Хүчээ минь яав?

Кино зохиолч Х.Хүчитбаатар
хүний амь бүрэлгэчихэв үү, эсвэл...

“Кино зохиолч Х.Хүчитбаатар хүний амь бүрэлгэв!” гэх мэдээ намайг ихэд цочирдуулав. Тэрбээр ааш авир, хүмүүжлийн хувьд хэвийн л нэгэн. Ямар ч хэвийн хүн харийн дайсан халдан довтлох юм уу, алуурчин талуурчин хутга далайгаад дайрвал харин зүгээр суухгүй. Тийм л хүн.
Түүнийг мэдэх болохоороо, хүний амь хөнөөсөн гэхэд нь ихэд цочирдсон билээ. Амь насаа алдсан хүн харийн дайсан ч биш, алуурчин талуурчин ч биш, нутгийн танил нь байв. Шилбэнд нь сэрээ зоосноос цус алдаж, нөгчсөн ажээ.
Сонинд бичсэнийг үзэхүл, талийгаачийн ангийн найзууд “уулзъя” гэж дуудахад, “би энд нэгэн анд нөхөртэйгээ чухал уулзалттай байгаа тул боломжгүй” гэж хэлж татгалзаж байж. Тэр хоёр бор дарс хүртэн, хөгжилдөж суусан гэх. Арай тоглож наадаж, алиалж марзганаж байгаад, осолдоогүй байгаа ч гэж бодох юм...
...Миний бие Хүчитбаатарыг 90-ээд оноос нийтлэлээр нь мэддэг болж, хоюул адил үндэсний, эх оронч үзэлтэйн тул эчнээ танилууд бололцон явсан билээ. 2001 онд нэгэн сонин дээр тааралдсан агаад, “Алаг хорвоо” сонинд миний “Орон бүхний монголчууд нэгдэгтүн!” хэмээх уугуулшууллын (репатриацийн) үзэл санааг тунхагласан өгүүлэл минь нийтлэгдээд удаагүй байсны тул, тэр тухай ярилцан танилцаж, улмаар Хүчээ, Аагий (өдгөө АНУ-ын иргэн болсон, сэтгүүлч), Баагий (яруу найрагч Ц.Батбаатар) бид хэд панмонголизмын мандал бадралын төлөө сархад сөгнөцгөөсөн.
Хэд хоногийн дараа Хүчээ маань Кино урлагийн дээд сургуулийн оюутнууддаа надаар панмонголизмын тухай яриулна гэв. Миний бие очин, хоюул оюутнуудад яриа хийж ам халав. Гэтэл нэг оюутан надад хандан: “Та монгол туургатны эмгэнэл энэ тэр гээд л дандаа хар юм яриад байх юм. Цагаан юм ярьж болдоггүй юм уу? Зохиолчдын хөгжилтэй явдал ч юм уу…” гэв.
Хүчээ тэгэхэд ихэд уурлаж, том алаг нүдээ хилэнтэйеэ эргэлдүүлэн: “Энэ хүн хар юм л яриад байгаа биш. Харыг цагаан болгох юм ярьж байна. Монгол туургатны байдал хар байгаа. Бодит байдлыг үгүйсгэх юм бол хэзээ ч цагаан болохгүй. Та нар үнэнийг сонсох ёстой. Үнэнийг эгцлэн харж сур!” гэхчлэн хэлсэн билээ. Оюутнууд ч нам болж, дуулгавартайяа сонсов.
Дараа нь Хүчээ “манайд очиж, ганц юм хувааж, үндэсний үзлээ ярьцгаая” гэснээр, хамт алхах зуур, том өрөөнийх нь цонх хагарчихаад шиллүүлж амжихгүй байгаа (өвөл байв), багадаа кинонд тоглож байсан тухай гэхчилэн тохиолуудаа хөгжилтэй хүүрнэж явав.
