Monday, March 9, 2009

Улс төр - яруу найраг


Энэ зурган дээр дарж томруулан уншина уу.

Friday, March 6, 2009

ЭХ ОРНЫ №1 ДАЙСАН


Миний бие доорхи 6 шүлгээр "Эх орон танаа" шүлгийн наадамд оролцож, улмаар тайзнаа шүлгээ уншсан билээ.




Тэр мах иддэг, цай уудаг, ажил хийдэг, гэхдээ түүнд эх орон л үгүй
Тэр зөвхөн тулганы наана бүдчинэ, цааш гарахгүй, таг дуугүй
Алт эрдэнэсээ минийх биш гэж сайрхдаг, Антарктидийн шувуугаар боодог хийнэ гэж дайрдаг
Атаархал нь агуу ч, өөрөө өт хорхой шиг байдаг

Эх орноо мандуулах ажил хийнэ үү, сөнөөх ажил хийнэ үү, түүнд огт ялгаагүй
Эгц уулын хөлөг баатар болсноос, бөмбөр цоорох шиг тэнэг байх нь халгаагүй
Иргүй оюунаар бол ямар ч чавхдас гоцлохоос илүү гоцлоно
Идэх, уух, гаргахаас бусыг үл мэдэх ч, эх орноосоо мэргэн гэж биеэ онцлоно

Харийнхан охидыг бузарлана уу, орныг эзэлнэ үү, түүнд ер падгүй
Хамжлага ноён нь хэрхнэв, Монголыг аврах уу, алах уу, падлийгүй
Тэр хулгай хийнэ, хар санана, эвшээнэ суниана
Тэр янаглана, архи ууна, инээж ханиана

Хүр хорхой навч мэрнэ, хүй төрлийг ч мэрэхийг санаархана
Хүүхэлдэй болж битүүрэхээ завшаан хэмээнэ, хүлцэвч тэр цох болохгүй, булш л болно
Ялгуусан наранг нандин гуа охинтой нь хольж идэхийг тэр хүснэ
Яруу алдар түүхийг инжрийн навч болгон, нүглээ хаахыг бодно

Шүлсээ хаяна, баатрын зүрхийг нулимчихлаа, дэвслээ гэж баясна
Шүлэнгэ тачаангуй мөрөөдөлтэй ч, эмс охидыг мал гэж үзнэ
Аварга хулгайч, аугаа шаар болохыг горилно, гэвч гэдэс нь дэндүү нарийдна
Аалз мэт ховдог тэр элгээрээ мөлхөн нян янг дарлан иднэ

Тэр эрх мэдэл, зэр зэвсэг, ухаан гээч юмгүй
Тэр хамгийн хүчгүй, арчаагүй, гэхдээ эх орны ноймор нэг дайсан
Тэр эрдэмтийг тэнэг гэж боддог, буянг нүгэл гэж хардаг, хүн байхаас ичдэг
Тэр өчүүхний тул муу нь ч өчүүхэн, тахал мэт халдварлах нь л хэцүү

Шулам биш боловч, шулмын хорт шээсний дусал
Шунаглах нь харь хулгайчийн улыг амтат боов хэмээнэ
Уянга, яруу, аугаа, өндөр, цэвэр гээчийг мэдрэхгүй, хардаггүй
Уламжлах сайхан гэж юу байдгийг мэддэггүй, учир нь бүтээдэггүй

Харамч хэдий ч, амьдрал нь шуудууны муу ус шиг урсаж буйд харуусахгүй
Харш үзэл ойлголт бүхний хогийн сав ч, наранд ихэрхэнэ, эзэндээ гөлчгий
Мунхгийн хэвэнд өөрийгөө цутгаж, эрүүл болохоос сэргийлж дөнгөнө
Муу бүхнийг тэжээгч, үржүүлэгч, гэхдээ бас нэр хүнд дөнгө нь

