Ч.Мєнхбаяр: “Нэгдсэн Монгол” хєдєлгєєн албан бус, сайн дурын зарчмаар ажиллана

"Зууны шуудан". 2007.10.26. Баасан. №35 (35)

“Монгол улс, монгол туургатан гэсэн ойлголтууд ямагт хамт байх учиртай”.

Чєлєєт сэтгүүлч Ч.Мєнхбаяр “Нэгдсэн Монгол” хєдєлгєєн байгуулж, нэгэн багц долоон санал тєслєє тєрийн єндєрлєгүүдэд єргєн барьснаа зарласан юм. Түүнтэй энэ талаар нь хєєрєлдлєє.

— “Нэгдсэн Монгол” хєдєлгєєн одоогийн бүх хєдєлгєєнєєс євєрмєц үйл ажиллагаатай гэж мэдэгдсэн. Тэр євєрмєц байдал нь юунд орших вэ?

— Энэ хєдєлгєєн удирдлага, зохион байгуулалтгүй, нийтлэг үндэслэлүүддээ л захирагдана. Монгол туургатны эв нэгдэл, Монгол улсын сайн сайхны тєлєє тэмцэнэ гэсэн эрмэлзэх 5 зүйлтэй. Таван толгойт хас бэлгэдэлтэй.

Бүх үйл ажиллагаа нь гишүүдийн сайн дурын хичээл зүтгэл дээр суурилна. Байнгын, нэгдсэн удирдлага, зохион байгуулалтгүй ч, гишүүд түр, хэсэгчилсэн зохион байгуулалтад орж, эвлэн нэгдэж болно.

“Нэгдсэн Монгол”-ын сайн дурын, албан бус мєн чанар иргэдийг єндєр ухамсартай, тэмцэгч, эх оронч болгож хєгжүүлнэ, бас удирдлагыг нь худалдан авах, үйл ажиллагааг нь хутган үймүүлэх боломжгүй болгоно гэж үзэж байгаа. Єєрчлєн байгуулалтын үед ийм албан бус байгууллага олноор үүсч, эерэг үүрэг гүйцэтгэж байсан.

— Уугуулшууллын хууль Монголд бүх монгол туургатныг нүүлгэн ирүүлэх зорилготой гэсэн. Унаган иргэд маань гадагш олноороо цагаачилж байхад, наашаа ирэх гадаадын иргэд тийм олон байх болов уу?

— Бүх юм зєв бодлогоос л шалтгаална. “Манай барилгын компаниуд, янз бүрийн тєслүүд хууль бус цагаачдад монгол ажилчдынхаас 5-10 дахин єндєр цалин тєлж байна. Тэр цалингаа єєрийнхєндєє єгдєг бол гадаадад ажиллахаар явахгүй байсан” гэж сая нэг ТВ-ээр ярьж байна билээ. Тэр үнэн.

Монголд амьдрах нєхцєлгүй бол юу гэж хууль бус цагаачид наашаа тэмүүлэх билээ дээ. Ашигт малтмал Монголыг маш их хэтийн тєлєвтэй орон болгоно. Тэр хэтийн тєлвийг хууль бус цагаачдад бус, элэг нэгт ахан дүүстээ зориулах хэрэгтэй. Єєрийн ард иргэдийн сайн сайхны тєлєє ч мєн зориулах нь мэдээж.

— Элэгшүүллийн хуулийн тєсєлдєє бүх монгол туургатныг Монголын иргэн болгоно гэжээ. Ийм практикийг хэрэгжүүлсэн улс орон хэр байна вэ?

— Хамгийн ойрын жишээ гэхэд хоёр хєрш маань байна. Оросын уугуул үндэстнүүдийн тєлєєлєгч, хилийн чанад дахь 25 сая хүнийг ОХУ-ын давхар иргэншилд хамруулах ажил явагдаж байна. БНХАУ бас ийм бодлого явуулдаг. Унгар, Румын, Армян, Гүрж гээд олон улс давамгайлах үндэстнийхээ хилийн чанад дахь хэсгийг иргэнээ болгох үйл ажиллагааг зохион байгуулж байна.