Чингээд гэрт нь очтол, эцгийнх нь бие маш муу байгааг дүү нь хэлж, уйлчихсан сууж байв. Тэгэхэд Хүчээ маань асар их шимшрэн харуусах байдалд орж, танигдашгүй болтлоо хувиран өөрчлөгдөж, удтал үг дуугүй суусныг нь санана. Өмнөхөн нь, эцгээрээ бахархдагаа ярьж явсан түүний, эцэгтээ ямар их хайртай болохыг нь тэгэхэд мэдрэв…
2007 онд миний бие үндэсний асуудлаар ХБХ хийлгэхийн өмнө, сурвалжлагчдын суух газар мэдээллийн товчоон, роман зэргээ тараан тавьж байтал, Хүчээ маань энэ тухай олоод мэдчихсэн ороод ирэв. “Журмын анд минь!” гээд л гараа алдлан ойртох түүнтэй тэврэлдэн уулзаж, дал мөрөө балбалдав. Тэрбээр материал тараан өрөх намайг даган хуучилна.
ХБХ-ын 60 минутын 50-д нь би зогсоо зайгүй ярьчихав. Яриагаа дуусгахад нэг сурвалжлагч залуу: “Монгол туургатныг авчрах гэвэл баахан хужаа л орж ирнэ. Бүтэхгүй асуудал…” гэхчлэн “асуулаа”. Миний гэдэн хөдөлж: “Би хужаа авчрах хууль санаачлаагүй. Хужаа авчрана гэдэг чинь энэ хуультай холбоогүй, энэ хуулийг зөрчихтэй холбоотой. Хууль сахиулдаг байгууллага гэж байдаг, ард түмэн гэж бас бий. Би нэг болохгүй бүтэхгүй хууль санаачилчихаад, тэрнээс болоод хужаа орж ирэх гээд байгаа юм биш…” гээд л уурлах маяг руу ороод явчихав.
Гэтэл Хүчээ маань: “Өнөөдрийн яригдсан энэ санал санаачилгууд бол маш зөв зүйтэй юм болж байнаа. Теодор Герцль гэдэг сэтгүүлч, ард түмэн нь улс ч үгүй, газар ч үгүй, эрх ч үгүй, хэл ч үгүй, соёл ч үгүй болоод байх үед нийт еврейн улс байгуулахыг санаачилсан. Тэр нь хэрэгжсэн. 1911 онд монголын язгуурын эх орончид нөхцөл байдал одоогийнхтой зүйрлэшгүй муу байхад, бүх Монголоо нэгтгэх санааг дэвшүүлж байсан. Хэрэгжүүлж ч байсан. Өнөөдөр харин бидэнд ямар боломж байна…” гээд л сэнхрүүлээд эхлэв.
Найз маань монгол үндэстнээ гэсэн халуун эх оронч сэтгэлтэй, хагацаж зовсон ард түмнээ нэгтгэх гэсэн нэгэн чигт үзэлтэй, үндэстнийхээ талаар цэгцтэй агаад өргөн мэдлэгтэй, Монголынхоо төлөө цохилох зүрх, лугших цустай нэгэн болох нь илэрхий тодоор мэдрэгдэн байдаг, тийм л хүмүүн. Тэгэхлээр яриа нь даацтай, үр өгөөжтэй, сонирхолтой байлаа. ХБХ-ын цаг ч хэтрээд явчихав.
Үндэсний үзлийн, панмонголизмын төлөөх “Нэгдсэн Монгол” гэдэг сайн дурын хөдөлгөөн байгуулчихлаа хэмээн Хүчээ, Мөнхжөө (“Алаг хорвоо” нэгдсэн редакцийн эрхлэгч Я.Мөнхжаргал), Санчираа (Нийслэлийн сонины холбооны тэргүүн Г.Санчир), Бачаа (номын бизнесч Н.Батжаргал) бид тав, хурлыг сурвалжилсан дүү Ч.Мөнх-Эрдэнийн хамт хэсэг хөөрөлдсөн билээ.
Тэр үед Хүчээ маань том том проект дэвшүүлээд л үндэстний ирээдүйн тухай зөгнөж мөрөөдөн яриад л, бичиж буй “Ахмад Алагтөмөрийн адал явдал” романыхаа тухай өгүүлэхдээ бараг жүжигчилэн тоглоод л, найртай сайхан яриагаараа бүхнийг баясган байв л.