Эх орны дайсан хаа сайгүй, би, чи ч эх орны дайсан байж мэднэ
Эх оронтойгоо байлдахаа больё, эвийн цагаан туг өргөж, нуувчнаасаа гаръя
Дайсны цэргүүд ээ, сонсоцгооё, онилсон, далайсан, сэлэм, жад, буу зэвсгээ хаяцгаая
Дайнаа зогсооё, эсвэл сэлэм жадаа авч, эх орныхоо төлөө эхний дайндаа мордоцгооё

ЭХ ОРОН МИНЬ ГУНИГТАЙ


Эх орон минь уруу урсгалтай суу шиг нэг л гунигтай

Эрдэнэ бие нь өнгө зүсгүй дуу шиг их л гундуухан
Мэлмий болсон нуур тойромд нь хун галуу үзэгдэхээн байжээ
Мэлтрэн тэтгэх судсан – гол ус нь хайргаар оршжээ

Харийн нян хорхой хамаг биед нь шингэв гэнэ үү
Хатан гэзэг – ой мод нь бууралтаад, шингэрэв гэнэ үү
Оюун мөнгөн тэнгэр нь тоос шороонд дийлдэн, нурангитна гэв үү
Олон үрс бид чинь ангир уураггүй болоод, харангадна гэв үү

Таван тансаг идээгээ тавих газаргүй л боллоо гэсэн үү
Там биелэн зүдрээсэн нь үнэн үү, зүүд гэсэн үү
Цаг дор бид хүн шиг л явбал ижий нутгийн минь цээжинд
гэгээ тодроод
Цайсан үс нь харлаж, хацар дээрх нулимс нь хатахсаан

Бид л мартахгүй явбал эх орон ижий минь залуужаад л ирнэ
Бидний мэддэг ээж минь л болно, түмэн хавар шиг сайхан нь эргэнэ
Буман учрал шиг ижийнхээ өмнө нүглийнхээ тоогоор
ирэлзэн мөргөе
Буцаж одохгүй, орхихгүй гээд гар гараасаа барилцан өргөе

Элбэрэлт орноо түшиж, асарч, аварч гийгүүлье
Эгшиглэнт ижий минь босоод л ирнэ, мөнх тэтгүүлье
Эндсэн цэцэг болгоныг тань ургуулъя, эрдсэн үрсээ өршөө
Эх орон таныхаа өмнө эрдэнэт нулимс шиг л хайр болъё

АНД МИНЬ ЯРИВ


Атлантын далайн хөвөөнөөс анд минь ярилаа

“Атаат хямрал болж байна, Аагий найз нь түгшиж байна
Том даргын охин энд, хөгшин нөхөртөө зодуулж байна
Тоймгүй сайхан л даа – Америк, гэхдээ нэг юм асууя:

Гантулга маань эх орныхоо ган тулга л болж явна уу
Мөнхбаяр түмнийхээ мөнх баярын төлөө л бичнэм үү
Ганболд улс гэрийнхээ ган болд багана нь болов уу
Галав юүлсэн ч та нар наанаа хамт л байнам уу

Бат-Амгалан байгаа цагт эх орон минь бат амгалан байх биз ээ
Буянбадрах буй цагт нутагт минь буян л бадрах буй заа
Одонтөрийн Монголд маань одон адил төр нь гэрэлтэнэ ээ
Сэргэлэнгийн улсад сэргэлэн өглөө нь, түгээмэл гэгээрнэ ээ

Ганзориг маань эрэмгий улсдаа ган зоригоо өгч л буй
Сүхээ байгаа хойно, эх нутаг гал алдахгүй, өгсч л буй
Баасан мэт аятай өдөр гэрэл сайхан байна уу
Хүрэл, эрдэнэ, цог заяат баатрууд нь улсаа хамгаалж л сууна уу

Үгүй дутуугүй орон болохоор та нар минь алзахгүй ээ
Үүрд хамтдаа байдаг болохоороо жаргал дутахгүй ээ
Монголын бүх юм цугтаа цагт хямрал юу ч биш ээ
Морьтой заяа тань намайг алтан гэрэл болгомуй” гэв ээ

Tuesday, March 3, 2009

341 (жүжиг)


Эрхэм уншигч та бүхэн миний бичсэн энэхүү жүжгийг таалан соёрхоно уу.

