Буриадын үндэсний хөдөлгөөн, тулгамдсан асуудлууд

Буриадын үндэсний хөдөлгөөний нэрт зүтгэлтэн, Буриад Монголын Ардын Намыг үүсгэн байгуулагчдын нэг В.А.Хамутаев “Буриадын үндэсний хөдөлгөөн Оросын нийгэм-улс төрийн хөгжилд (1980-аад оноос 2000-аад он)” сэдвээр түүхийн ухааны докторын зэрэг хамгаалжээ. Сэдэвт ажилд, Буриадын үндэсний хөдөлгөөний түүхэн замнал, тулгамдсан асуудлуудыг олон талаас нь тусган харуулжээ.

Оросын импэрийн үед хар зуут, национал-шовинизм, антисэмитизм, ксэнофоби зэрэг сөрөг үзэгдлүүд газар авч, цөөнх ард түмнүүдийн нөхцөл байдлыг нэн хүндрүүлсэн нь, үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөн хаа сайгүй өрнөхөд хүргэсэн. Большевикууд үндэсний хүчин зүйлийг мэдэрч, Оросын цөөнх ард түмнүүдийн эрх чөлөөний асуудлыг: бүрэн тусгаар тогтносон улс, холбооны улс, автономит улс, муж, үндэсний тойрог, дүүрэг, зөвлөл, суурин зэрэг янз бүрийн хэлбэрээр шийдвэрлэж байв. Жижиг юм уу, сарнингуй ард түмнүүдэд зориулж 250 үндэсний дүүрэг, 5300 үндэсний зөвлөл байгуулсан аж (1932 оны байдлаар).

Монголын гэноцидийг даруй таслан зогсооцгооё!

Украины шүүх ЗХУ, ЗХУУ-ын удирдагчдыг 1932-33 оны голодомор-гэноцидийг зохион байгуулсан гэж яллалаа. Голодоморын үеэр 3 сая 941 мянган хүн өлсгөлөн, харгислалаас болж үрэгджээ.

Босни-Гэрцэговины сэрб салан тусгаарлагчид 1995 онд Сребреникийн дэргэд 8000 мусульманыг хядсан нь гэноцид гэж Европын  шүүхээр хүлээн зөвшөөрөгдлөө. Одоо тус шүүх, Азэрбайжаны Хожалы-д армянууд хядлага үйлдсэнийг хэлэлцэх гэж байна.

Түрк улс, армяны гэноцидийн хариуцлага гээчийг манай тал хүлээх ёсгүй хэмээн тус шүүхэд хандав. АНУ, Швэд, Аргэнтин, Франц зэрэг орон Түрк улс гэноцид үйлдсэн гэж  хүлээн зөвшөөрөөд байгаа. 1.5-2 сая армян хүнийг устгасан тухай асуудал юм. 

Эрлийзийн асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх вэ?

Саяхан “Эрлийзийг хэрхэн таних вэ?” номыг ахин үзсэнээсээ үүдэн,  эргэцүүлэл бодолд автлаа. Эл номонд “Эрлийзийн аюул занал”-ын талаар онцолж цохон үгүүлсэн байдаг нь, үндэсний үзэлтэн миний  сэтгэлийг хэрхэн амар байлгахсан билээ. Зохиогчид нь цөмөөрөө л миний танил, найз нөхөд болохыг ч хэлэх үү. Хоёр  нь нас барчихсан… 

Өдгөөг хүртэл уншсан дуулснаа дүгнэн үзэхүл, Монголд “эрлийзийн фактор” үнэхээр бодтой байгаа нь тодорхой. Харин тэр факторыг хэрхэн үнэлж цэгнэх вэ, холбогдох ямар байр суурь, бодлого чиглэлтэй байвал зохих вэ гэдэг нь асуулт хэвээр.

Өнөөдөр эрлийз хүмүүс үүсэл гарлаа, бусад хүмүүс тэдний тухай мэдээлэх, хэлэлцэхийг хууль бус гэж үзэх нь холгүй, нууцалдаг хандлага зонхилж байна. Ардчилсан нийгэмд ийм байж болохгүй нь мэдээж. Бүх ард иргэдийн харилцан ойлголцол, нийгмээс үзүүлэх тэгш анхаарал халамж үгүйлэгдсээр байгаа юм.

Гамшиг сүйрлээс өрсөж, Засгийн газрыг огцруулъя!

