түмнээ мөхөөж байгаад ч хамаагүй, тэднийг аврах гээд байна.
Рио-Тинто том компани байсан л гэнэ, өдгөө том дампуурагч л болсон. Тэр тусмаа бидэнд аюултай! 40 гаруй тэрбум долларын өртэй, дарга нь огцорсон, олон мянган ажиллагчаа халсан. Харин монголчуудын арьсыг хуулж байгаад л, уг өрөө төлөх гээд байх юм. “Австрали аа, энэ хулгайч нараа аваач ээ!” гээд л жагсмаар байна. “Улсууд аа, хулгайч нараа аваач ээ! Эсбөгөөс, бид та нартай найрамдах албагүй шүү!” гэж шаардмаар байх юм.
Рио-Тинтог Би-Эйч-Пи гэж компани авахаар (Монголыг л өнөөгийн энэ эзнээс нь авах гэж буй хэрэг) сонирхлоо гэсэн. Гэтэл Би-Эйч-Пи хэмээгч нь үл бүтэх үйл ажиллагаатай компани учир Европын холбоо, БНХАУ хориг тавина гэнэ.
Манай эрх баригчдын эртний найз энэ компани хэзээ ч гэнэ вэ, “Монголын баялгийг хэнд ч хэрэггүй хог новш энэ тэр гэж харааж зүхээд явсан” гээд л антимонголистууд бахархан ярьж, албан ёсны суртал ухуулгадаа ашигладаг. Дандаа үл бүтэх харийнхантай холбогдож явсан хаашаа удирдагч нартай улс вэ, бид чинь.
АММ-д наад захын төлбөр болох 125 сая доллар байхгүй гэсэн. АМК, Рио-Тинтод ч байхгүй. Зүгээр л, сохор зоосны үнээр авчихсан Оюутолгойгоо тэд харь улсад худалдаж магадгүй. Өөрсдийгөө ч зарж худалдах гэж байгаа “түншүүд” шүү дээ.
Манай хамаг баялаг нэг л улсын мэдэлд төлбөр ялбар ч гээд байх юмгүйгээр шилжээд байх боллоо. Юу болоод байна вэ? Ашигт малтмалын афер ч биш, Монголыг харьд нэгтгэх афер явагдаад байна уу даа, ерөнхий сайд минь?!

6. Ашигт малтмалын харь луйварчдын нүүр царай

“Бороо Гоулд” бол харийн олборлогчдын бэлгэдэл болсон дүр юм. Энэ компанид лиценз олж өгсөн, ТБГ-г нь бүтээж өгсөн, Монголын талын нэг ч юм уу, хэдэн хүн ашгийнх нь 10-15 хувийг авдаг гээд л яригддаг. 10-15 хувь Монгол улс үндэстнийг цаазын тавцанд аваачсан бололтой байдаг аа.
Оюутолгойн гэрээ шиг гэрээгээр “Бороо Гоулд” 40-50 тонн алтыг ямар ч татвар, төлбөргүйгээр, харин түмэн хөнгөлөлтийг эдлэн байж, зүгээр л дээрэмдчихсэн. Монголд ч, харьд ч мунхаг улс зөндөөн л байх юм даа. Нөгөө Швейцарийн дээд зэргийн нууцлалтай банкнуудаас, нацистууд еврей нараас дээрэмдэн хадгалуулсан алт эрдэнэсийг гаргуулж, хойчист нь өгсөн шиг, шударга ёс хэзээ нэгтээ ялж, дүүжлүүрийн гогцоо Монгол Улс үндэстний дээрээс зайлуулагдаж, зохих газраа очих л болно шүү дээ. “Наана нь эсвэл бид, эсвэл Монгол үгүй болно доо” гэж санаа амар суудаг юм болов уу.
“Бороо Гоулд” лицензтэй газраасаа хэтрээд байгаа гэсэн. Харийн шууд булаан эзлэлт явагдаж байна бус уу? Амташсан хэрээ 13 дахина гэгчээр, 100 тонн алттай Гацууртын ордыг бас хоослохоор хорхойсож, шүлс нь савираад байгаа юм дуулдсан.
Монголын ард түмэнд асар их ач тус хийсэн мэтээр ашигт малтмалын нацистууд “дэглэмд таатай мангуу” ХМХ-үүдээр “тархи угаалт” хийлгэж байна. Иргэний хөдөлгөөнийхөн амь насаа зориулж байж, хэдхээн ч болтугай төгрөгийг тэднээс гаргуулсан нь 50 тонн алттай зүйрлэх юм биш. “Бороо Гоулд”-ын үйл ажиллагааг аудитаар шалгахгүйгээр нэг ч үгэнд нь итгэж болохгүй.
Саяхан нэг хүн надаас “Хэнд нь итгээд, хэнд нь итгэхгүй байгаа юм бэ?” гэж асуусан. Түүний бодлоор бол, иргэний хөдөлгөөнийхөн айхавтар худалч улсууд гэнэ.
Үнэн худал янз бүрийн мэдээллийг харьцуулж, задлан шинжилж, шигшиж, дүгнэж байж, нөхцөл байдлын шалтгаан болж чадах баримтыг олж авах нь тархины энгийн үйл ажиллагаа бөгөөд би хомо сапиенсийн оюун ухаанд итгэж байдаг юм.
ТБГ байгуулсан тохиолдлуудаас Монгол Улс зөвлөлтийн “Их өр” шиг хэмжээний олон тэрбум доллар алдсан. Нэг тэрбум нь цөөн хэдэн даргын хууль бус орлого болсон бололтой ч, энэ нь ТБГ-ний хэргийн зөвтгөл болж, мэдээж, чадахгүй. ТБГ-ний хэргийн буруутнуудад дотоод, гадаад гэж ялгаварлалгүйгээр хуулийн хариуцлага хүлээлгэх цаг болжээ, эрхэм сайд аа.