Монголчуудын зуун зууныг дамнасан хүсэл эрмэлзэл бол нэгдэж, нэгэн гэр улс болох үйлс гэж боддог. Тэрхүү эрхэм эрмэлзлийг биелүүлэхэд элэгшүүллийн бодлого тус болох нь дамжиггүй.

Энэ явцыг хууль бус цагаачид мушгин гуйвуулж болох тул, тэдэнд хориг саад болох олон зүйлийг тєсєлдєє тусгасан. Ер нь хууль бус цагаачлалтай тэмцэх нь их л эн тэргүүний асуудал байх учиртай болоод байна даа.

— Геноцидийн тухай хуулийн тєсєл тань ноцтой асуудлыг хєнджээ. Манай гадаад харилцаанд хүндрэл учруулах юм биш үү?

— Монгол туургатныг хүй тєрлєєр нь хєнєєж, геноцидэд нэрвэгдүүлж байсан явдалд ОХУ бол ойлгож хандана гэж бодож байна. Саяхан, Украины ард түмнийг геноцидээр хэлмэгдүүлсэн Голодоморын хэргийг ОХУ хүлээн зєвшєєрсєн. Сталинизмын бүх гэмт хэргийг ОХУ хүлээн зєвшєєрдєг. Геноцидийг халимагууд депортаци гэсэн нэрийн дор хүлээн зєвшєєрүүлсэн байх жишээтэй.

БНХАУ бас, євєр монголчууд болон бусад ард түмнүүдийн үндэсний оршихуйд халдсан явдлыг “Соёлын хувьсгалын алдаа”, “Дєрвєн дээрэмчний хэрэг” гэх зэргээр томъёолон зєвшєєрч байна.

Уян хатан, ухаалаг бодлого баримталж чадвал бусад оронтой муудалцах байтугай, улам ойлголцож, найрамдах боломжийг энэ асуудал олгоно. Бидний хувьд түүхийн үнэнийг мэдэх, сургамжийг таних, туургатнаа нягтруулах, шударга ёсыг тогтоох зэрэг чухал ач холбогдолтой л доо.

— Засгийн газрын монгол туургач номнолын тухай санал дэвшүүлжээ. Тусгай номнол байх шаардлагатай юу?

— Монгол Улс, монгол туургатан хоёр бол ялгаж салгашгүй ойлголт юм. Єнєєгийн байдлаар, монгол ахан дүүсээ нэгдэж нягтруулах тал дээр манай тєр хангалтгүй ажиллаж байна. Тэгэхлээр монгол туургатны үйлсийг шинэ шатанд гаргаж, хүчжүүлэхийн тулд тусгай номнол хэрэгтэй, бүр сайд тэргүүнтэй Монгол туургатны газрыг байгуулж ажиллах хэрэгтэй гэж үздэг.

Тєр маань мянганы зорилго гээд л ярьдаг, хэлдэг, цаг дээрээ болохоор тэтгэвэр тэтгэмжээс хэтрэхгүй шахуу. Мянганыг ярих бол Нострадамусын хэрэг. Зууныг харин ярих хэрэгтэй. Зууны үйлсүүдэд монгол туургатнаа нэгтгэх нь зайлшгүй багтах учиртай.

— Ашигт малтмалын хуулийг “єєрєє бүхнийг хийх” буюу “автаркийн” зарчмаар єєрчлєх хэрэгтэй гэж байна. Энэ нь хэр бололцоотой вэ?

— Бидэнд шаардлагатай бүх хєрєнгє оруулалт хєрсєн дор маань байна. Үүнийгээ барьцаалж зээл аваад зоригтой хєдлєх хэрэгтэй. Монгол улс уул уурхайн үндэсний боловсон хүчинтэй, ажиллах хүч ч хангалттай. Шаардлага гарвал гадаадын мэргэжилтэн, компанийг хєлслєн ажиллуулж болно. Ашиг орлогыг зүгээр тарааж, бэртэгчин сэтгэлгээ түгээж болохгүй, улс түмнээ хєгжүүлэхэд ашиглана. Ийм зүйлүүдийг би “Автаркийн уриалга”-даа оруулсан. Ашигт малтмалын автарки нь түгээмэл ёсон. Харийнханд єгнє, дараа нь тэднээс хувь гуйна гэсэн ойлголт манайхаас єєр газар байдаггүй.