Жич: Энэхүү жүжгийг тавих ивээн тэтгэгч байгууллагуудтай хамтран ажиллахад бэлэн байна.

Жүжгийг татаж авах холбоос:
http://depositfiles.com/files/p266y45o5

Sunday, March 1, 2009

БААТРУУДАА БИД МАРТСААН


Олон баатруудаа бид мартсаан, ор байгаагүй мэт явсаан

Онцлох юмгүй болохоор нь мартав уу, огтоос гавъяагүй болохоор нь царцав уу
Баатар хэрэггүй болчихоод гээв үү, баатар нь бид юм болохоор хаяв уу
Баяр жаргал маань хэтэрчихээд огооров уу, багтаж шингэхгүй болохоор нь золив уу...

Чин гүрнээс тусгаарласан, арван нэгэн оны цөс зүрхтэнүүд
Чингисийн цэрэг л тул, оньсон төмөр цагийг дийлнэ л гээд боссон
Эх орноо хамгаал гэхэд л цахиур буу, ташуураа аваад эрсэлдэг ардууд байсийм
Эгэлгүй гэгээн тэд түмний төлөө амиа өргөхийг лавайн дуу шиг санасийм

Насаа тэд сэлмийн ир, ариун сэтгэлээ цавчис болгон хурцалсийм
Нармай улсынхаа л төлөө ар өвөр монгол, тагна урианхай гэлтгүй боссийм
Асар их гүрний сүрийг сүүдрийн төдий санаж, цэрэг цайзыг нь бүслэн цохисоор
Ардыг минь зовоосон дөнгийг итгэлээрээ л эвдэн, түүхийн хог дээр хаясаан...

Арван гурван оны баатрууд их гүрнийг биш, эх орноо их гэж боддог байсийм
Аяа, баатар хүний, жинхэнэ хүний зүрх гэж ийм л эрдэнэ байдгийм
Таван замын цэрэг минь талд тулалдаж явсан ч, өндрөөс өндөрт байж
Тавилан заяагаараан олон уулсын цаадхийг, олон улсын ч цаадхийг харсийм

Хөххот, Чуулалтхаалга, Батхаалга, Долнуур, Бугат – гавъяаны маань цуурай
Хөх цэргүүд минь олон ялалтыг байгуулж, Цагаан хэрмийг ч намсхийлгэв
Далай их цэрэгтэй тулсан ч, дарийг дэлбэлэх хэт болгоё гээд түмэн зүрхээн өргөсийм
Дан дээлтэй цэргүүд минь эр зоригоороон л хуяглаад Бээжинг зорьсийм...

Хорин оны баатрууд минь Цэвээн тэргүүн, Баян гүнээрээ оройлуулж
Харийн хар цэргүүдийг цагаан болтол хиар цохин, улсаа аварсаан
Ард түмнээ л гэсэндээ, албин чөтгөртэй эвсэж, галзуу бароны хазаг сэлмийг гамин руу далайлгасан
Аз жаргалын минь л төлөө гэж, дууль зоригт, дуулга сэтгэлт баатрууд минь талын түймэр шиг ассаан

Хорин оны баатрууд хотол түмнээ чөлөөлчихөөд урвагч гэгдсэн эмгэнэлтэй
Хорин нэгэн оны баатрууд ч ардынхаа төлөө, бугтай эвсээд ирэхэд нь мөргөлдөн сүйрсийм
Улаан цагаан чөтгөрийн хүчийг, хар чөтгөртэй тэмцэхэд хэрэглэнэ гэсэн баатрууд минь хөөрхий
Улс Монголынхоо л төлөө явсан Цэвээн тэргүүний цэргүүд дайснуудаа цөөлөөд л унтарсан зул цэргүүд ээ…

Гучин хоёр оны баатрууд минь бас л дайснууд гэж зүхэгдсийм
Гудайм тэр цаг үед мянган сүм түймэрдүүлж, бүхий ард боолчлогдсийм
Цуст улаан гинжийг маань тарнийн хүчээр биш, чойжингийн хилэнгээр тасчина гэсэн хуврагууд
Цугаараа нирваанаас татгалзан, Самбуу ламынхаа зарлигийг сахил болгоод л өндийсийм