7. Явна гэж тунирхдаг харийн луйварчдыг явуулъя

Гадны “хөрөнгө оруулагчид” явна гэж их айлгадаг гэнэ. Юутай завшаантай хэрэг вэ? “Тэг, тэг” гээд л явуулчих хэрэгтэй шүү дээ. Чингэвэл сая Монголын зовлон зүдгүүр, хувьсгал, иргэний дайн гарах магадлал, хурцадмал байдал арилна.
Гадаадын хөрөнгө оруулалт гэдэг бол Монгол улсын туйлын зорилго огт биш. Үл бүтэх этгээдүүд явбал яваг, явахгүй бол явуулах хэрэгтэй. Шударгаар шалгахад бүгд унана, тэгээд л лицензийг нь хурааж аваад, өндөр төлбөр, торгууль оноогоод, хөөгөөд явуулах хэрэгтэй. Өгсөн юмаа авч болохгүй болчихсон хэрэг огт биш шүү дээ.
Гадаадынхнаас айх шалтгаан нэгээхэн ч үгүй. Манайхныг “ашигт малтмалаа дээрэмдүүл” гэж нэг ч ЗГ дарамтлаагүй. Харин ч бусад улсын ЗГ-ууд Монголд өрнөж буй ашигт малтмалын хосгүй хулгай луйвар, геноцид, холокост, неоколониализмд нэр холбогдож, “Башир шиг шоронгийн хадаас болох вий” гэж болгоомжилж байгаа.
Бид ашигт малтмалын салбартаа шударга ёс, эрүүл ухааныг авчирвал, гадаадаас мөн шударга, эрүүл анд нөхөд хамтран ажиллая гээд л тэртэй тэргүй нааш хандана.
Ингэхлээр, ерөнхий сайд минь тэр явъя гээд байгаа улсыг хүчээр Монголд хорьж цагдаж байх шаардлага байна уу даа.