— Тєрийн хас сүлдний тухай санал гаргасан байна. Хас монголчуудтай холбоотой ч гэсэн, дэлхий дахин бол нацизм фашизмтай л холбож үздэг шүү дээ.

— Хас бол монголчуудын язгуур сүлд мєн. Үүнийг дэлхийд таниулах хэрэгтэй. Хэн нэг булай этгээдүүд єєрсдийгєє монгол гээд нэрлэчихвэл, бид монгол гэсэн нэрнээсээ татгалзахгүй шүү дээ. Тэрэнтэй л адил.

Хасын саналыг дагалдуулан, Монгол улсыг Тєв Монгол Ард Улс, парламентийг Их Хуралдай гэж нэрлэх, баримт бичигт үндсээ халх, буриад гэх бус, монгол гэж бичиж, албан ёсоор монголчууд, үндэстэн болох саналуудыг мєн дэвшүүлсэн.

— Латин үсгийн тєслийг мєн дэвшүүлжээ. Манайд энэ тєсєл хэрэгжээд, биеллээ олчихсон юм биш үү?

— 1997 оноос хойш 10 жилийн турш засгийн газрын латин үсгийн хєтєлбєр “хэрэгжиж” байна. Үүнд чамгүй хєрєнгє мєнгє зарцуулсан гэж би дуулсан. Гэтэл латин үсгээр тєрийн хэргийг хєтлєх, бүх шатны сургалтыг явуулах, шинэ дүрэм зохиох, толь бичиг гаргах гээд л, тавьсан хэдэн арван зорилт нь хэрэгжээгүй шүү дээ. Кирилл үсэгт латин үсэг автоматаар оноодог “Тусгал” гэдэг программ л гарсан. Санал болгоод байгаа цагаан толгой нь шийдвэрлэнэ гэсэн асуудлуудаа шийдвэрлээгүй. Зєєлєрсєн гийгүүлэгчийг хоёр янзаар тэмдэглэдэг. И авиаг хоёр үсгээр тэмдэглэдэг. Сэх гэдэг үгийг sex гэж бичдэг. Тоочоод байвал єчнєєн юм бий.

Харин би тэр мэт алдаагүй цагаан толгойн тєслийг дэвшүүлж ирсэн. Энэ удаад тєрийн єндєрлєгүүдэд єргєн барилаа.

Энэ дашрамд хэлэхэд, дээрх 7 санал, тєсєл маань “Нэгдсэн Монгол” хєдєлгєєний гишүүний хувьд дэвшүүлж байгаа санаачлагууд юм. Хєдєлгєєний албан ёсны байр суурь биш. Нийтлэг үндэслэлүүдийн дагуухь хувь хүний үйл ажиллагаа маань. Миний санал, санаачлагуудтай moenhbayar.blogspot.com-д танилцаж болно.

Ярилцсан Б.Цогнэмэх

Бүх монгол туургатныг Монгол Улсын иргэн болгох хууль санаачилжээ

"Дээдсийн амьдрал", 2007 он, 12-р сар, №15, 16 (393, 394)

“Нэгдсэн Монгол” гэдэг үндэсний үзэлт хєдєлгєєн үүсэн байгуулагдлаа гэж сэтгүүлч Ч.Мєнхбаяр нєхдийн хамт хэвлэлийн бага хурлаар зарлан мэдэгдсэн юм. Тэрбээр басүндэсний үзэлтэй холбоотой тєсєл, саналуудыг танилцуулсан. Энэ талаар нь Мєнхбаяр сэтгүүлчтэй уулзаж ярилцав.

— Энэ хєдєлгєєний зорилго, үйл ажиллагаа юу вэ?

— Монгол туургатныг нэгтгэхэд нэмэр хандив үзүүлэх нь хєдєлгєєний тэргүүн зорилго. Мєн энэ улс орныхоо сайн сайхны тєлєє тэмцэнэ. Монгол улсаа бүх монгол туургатны гал голомт, халх бамбай болгохыг эрмэлзэнэ. Эх оронч, үндэсний үзлийг дэлгэрүүлнэ, єєрсдєє судалж таньжмэднэ. Хууль зєрчиж, гэм нүгэл үйлдэхгүй байхыг эрхэмлэнэ. Ийм таван зорилготой.