Өт хорхойн ч амийг хөнддөггүй хуврагууд маань, суманд даагдахгүй гээд зангиагаан зүүсээн
Өшөөт дайсны түрэмгийг сөрж, өлөн баавгайн өрцөнд номын сүлдийг залсаан
Улаан чөтгөрүүдийг авлахаар, Шамбалын дайндаа мордсон хуврагууд минь суманд даагдаагүй ээ
Угсаат түмнийг чиглэсэн олон сумыг хариулан буцааж, аллага хядлага, гашуун зовлонг нимгэлсэн юм шүү...

Хатуу ширүүн дөрвөн оныхныг л биш, хадыг хадаар хаах хаттай баатруудаа бид одоо чиг л мартсаар
Хамаг хэцүүгээр үерлэсэн ч хагалж сөрөөд зогсох баатрууд минь нар, тэнгэр, тал “буц” гэж ятгасан ч, давших л байсан
Баатар гэдэг зөвхөн дайсныг дарахын төлөө л, өгсөж уруудах, уруудах өгсөхийг ялж шижиртдэг
Бадрах түмнийхээ уур хилэнг өрөөсөн мутраар өргөн далайх тэнхээтэй, хувь тавиланг нь зүрхэндээ багтааж цохилдог

Агуу олныхоо ирээдүй өөд түмэн оныг нэвтлэн харах сэтгэлийн оночтой
Асар сүрлэг уухайлах нь л сэлмийн цавчилт, исгэрэх сум, асгарах цус шиг хүчтэй
Арван нэг, арван гурав, хорь, гучин хоёр оны баатруудаа дурсъя, саная, амилуулъя гэтэл
Арай дэндүү бид мартаж; мөлхөж, огшиж, цовхорч, яаж л бол яаж мартаж

Хүний цагаан сарыг хүж барин авъя гэж бархирч, хөлөг мийкртээ чихэлдэн мартаж
Хүссэн нь Монголын бүх баялгийг ав гэж, хөсөр гуйлгачин заяагаа бахдан мартаж
Харийн цагаачдын мөр л болж, хөлөөрөө толгой хийн бүжиж, хөлчүү торонд улин мартаж
Хаашаа ч хамаагүй харайж, хатсан шувууны ханиад тусаж, хадаасан өсгийд гишгүүлэн мартаж

Зугтаж, зулгааж, гэтэж, зулгарсан дугуй, ном, сэтгэлийг шатааж, уудам эх орноо зөвхөн утаан баатар болгож,
Зуун нэгэн баатаргүйгээр зусардаж дөнгөдөгтөө сагаж, зуд гүрнээс чөлөөлөгдөх биш, зуйрган боол нь болохыг хүсэн мартаж
Ялаатай уралдан нисч, салхины ширхгийг ороож сүлжин хулгууж, гудмыг гуниг, өлөн, ашгийн нүдээр харж,
Ядарсан лаазыг өшиглөж, зүлэг талхчиж, ясан дээр эрээчиж, хашлага эвдэн мартаж

Арван нэгэн оны баатрууд шиг эх орноо хариас чөлөөлөхийн оронд, их гүрний хэнбугайн ч арван нэгэн дагуул болохыг зорьж
Таван замаар улс Монголынхоо төлөө амь хайргүй тулалдахын оронд, таван хилэнцийн замаар цэрэглэн хөдөлцгөөж
Хорин оны баатрууд шиг буг чөтгөрийг ч дайсны эсрэг зүтгүүлэхийн оронд, хорин дар мамаан шүтээнээ болгож
Гучин хоёр оны баатрууд шиг улаан шулмыг намнахын оронд, гучин хоёр шүдний завсарт улаан мах гуйн, шулмыг тахиж