Үзэл санаа нэгт нөхөд (зүүн гараас): Г.Санчир, Х.Хүчитхархурцбаатар,
Я.Мөнхжаргал, Ч.Мөнхбаяр, Н.Батжаргал

Латин үсгийн саналыг минь дэмжихгүй байгаагаа хэлж, монгол туургатанд монгол бичиг л хэрэгтэй гэхэд нь: “Би ерөөсөө, монгол бичиг хэрэггүй гээгүй шүү дээ. Эх хэлээ эзэмшье гэвэл заавал монгол бичгийг сурах ёстой. Зэрэгцээгээр нь тэгээд миний санал явж л байна биз” гэхэд “Тийм дээ” л гэж байсан. Бид бие биедээ ая тал засч, худал ярьдаггүй. Санаа бодол өөр байх тохиол гарна. Тэглээ гээд Хүчээ маань уурлаад бачимдаад сүйд болдог хүн огт биш. Уужим ухаан, хүлээц, сэтгэлийн тэнхээ, соёл гээд л олон чанарууд түүнд буй…
…Цэдэнбалын хүү Зориг сонгуульд нэр дэвшжээ. Хүчээ менежер нь болоод л хамт явж гэнэ. Сонгогчидтой анх уулзахад, Ц.Зориг менежертээ цөөн хэдэн үг оросоор хэлж, харин Хүчээ: “Би Цэдэнбалын хүү Зориг байна…” гээд л бараг цаг ярьж гэнэ. “Бал даргын хүү чинь яасан нүүрэндээ галтай, нүдэндээ цогтой сүрхий хүү вэ, хаанаас гараад ирэв, хүүе хаая” гээд л сонгогчид сүрхий хүлээж авч.
Ц.Зориг өөрт нь ахиад цөөн үг хэлэхэд Хүчээ маань: “Би Цэдэнбалын хүү болохоороо ингэнэ, тэгнэ…” гээд л бараг цаг ярьжээ. Ард олон ч “Бал даргын энэ хүү чинь яасан хэлэмгий доломгой, ер нь Бал даргын л суурин дээр тавьчих хэрэгтэй юм байна шүү дээ, яав ийв” болоод л явж.
Уулзалтын дараа уярсан олон түмэн Хүчээг тойрон овоорч, баахан л ерөөл талархлын үг урсгаж, бүр гар дээрээ өргөн шидэхийг завдав гэнэ шүү. Тэгэхэд манай хүн сандарч: “Та бүхэн буруу ойлгосон байна. Би Цэдэнбалын хүү биш ээ. Би Хүчээ байна. Би зүгээр л хэлснийг нь орчуулсан юм” гэхэд нөгөө хурсан олон: “Өө, тэр хүнийг чинь гадаадын зөвлөх мөвлөх нь л юм байлгүй гэж санасан ш дээ” гэснээ, тарж оджээ хэмээсэн ийм нэг шог яриаг надад нэг найз маань хэлж өгсийм.
Ийм л хүн дээ, Хүчээ маань. Бэлэн зэлэн үндэсний хөдөлгөөний зүтгэлтэн найзын маань нөөц бололцоог нийгэм авч хүртэж төдийлөн чадаагүй. Харин өргөст торны цаана хийлээ. Анд ах Хонхэрээд Энхбат маань бас алуурчин гэгдээд, Тахирсоёотод хоригдож. Олон чиг үндэсний үзэлтэн гайхалтай байдлаар хэрэг түвэгт холбогдож байсан. Тэрнээс ч олон нь учир битүүлэг байдлаар амь насаа алдаж байсныг миний бие 2001 онд “Алаг хорвоо” сонинд найз, үндэсний үзэлтэн Рэнцэнтавхайн хамт бичиж нийтлүүлж байв.
Юу л болоод байна даа? Хүчээ минь яав даа.

Ч.Мөнхбаяр

ММIX.II.XXVIII