Энэ хєдєлгєєнд удирдлага, зохион байгуулалт байхгүй. Нийтлэг үндэслэлүүдийг нь зєвшєєрч, дагах хүн гишүүн нь болно, єєрийнхєєрєє л улс үндэстний тєлєє тэмцэнэ. Хэсэг гишүүд хамтарч үйл ажиллагаа явуулж болно, дугуйлангийн тэмцэл єрнүүлж болно. Нэгдсэн, байнгын удирдлага, зохион байгуулалт гэж харин байхгүй.

Хэн бүхнийг шударга тэмцлийн бүтээлч зарчим руу уриалан дуудаж байгаа арга хэлбэр юм. “Нэгдсэн Монгол” хєдєлгєєний нийтлэг үндэслэлүүд, мєн дэвшүүлж буй санал санаачлагуудтай маань moenhbayar.blogspot.com-д танилцаж болно.

— “Даяар Монгол” хєдєлгєєний нэрийг ашиглаад янз бүрийн үл бүтэх этгээдүүд гэмт хэрэг үйлдээд байдаг гэсэн. Тэрэн шиг юм болохгүй юу?

— “Нэгдсэн Монгол” хєдєлгєєний зарчмуудыг ноцтой зєрчсєн бол хєдєлгєєний гишүүн гэж тооцогдохгүй, хэрэв тэр этгээд маргашгүй гавъяа байгуулж, гэмээ хүлээсэн, цайруулсан нєхцєлд ахин гишүүн гэж тооцогдоно гэж заасан. Ер нь байгууллага, хууль бус явдал гэдэг бол тусдаа асуудал шүү дээ. Янз бүрийн байгууллагын гишүүд сайн ч юм хийж явдаг, муу ч юм хийж явдаг. Байгууллага зорилгоо л гол болгоно, харин нэрийг нь гэмт этгээд ашиглахгүй гэсэн баталгааг гаргаж єгдєггүй. “Нэгдсэн Монгол” гэсэн нэр муугаар дуурсахаасаа, сайнаар дуурсах нь илүү байна гэдэгт итгэж байна. Монголчууддаа итгэх хэрэгтэй шүү дээ.

— Уугуулшууллын тухай, элэгшүүллийн тухай гэсэн хуулийн тєслүүдийг дэвшүүлж байгаа юм байна. Уугуулшуулал, элэгшүүлэл гээд л нэрнээсээ эхлээд тийм ч ойлгомжтой биш байна л даа.

— Элэг нэгтнээ нүүлгэж авчирч, уугуул болгохыг репатриаци гэдэг. Уугуулшуулал гэж "орчууллаа”. Ийм бодлогыг, хилийн чанадад элэг нэгтэн нь байдаг улс бүр л явуулж байна. Элэгшүүлэл гэдэг нь бас шинэ нэр томъёо. Үүнд дүйх гадаад үг алга. Харь хэл рүү буулгах болбол инпатриаци гэж латинаар хэлдэг юм уу гэж бодож байна.

Элэгшүүлэл бол бүх монгол туургатнаа Монгол улсын иргэн болгоё, монгол элэгтэй болгоё гэсэн санаа л даа. Элэгшүүлэл нь уугуулшуулалдаа туслах бодлого юм. Монголын иргэн болчихвол хандлага нь улам л наашлана шүү дээ.

— Монгол туургатан 10 сая байдаг. 10 сая иргэнтэй болох болж байна уу?

— Зарчмын хувьд бол тийм л дээ. Гэхдээ гэнэт нэг єдєр сая сая хүн хүрээд ирнэ гэсэн үг биш шүү дээ. Израильд 100 жилд 6 сая еврей хүн очсон, хилийн чанадад 10 сая нь байна. Казахстан 15 жилийн турш 4 сая элэг нэгтнээ татах бодлого явууллаа, 400 мянга л очлоо.

Тэгэхлээр харьцангуй тайван процесс байхгүй юу. Монголын иргэн болсон зарим нь ирж амьдарна, зарим нь тэндээ байж л байна.

— Тэр 10 сая хүн иргэний эрхээ эдлээд, сонгууль єгєєд, сонгогдож ирээд, парламент маань харийнхнаар дүүрээд, эсвэл харь луу тєр засаг маань шилжээд замбараагүй юм болвол яана?