Баатруудаа бид мартсан байна, баатруудаа мартсаны тул баатар болохоон ч мартсан байна
Баатруудгүй бол эх орон бадар болчихдог юм, байгаа бүхэн минь балар болчихдог юм
Баатруудаар оршдог юм аа, эх орон, улс түмэн, монголчууд гэдэг чинь, таминь ээ
Баатруудаа бид олж үзэхээн ч байсан, тоолж үзэхээн ч байсан, баатар ч үгүй, бадаг ч үгүй л болмуй

Ч.Мөнхбаяр

БҮХ ЮМ МИНИЙХ


Миний эх оронд учирлал уян дуу бий, утгагүй авиа бий

Миний эх оронд аз жаргалаар цагаан өдөр бий, амиа хорломоор хар өдөр бий
Ухаантай мэргэн дээдэс бий, ундрах мунхаг доодос бий
Уйлуулам сайхан тавилан бий, урж тасдам заяа ч бий

Эгшиглэх гэгээн тэнгэр, эцэсгүй шороон шуурга бий
Эрхлэн бүжих цэцэгсийг энэрэлгүй тасдан хаях нь ч бий
Уяраад эмтрэм салхин буй, уурлаж байлдмаар түйрэн бий
Урьхан дотно гудамж бий, уйтан шоронгийн гудам ч болдгийм

Гишгэвэл амирлуулах зөөлөн хөрс, гэнэдүүлэн шидэх нь мөстсөн байдаг
Гиймэл амар амгалан буй ч, гэнэтхэн газар тэнгэр нийлэн солигдоно
Баатар дайчин эрс буй, бачтай луйварчин, зальтан ч их ээ
Баясалт сувд шиг гэрүүд буй, бадар хар урцан буй

Үнээ мөөрөх шиг гудамж бий, араатан архирах шиг гудамж ч бий
Үндэсний баатраа бахдан согтуурна, үнс нурам болтол хилэгнэнэ
Хөрст дэлхийг гялбаах алт эрдэнэ буй, хөсөр хогийг амьдрал гэх нь буй
Хөгжмийн үсэг шиг гуа бүсгүй бий, хөеөгөөн л чирсэн хөөрхий нь ч бий

Орог шувуу бөмбийхөд уйлдаг шүлэгч бий, овойх зүрхгүй хэрцгий алуурчин бий
Орчлонгийн хайлан зул болсон аав ээж буй, орчлонд хамт баймгүй дайснууд ч буй
Далай их бүтээлтэй эрдэнэт хүмүүн буй, даанчиг харамгүй цагтай залхуу нь ч буй
Давст нуур шиг энэ амьдралд минь бүх л юм минийх буй

Миний бус юм л гэж энэ эх оронд минь байдаггүй юм
Миний бүхэн л намайг ухааруулдаг, амьдруулдаг юм
Миний бүхэн намайг хязгааргүй баян, хязгааргүй ядуу болгоноо
Миний бүхнээс би өөрөө бүтсэн юм, би эх орных оо

Эрхбиш эх оронд минь эвэр бүрээний уянга нь давамгай
Эрхбиш эх оронд минь эв тэгш ая нь илүү
Хамаг бүхэн нь эвсэн найрч, хувьсан уусах нь зохист хөгжим өө
Хайлган яруу, бадрангуй бүрдмэл нь улам тодроноо

Бүх юм байдгаараа эх орон минь сайхан, бүх юм биднийх болохоор сайхан
Бүх юмаа харамнах нь сайхан, хагасыг нь муу гээд харьд өгчихгүй нь сайхан
Эх орон ижий минь учраас элбэрч дотроон уучилна, итгэж сайхныг л хүлээнэ
Энэлэнт нэгэн өдөр хамаг сүүдэр арилдаг л юм байлгүй, гэхдээ эх орон минь л сайхан

Халгих бүх юмтай дууг нь үргэлж дуулж явна аа, бүх юмтай бадгийг амьдралаараа сийлнэ ээ
Хамаг бүхнээрээ л амьдардаг энэ орон минь сайхан л учраас шүлэгчдийн ороон
Байгаагаар нь л хайрлах нь бадаргуулт шад мэт учир эх орон минь улам л сайхан болно оо
Байхгүй юм нь ч минийх л байдаг эх орон минь хэзээ ч гэсэн яруу найрах л ороон