“Монгол улсынхаа хуулийг дагах аваас ерөнхий сайд маань даруй огцрох учиртай ажээ. Огцрохгүй удах тусам л ял нь хүндэрнэ. Төрийн эрхийг хууль бусаар булаан авсан, төрийн эргэлт хийсэн гэж зүйлчлэгдэх гээд байна шүү дээ.

Учир нь юу вэ? Ерөнхий сайд чөлөөлөгдсөний дараа үүрэг гүйцэтгэгч нь томилогдох учиртай. Тэгсэнгүй. Үүрэг гүйцэтгэгч томилогдохоос өмнө, тэр дайрч очиж, засгийн эрхийг булааж авсан шиг болчихоод байна.

Бас, ерөнхий сайдгүй ЗГ-ын гишүүдийн эрх зүйн чадамжийг нь тогтоож өгөөгүй. Эрх зүйн чадамжгүй хэсэг улс дээр шууд очоод л, ЗГ-ын тэргүүн болчихож байгаа нь, бас л засгийн эрхийг дураар булаасан хэрэг.

Дэлхийн улаан номонд орсон ховор шувуу тэжээдэг монгол хүмүүн

Дэлхийн улаан номонд орсон гүльдийн амадина гэх шувуу Монголд зөвхөн ганц байдаг гэх. Тэр ховор шувууг тэжээдэг СХД-ийн XV хорооны оршин суугч Ч.Баяртай ярилцав. 

-Таны энэ шувуу Монголд үнэхээр ганц гэж үү? 

-Би шувуу тэжээх хоббитой хүмүүсийг мэднэ. Өөр хоёр хүнд байсан. Нэг нь орос найзтайгаа өөр шувуугаар сольсон. Нөгөө нь зун вольер гэдэг ил задгай том торонд зусуулж байтал нь гэнэт цас орж, эндэхэд хүргэсэн харамсалтай явдал гарсан. Ингээд л надад үлдлээ дээ. 

Монгол улсад тусгай паспорт, ургийн бичиггүй амьтан оруулахыг хориглосон. Тэгээд ч гүльдийн амадинийг хол тээвэрлэхэд ер нь л эндчихээд байдаг эмзэг амьтан. Тэгэхлээр орж ирдэггүй байхгүй юу. 

Ар Монголын оролцоо их асан бол Япон Нармай Монголыг байгуулчихаж дөнгөх байв

Сүүлийн үед ҮШ Богд гэгээн Монголын үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөнийг удирдан зохион байгуулагч байсан мэтээр бичих боллоо. Үнэндээ тэр аль хүчтэй рүү нь л хэлбийдэг, байр суурьгүй нэгэн явсан шиг.

Монголчууд Чин гүрний эсрэг түрхрэн босоход шийд муутайхан дэмжсэн. Дараа нь, Монголын төрийн хар хүн гэгдэх феодал ноёд хүчирхэгжихэд дургүйцсэн зарим эрлийз хурлийз, харь этгээдүүд, лам нарыг  ашиглан, урд хөршийн эзэрхийчүүд эх орончдыг маань  алж хядах том тэррор явуулахад Богд хаан мөн л шийд муутайхан ч дэмжсэн. Хорлож алах явцад өөрөө биечлэн оролцож байсан гэдэг шүү дээ.

Казакстаны Максу сууринд тэндэхийн 1000 казах, Монголоос очсон 700 казахын хооронд мөргөлдөөн болжээ

Баян-Өлгийн казахуудад яс угсаа, ёс уламжлалаа хадгалахад хэцүү болж буй гэнэ. Энэ талаар манай төрөөс хангалтгүй анхаардаг. Казахстан улс болохоор, тэгвэл наашаа нүүгээд ир ээ л гэдэг.

Казах хэлээрх сурах бичиг, ном сонин маш хүрэлцээ муутай байдаг. Тус хэлээр нэвтрүүлдэг радио, ТВ гээд байх ч юм үгүй. Казахстаны сурах бичгээр хичээллэж болохгүй. Тэр улсын хэвлэл мэдээлэл олдох ч үгүй, олдсон ч, өөр улс болохоор тийм ч сонирхолтой, хэрэгцээтэй бус.Казах үсгийн фонт, программ хангамж ч үгүй тул, монгол кирилл үсгээр юмаа хэвлээд, үүнээс болоод залуус казах хэлний дуудлагаа алдаж байна гэв үү /Казах хэлэнд тодотгол тэмдэгтэй үсэг олон/.