— Хилийн чанадад байнга оршин суудаг болон, давхар иргэншилтэй бол Монгол улсын тєрийн алба хаах, сонгуульд оролцох эрхгүй байх юм.

— Давхар иргэншил гэдэг чинь Монгол оронд аюултай биш үү?

— Аюулгүй байхаар бодож, зохицуулалтуудыг тєсєлдєє тусгасан. Давхар иргэншлийн талаар улс бүртэй гэрээ байгуулдаг. Хууль бус цагаачид нь бэрхшээл үүсгэж байгаа улстай давхар иргэншлийн гэрээ байгуулахаас түдгэлзэнэ гэсэн. Улс орондоо хүндрэл учруулахгүй гэж, тал талаас нь л бодож эргэцүүлж тєслєє хийсэн дээ.

— Давхар иргэншилтэй хүн наад зах нь цэргийн алба яаж хаах юм бэ?

— Элэгшигчийн эрх үүрэг гэдэг бүлэгтээ иймэрхүү асуудлыг авч үзсэн. Єєр улсад байнга оршин суугаа бол тус улсынхаа зохих эрх үүрэгт хамрагдана, хоёр улсын зохих ижил эрх үүрэгт ямар ч нєхцєлд давхардуулан хамрагдахгүй.

— Засгийн газрын монгол туургач номнолын концепцийг дэвшүүлж байгаа юм байна. Бас монголчуудыг хүй тєрлєєр устгаж байсан гэмт хэргийн тухай хууль, хас сүлдтэй болох санал гээд байна л даа. Энэ бүхэнд хєрш гүрнүүдээс єгсүүлээд дургүйцэх юм биш үү.

— Бусад улсууд дургүйцэхээргүй л юм хийхийг чармайсан даа.

Хєрш хоёр орон маань орос туургач, хятад туургач бодлого явуулаад, бусад улсын иймэрхүү бодлогыг дэмжээд байгаа шүү дээ. Улс болгон л дан үндэснийх болохыг эрмэлзэж байгаа. Казахстан улс Оросоос ч, Хятадаас ч казах иргэдээ чєлєєтэй татаж байгаа, үүнд нь бүр Орос Хятад хоёр ихээхэн тусалж байх жишээтэй. Манайх монгол туургатнаа татъя гэвэл бас лтуслана. Илюмжинов элэг нэгтнээ татъя гэхэд Хятад дуртай зєвшєєрч, тусалж байгаа.

Тэр геноцидийг Орос, Хятад хоёр Сталины балаг, Соёлын хувьсгалын гай гэсэн утгаар хүлээн зєвшєєрчихсєн байхгүй юу. Хасын хувьд бол морин хас юм уу, таван жигүүрт хас гэсэн хэлбэрээр гаргаж ирвэл бас л зєвшєєрнє.

— Та бусад саналаа товч танилцуулахгүй юу?

— Автаркийн зарчим буюу, бүхнийг єєрєє хийх зарчмаар ашигт малтмалын хуулийг шинэчлэн тогтооё гэсэн санал дэвшүүлсэн. Бүх улс автаркийн зарчим баримталдаг атал, манайх л тийм биш байгаа. Хєрєнгє оруулалт хєрсєн дор байж л байхад, хаанаас олох вэ гээд хачин юм яриад байдаг.

Латин үсгийн тєсєл маань, би 1991 оноос хойш боловсруулаад, тєр засгаас хєрєнгє мєнгє гаргуулалгүйгээр бэлэн болгоод, улс түмэндээ бэлэглэж байгаа тєсєл юм. Минийхийг шууд аваад л хэрэглэчих хэрэгтэй байна. 1997 оноос хойш єчнєєн хєрєнгє мєнгє зарлагадсан, хоёр гурван байгууллага хүч хавсран ажилласан тєрийн тєсєл болохоор миний тєслєєс хол хоцорч байгаа. Жишээ нь, зєєлєрсєн гийгүүлэгчийг хоёр янзаар бичих юм хийчихсэн. Бас гадаад үгийг латин үсгээр бичиж болдоггүй гээд тєслийн удирдагч нь ярьж байсан. Энэ мэтчилэн зєндєє алдаа дутагдал бий.