УУДАМ ХЭМНЭЛ


Гараа алдлан уужим амьсгалмаар, хязгааргүй нь бахдам уудам хэмнэл буй

Газарт мөргөх дөхөн, хараацай минь алтан нутгаа аваад үлдсэн аялгуу өөд хөтөлмүй
Би монгол хүн гээд хэлэхэд омог бардам түүхийг бүтээсэн эх орныхоо эгэлгүй сайхныг
Бие биедээ шивнэх биш, буй бүхэнд хашхирч, орилж, дэлбэрч хүргэмээр ээ

Тэнгэр, тал, уулс минь хөндөлсөж, “агуу бай, чи” хэмээн бүхэнд тушаадаг
Тэмцэн цогцлоох орд гандирс, номын үсэг бүгд энд буйд бид жаргалтай
Харийнхан улс гүрнээр минь мөхөөж, ард түмнээр минь мохоож байсныг бүү март, босох л ёстой, бид
Хамт байсан түүх минь сайхан, байгаа эх орон минь сайхан, бүтээх минь сайхан

Хайрт орон гэхлээр л эрхгүй самсаа шархирах нь буй ч, илдийн бариул атгам ч болдог шүү
Хад чулууны сэрвэгэр шиг, хөх тэнгэрийн аянга шиг, нарны хурц туяа шиг ч орон шүү
Дандаа амар амгалан биш ээ, ган болж, галав юүлж, бүргэд ангуучилж, чоно архирсан ч орон шүү
“Даамай сайн унтаж, ууж, уянгалж авъя” гээд олбог шиг санав, өвөг дээдсийн
жад шиг, өгөршсөн гавал шиг ч орон шүү

Аргаль янгир мөргөлдөх шиг, арсайх хөвч нь зэвсэг агссан цэрэг шиг хатуу орон шүү
Алс туйлын цасан угалз шуурсан, халуун сахаарын элс нүүсэн газар аа
Хамгийг мартуулам холхи далай шиг цэлэлзсэн, хорголын чинээ мөндөр хайргүй буусан л орон шүү
Харин ингэлээ гээд бүү уйл, хатуу чанга орон шигээ цэлий, шуур, цахил

Энэ эх орон баатруудынх шүү, бэлэн зэлэн, гоё сайхан нь шагнал юм шүү
Энэ эх оронд, юу ч үгүй шөнө далайчид, оддын чигээр залуурдан явсан шиг аялдаг юм
Энэ эх оронд үл ойлгох омгуудын жадан шөргөнд өртөөд ч үхдэг юм, гэхдээ тив орныг ч нээдэг юм
Энэ эх орон бүслэгдсэн цайз шүү, чөтгөр шулмыг чойжин бурхан болж дэвсэл, гавлыг нь хэлхэн зүү

Амар амгалан нь дэндээд бунхан шиг болчихсон орон биш билээ, амьдаар цалгисан арслан шиг ороон
Ангайтал нойрсуулах эм шиг, алмайртал мансууруулж, бүр үхүүлчихдэг л орон биш ээ
Хөлөг баатар болгох гүгэл орон билээ, хүлцэнгүй тайван мэт ч, хүрэл сүх шиг л орон билээ
Хөтлөөд ерөн есөн тэнгэрийг аваад ирдэг, хэц хэнгэрэг шиг тал нутагтай, хүчтэй л орон минь билээ

Гайхамшигт энэ эх орондоо, хөглөгдөж, хөтлөгдөж, хүү нь байж амьдаръяа
Гараг түүх, он цаг, хувь заяаг нь итгэл сэтгэлээрээ сануулж, буй бүхнээрээ шадалж л амьдаръяа
Төгөлдөр энэ эх орондоо, төгөлдөр хуурын ая нь болж амьдаръяа
Төгс тууль шиг сайхан орондоо, хайлал нь болж, тунаж л амьдаръяа