Оюутолгойн гэрээг шүүхэд өгсөн сэтгүүлч Ч.Мөнхбаяр ярьж байна

Ч.Мөнхбаяр: "Эрдэнийн хишиг"-ийн хүрээнд хүн бүрд эхний удаад 50-100 саяыг өгч, cap бүр нэг сая төгрөг олгож байвал зохино

-Оюутолгойн гэрээ хүчин төгөлдөр болчихлоо. Одоо шүүхэд өгөх нь оройтсон хэрэг биш үү?

-Би Оюутолгойн ордын төлөө эртнээс тэмцсэн. Гэрээ буруу байгуулагдах гэж байна гэж тэмцлээ. Янз бүрийн төслийг нь шүүмжиллээ. Байгуулагдсан хойно нь цуцлуулъя, шүүхэд өгъе гэж мөн ч их бичиж, уриалсан. Бүхэл бүтэн ном биччихсэн хүн.Саяхан гэхэд л "Оюутолгой, эрдэс баялгаа аврах 56 зүйлт уриалгаа" гаргасан. Тэгэхдээ Оюутолгойн гэрээг шүүхэд өгөх талаар тодорхой хэлсэн байгаа. Ингэсээр явтал хүчин төгөлдөр болчихлоо.

Эх орноо аврах, чөлөөлөхөд оройтно гэж байхгүй. Монгол улс Манж Чингийн харъяанд байсан нь хүчин төгөлдөр л байсан, яалаа даа. Социализмын замаар замнана, Зөвлөлт ахан дүүтэй үүрд хамт байна гэсэн нь хүчин төгөлдөр л байсан. Сайн юм хүчин төгөлдөр байхыг зөвшөөрөхөөс бус, муу, гэмт зүйл хүчин төгөлдөр байхыг юу гэж зөвшөөрөх билээ дээ.

Зандалчин

Шог үгүүллэг

Хөхөө дарга сүмогийн улаан фэн. Гэр нь ойрхон учир, башёгийн үеэр ажил дээрээ дэмий донгодон сууж зүрхэлдэггүй гэж байгаа. Башёгүй үеэр л донгодно. Харин одоо бол Есүнгэ мэргэний харвасан сум шиг л нисэн очиж, хаалга юугаан онох нь ойлгомжтой.

Авгай нь компютэрийн засварчин дуудсан нь, яг башёгийн үеэр ирэх болж таарч. Манай дарга, өмнө нь жаахан бэлтгэл хангах учиртай боллоо л доо. Тэр засварчныг харж сахиад л, сүмогоо мөрөөдөн, элдвээр шаналан сууж хүлцэхгүйн учир, дэлсчихэж болох дэл сул юмнуудаа л далд хийчих нь зүйтэй гэж шийдсэн хэрэг. Тэгээд л, өрөөндөө ороод тухтай сүмодно доо. Яггүй жинтэй түүний хувьд сүмо сэтгэлзүйн эмчилгээ болдог агаад, дараа нь өөрийгөө санъякуд орсон мэт төсөөлөн, таахаг таахаг алхах хичнээн сайхан. Өмнө нь ч, тэгэж төсөөлдөг л дөө.

Хаан ширээнээс бид гайтдаг

Цэндийн Доржготов 

Түүхч На.Сүхбаатар “Галдан бошигт Манжтай дайлалдах цагт Халхын ихэнх аймаг хошуу говь гатлаад урагшаа нүүсэн” гэж “Өдрийн сонин”-ы 2009 оны 6-дугаар сарын 8-ны дугаарт ярилцлага өгчээ. Хачин юм. Ойрад Манж хоёр нутаг дээрээ тулалдахад халхууд уг нь баруун зүг Ойрад ах дүүс өөдөө нүүхгүй яагаад дайсан руугаа зугтсан юм бол? Амь гаръя гэвэл ахан дүүсээ барааддаг атал алуулъя гээд дайсан руугаа зугтааж байдаг? Халхуудын тэнэг эндээс нотлогдож байна.  