8. Yлгэрт ч байдаггүй, далай их баялгийн маань 8 баримт

1. Монгол Улсад дэлхийн ашигт малтмалын 5 хувь, Ази-Номхон далайн бүс нутгийн ашигт малтмалын 50 хувь нь байна гэж нэг сонинд бичсэн байсан (Сүүлийн тоонд нь эргэлзээд байна). Нийт ашигт малтмалын хэмжээгээр дэлхийд 8-рт, нэг хүнд оногдох ашигт малтмал, зэс, нүүрсээр 1-рт, эхний 10-рт бол бараг бүх төрлийн ашигт малтмалаараа орох улс бол Монгол юм билээ.
Монгол хүн (бүх монгол туургатнаа аваад ирсэн байлаа ч) дэндүү баяжиж, амьдрал нь утга учиргүй болох асуудал л нийгэмд хурцаар тавигдах ёстой юм байлээ л дээ. Дубай шиг хөгжих бол алга хөрвүүлэхийн дайтай ажил, Дубайгаас хэд дахин илүү хөгжөөд, хүн төрөлхтний хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлоод, бараг харь гаригийнхантай дэлхийг төлөөлөн харилцах асуудал хариуцаад сууж байх учиртай нь бид л юм билээ. Ямар ч үлгэрт гардгаас илүү баян шүү дээ, Монгол улс үндэстэн минь.
2. Зэсийн мангас Чилээс бид зэсээрээ давж магадгүй байгаа. Ач тус, үнэ нь хойшид ихээхэн өсөх хандлагатай металл.
Нүүрсний баталгаат нөөцөөр (20 тэрбум тонн) дэлхийд 9-рт орж байна. Цаашдаа ч нөөц үлэмжхэн нэмэгдэнэ. Нүүрсний үнэ цэнэ асар их өндөрсөж байгаа. Нанотехнологи “ухаант материал”, “XXI зууны материал” гэгдэх нүүрсэн дээр суурилах төлөвтэй.
Ирээдүйн энергийн гол найдвар - ураны дэлхийн нөөцийн 10 хувь Монголд байна. Зөвхөн энергийн салбарт бус, олон салбарт ач холбогдол нь өсч байгаа бас нэг “ухаант материал” юм.
Үнэ цэнэ нь, дэлхийн хямралаас цааш үсрэнгүй нэмэгдэх (нөөц нь маш хязгаарлагдмал болж буй) нефть Монголын Дорнод, Дорноговь, Хэнтийн олон газар их хэмжээгээр илэрч байгаа. Зүүнбаянд өөрөө оргилоод нуур үүсгэчихсэн сурагтай. Нефть бол маш үнэтэй материал бөгөөд Менделеев “Нефтийг түлнэ гэдэг, мөнгөөр уурын зуухыг галласантай адил” гэж зүгээр ч нэг хэлээгүй. “Бохир ус” нэрийн дор хилээр гаргуулдаг дарга нараас маань хавьгүй ухаантай материал.
Монгол дэлхийд жонш олборлолоор 3-рт орох бөгөөд, дэлхийн нөөцийн 7 хувь нь манайд буй. Жоншгүйгээр металлурги бол шууд сөнөнө.
Молибден - нэн ховор, үнэт металл, нарийн технологийн нэгэн амин судас. Молибденээр бид 9-рт ордог.
3. Оюутолгой бол бүрэн бус тооцоогоор УБ шиг 30 хот, монголчуудын 300 жилийн өндөр цалин, 60 сая тонн зэс, 1000 тонн алт. Энэ тооцоо 10 дахин өсч болно гэдэг. Тавантолгой бол УБ шиг 120 том хот! Бас л бүрэн бус тооцоогоор шүү дээ. Энэ хоёр ордоор дарга нар маань дэлхийг тэжээж, биднийг өлбөрөөхийг хүсч буй.
4. Маш олон ордыг тас нууцалж байгаа. Өмнөговийн Тавантолгойгоос Ховдын Жаргалантын уулс хүртэл ашигт малтмалын төсөөлшгүй том судал үргэлжилэн оршсоныг харийнханд сэм бэлэглэхээр нууцалж ирсэн агаад, коксжих нүүрс, вольфрам, молибден, цагаан тугалга, никель, кобальт, өөр 23 үнэт эрдсийг агуулсан Аварга Луу нойрсож байгаа юм гэнэ шүү.
Монгол, Хятад улсыг дамнасан Оюутолгойгоос хэд дахин том зэсийн орд илэрлээ л гэсэн, дарга нар таг. “Хируга, Жекс (харийнхны өгсөн нэр) зэрэг том орд илэрснийг нууж байсныг илчиллээ” гээд л найз маань саяхан надад хэлсэн.
Ташрамд, “Малгай тавьбал манайх” гэгчээр, “Хайгуул хийж олсон бол минийх” гэдэг харийнхны бусармаг явдлыг таслан зогсоох хэрэгтэй. Тэд ингэснээрээ хайгуулын хөлс, зохих гонорараа л авах эрхтэй болж буй хэрэг
Дарга нарын маань орд нуух өвчин хүндэрсээр байгаа...
5. Стратегийн гэх цөөн хэдэн ордын 34 хувийг нь эзэмшихэд л, монгол хүн бүр (нялх хүүхдийг ч оролцуулаад) сард 2500 долларын хишгийг сул хүртэж суух тооцоо гарсан юм. Уг тооцоог, сонгуульд ялах гэж олонд мэдэгдэж орхисон АМХЭГ-ын дарга ажлаасаа хусуулж, алт эрдэнэс багатай нэгэн яамны сайд болох шийтгэл хүлээсэн билээ.
Стратегийн гэх тэр цөөн хэдээс (уг нь 50-60 байх ёстой) бусдынх нь хувь заяаг зөнд нь хаясан хууль бол 2006 оных бөгөөд, тэдгээрт гадныхан дураар дургиж, дунд чөмгөөрөө жиргэсээр ирэв.
6. Монголд ашигт малтмалын 1000 гаруй орд, 8000 гаруй илэрц (судлагдаж байгаа) буй юм. Иймэрхүү мэдээлэл ихээхэн дарагдсан, бууруулсан байдалтайгаар бидэнд хүрдэг гэж байгаа...
7. АМХЭГ 4500 лиценз олгосны 1000 нь ашиглалтынх, түүний дотор 400 нь алтных, лицензийн ихэнх нь харийнхны гарт байдаг бөгөөд, тэд Монголын газар нутгийн 43 хувийг (аль баялагтайг) эзэгнэж, биднийг тусгай гуйланчлалын, геноцидийн бүсүүд болох резерваци, бантустануудад хашчихаад байгаа. Үүнийхээ хилийг давбал буудуулна шүү дээ.
8. Мексикт нефтийн том орд олдоход Чингис хаан гэж нэрлэж, тэнд үндэсний баяр болжээ. Монголын төр “Ашигт малтмалын хараал туссанаас л Монгол улс үндэстэн сөнөж мөхөж байгаа, тиймээс энэ лай ланчгаас бушуухан салж авах хэрэгтэй” гэсэн суртал ухуулга явуулдаг.
* * *
Монголын эрдэс баялгийн талаар эгэл ард би нэг иймэрхүү л ойлголттой сууна даа, Баяр дарга аа.
Ч.Мөнхбаяр. XXIX.IV.VI
(Үргэлжлэл бий)

P.S. Ашигт малтмалын талаарх бодот мэдээлэл хаалттай нөхцөлд бичсэн тул,
алдаж эндсэн байх аваас хүлцэл өчмүү.