ХVI зуунд нийт Ойрад 40 хошуутай, Зүүн Баруун гарт хуваагдаж байв. Гэтэл хаад ноёдын байнгын дажин хүн амыг нь тараан бутаргаж, Ижил мөрөн, Баруун Сибирь, Хөх нуур, Төвд рүү дүрвэж, нутгаа сахиад Зүүнгар үлджээ. Зүүнгар зүгээр суусангүй. Дайн хийв. Дорнот Туркестан, Хами, Турфан, Кашгар, Яркенд зэрэг оронд довтолж, улмаар Самарканд, Сайран, Бухар хотыг эзэлж, 1681 онд Тэнгэр уулын хэрэгсүүдийг түйвээж, Ферганд нэвтэрчээ. Тэднийг дундад азийнхан Жунгар хэмээн айж, Чингиз Айтматов нэг зохиолдоо Жуан жуан гээд, тун эвгүйгээр бичсэн. 

Монголчууддаа хүргэх нээлттэй захидал

Хэрэв та нийгэмд болж буй үйл явцын бодит учир шалтгааныг мэдэхийг хүсэж байгаа бол, улс орныхоо тусгаар тогтнол аюулгүй байдлыг хамгаалахыг хүсэж байгаа бол, үүний тулд хийх тэмцэлд нэгдэхийг хүсэж байгаа бол энэхүү сонордуулга мэдээг уншаарай.

Бо. даргын болчимгүй пээдийлт

Нийслэлийн “УИХ-ын дарга” гэдэг нэр хүндтэй том албан тушаалд чимээгүйхэн очоод суучихсан Бо дарга сүүлийн үед чимээ шуугиан их гаргах болсоон. Уг нь “нийслэлийнхэн” олны хараанд өртөлгүйгээр, сэмхэн гэгч нь нийслэл хотыг идэж ууж, хивэн хорхой навч мэрэх лугаа адил аниргүйхэн амжуулж, “гэмгүйхэн” болцойж цэлцийж, бор ходоодоо божийлгож, арьс үсээ толийлгочихдог эртний сайхан уламжлалтай билээ л. 

Үе үе л арзайсан олон сэтгүүлчдийн маань хараанд өртчихдөг ч, тэд нь юу бичих гээд байгаа, яах гээд буйгаа ч мэдэхгүй байнам гэлтэй, учир тоймгүй олон он сар, тушаалын тоот, дугаар, рэгистр, хаа хамаагүй нэрс, үйл явдал, үгийн овоолонг хольж хутган, холион бантан, хярамцаг болгоод, тостой будгаар цаасан дээр дармаллаж орхих тул тэдгээр дарга нарт өчүүхэн төдий хор гэмийг үл учруулна. Цөөн тооны давгүй сэтгүүлчид зөв зүйтэйг бичих ч дэндүү цөөдөөд байдаг талтай. Тиймээс “нийслэлийнхэн” зохих анхааралд өртөж амжаагүй л байна.

Тэд монгол бай жуй хуар гэдэг мөнгө гаргана

Сүүлийн үед манай “ухаантай байрын” хүмүүс сонин хэвлэлд уван цуван, сэм сэмхэн ярилцлага өгөх болсон. “Монголын хамаг ухаантныг цуглуулъя, тэгээд их сэтгэгчдийн нийгэмлэг байгуулъя, тэдгээр нь л улсаа хөтлөн жолоодъё” гэсэн санаагаар уншигчдын тархийг угаах маягтай ярилцлагууд л даа.

Найрагч гуай шүлэг найргаас уйдаж залхаад, улс орныг удирдан чиглүүлье гэж бяр амтагдсан янзтай “Монголын ухаантан бүгдийг цуглуулъя гэсийм. Монголын аль сайхан элитүүд, аль ухаантнуудын оюуныг цуглуулъя. Төрдөө үгээ хэлдэг, сэтгэлгээний нийгэмлэгийн маань үгийг төр бас сонсдог болгох. Ийм юм хийх гэж олон хоног шаналж явна” гэхчлэн тэрбээр хуучилсан.

Тэр нийгэмлэг нь саяхан байгуулагдваа. Уг нь ч “ичмээр дамшиг” юм. Өөрсдийгөө ухаантнууд гэчихээд, үүндээ баригдаад дуугарч ч чадахгүй, хөдөлж ч чадахгүй, сэтгэлгээлиг царайлах гэж элгээ эвхэж, эрүүгээ тулж, хөмсгөө зангидаж, хөлөө ачиж, хөшүүн намбалж суух гэдэг ямар л олиг байв гэж.

Дэглэмийнхэн ард түмнийг утга учиргүй тэмцэлд сургаж байна

Ард түмнийг харанхуй мунхаг болгож, үүний хүчинд ээлж халаагүйгээр тэднийг захирах гэсэн бодлого санаандгүй үр дүнд хүргэж байна. Ард түмний зарим төлөөлөгч хууль дүрэм, эрүүл ухаан, бодол санаа гэж юу байдгийг сонсоогүй тул хачирхалтай, гайхалтай зүйлүүдийг шаардаж, шат ахиулан алмайруулах боллоо! 

Нэг талаар ард түмнийг хайрлаж халамжилдаг дүр эсгэх гэж, нөгөө талаар ивгээлийн нэг баянаа хаацайлах гэж, түүний учруулсан хохирлыг төсвөөс барагдуулаадахсан юм чинь хүүхэндэх мөнгө өг гэж банди нар жагсах нь холгүй болоод байна! Хоноц хоноцдоо дургүй гэгчээр, элдвийг шаардагсад нэгддэггүй нь л  зол болж байна.

Ху нам биш, Ху нударга болох нь үү дээ

Монгол Ардын Нам анх байгуулагдахдаа Их Хүрээний гурван нууц бүлгэм нэгдсэн дээр суурилсаан. Бүлгэмийн гишүүн, язгуурын эх орончид маань алсын мэргэн бодлоготой, бичгийн өндөр соёлтой, уран цэцэн үгтэй, тиймдээ ч олны үнэн сэтгэлийг дагуулж чадсан тийм л хүмүүс байж. Тэд хэмжээгүй эрхт хаанчлалыг халж ардчилсан засаг тогтоох, тархай бутархай байдлыг арилгаж, бүх монголчуудыг нэгэн улс гэр болгох, хятад мөнгө хүүлэгчдийн мөлжлөгийг таслан зогсоож эрх тэгш зарчимт зах зээлийн эдийн засгийг хэвшүүлэн хөгжүүлэх гээд л дандаа л зөв зүйтэй, чигч шулуун зорилгуудыг дэвшүүлж, цусан андгай тангарагаа өргөөд, амьдралд хэрэгжүүлэх гэж тэмцэж явсан билээ л.

Ард түмэн “нэг ангийнхан” нь биш, МИ-8

Манай төрд “нэг ангийнхны” гэгдэх ноцтой хүчин зүйл ихээхэн сөрөг үр дагаврыг тарьж байна. УИХ – нэг ангийнхан, ЗГ – нэг ангийнхан, Яамны удирдлага – нэг ангийнхан... Олон, олон нэг ангийнхан байна.

Уг нь энэ бол дунд сургуулийн ойлголт. Их, дээд сургууль болохоор нэг курсийнхэн, дамжааныхан, группийнхэн болоод явчихдаг. 

Дунд сургуулийн нэг ангийнхан ямар байдаг вэ? Үнэнийг хэлэхэд, олонх нь сурлага, сахилгаар тааруу; онц сурлагатай, томоотой нэгнийгээ шоолдог, шоглодог, бүүрэлхдэг, дээрэлхдэг; хичээл ном, зорилго, багш, эх эцгийн сургаалд дургүй; ёс зүйгүй, муу муухай руу хэлбиймтгий, урсгалыг л аялдан дагалдсан; утга учиргүй л тогтоц байдаг шүү дээ. Муу муухай үйл үйлдэл хийснийгээ өмөөрөмтгий, үүнийгээ их хамт олонч, хүнлэг явдал гэж тооцдог. Тийм биш гэж үү?

Иргэний хөдөлгөөнүүд бүгд л өрсөн даалуу шиг ар араасаа нурж унацгаав

“Эрүүл нийгэм” анх иргэний хөдөлгөөнүүдийн салхийг хагалсан. Шилний цаана ширүүн харцат нүд нь хурцаар эргэлдсэн Б. мөн ч дайчин үгсийг бараг л өдөр алгасалгүй олон түмний чихэнд хүргэж хүчтэйхэн гарч ирсэн. 

Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд ч түүний үгийг уриалгахан нийтэлж нэвтрүүлнэ. Дараа нь жагсаал цуглаан зохион байгуулав. Манай иргэд ч нэн ухамсартайгаар түүнд нь оролцоно. Ховорхон л тохиолддог идэвхийг тэд гаргацгаана. Тиймэрхүү идэвх Солонгост ажиллах хүсэлтийг бүртгэхэд ч илэрдэг сэн.